Nafs
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nafs (نَفْس) is an Arabic word (cognate of the Hebrew word "Nefesh" נפש) occurring in the Qur'an and means self, psyche,[1] ego or soul.
In the Quran, the word is used in both the individualistic (e.g. verse
2:48) and collective sense (verse 4:1), indicating that although
humanity is united in possessing the qualities of a
"soul/nafs/consciousness" they are individually responsible for
exercising the agencies of their 'free will' that it provides them.Much of the popular literature on 'nafs' however, is focused on the Sufi conceptions of the term, which were heavily influenced by Neoplatonism.[2] According to the Sufi philosophies, which borrow heavily from Plato (see Plato's tripartite theory of soul ) as well as later influences, the "nafs" in its unrefined state, is the "the ego", which they consider to be the lowest dimension of man's inward existence, his animal and satanic nature."[3] Nafs is an important concept in the Islamic tradition, especially within Sufism and the discipline of gnosis (Irfan) in Shia Islam.
Contents
- 1 The Quranic Concept of 'Nafs'
- 2 Sufism's Neoplatonic Conception of Nafs
- 3 Critique of Sufism's Anti-Materialistic Aspects
- 4 See also
- 5 Notes
- 6 References
- 7 External links
The Quranic Concept of 'Nafs'
The triliteral root nūn fā sīn (ن ف س) occurs 298 times in the Quran, in four derived forms:[4]- once as the form V verb tanaffasa (تَنَفَّسَ)
- once as the form VI verb yatanāfasi (يَتَنَافَسِ)
- 295 times as the noun nafs (نَفْس)
- once as the form VI active participle mutanāfisūn (مُتَنَٰفِسُون)
The Quran affords much importance to the 'nafs' of an individual, highlighting the agency of 'free will' and intelligence, without which neither responsibility nor accountability can exist. The Quran does not attribute to the 'nafs/self' any inherent properties of 'good' or 'evil', but instead conveys the idea that it is something which has to be nurtured and self-regulated, so that it can progress into becoming 'good' (or conversely, 'evil') through its thoughts and actions. The Quranic conception of the 'nafs' therefore has an extremely modernistic undertone, much like Nietzsche's conception of "Übermensch" or 'Superman', as suggested by Muhammad Iqbal, a prominent Muslim scholar and philosopher, who went as far as to accuse Nietzsche of borrowing the term from Islamic thought. Iqbal stated: "It is probable that Nietzsche borrowed it (Übermensch) from the literature of Islam or of the East and degraded it by his materialism."[6]
Sufism's Neoplatonic Conception of Nafs
Three principal stages
There are three principal stages of nafs in Sufi philosophy, just as there are three types of soul in Plato's tripartite theory of soul from which the Sufis borrowed the basic concept.[2] The Sufis call them "stages" in the process of development, refinement and mastery of the nafs.[7] [8]The inciting nafs (an-nafs al-ʾammārah)
In its primitive stage the nafs incites us to commit evil: this is the nafs as the lower self, the base instincts.[9] In the eponymous Sura of the Qur'an, Yusuf says "Yet I claim not that my nafs was innocent: Verily the nafs incites to evil."[Quran 12:53]Islam emphasizes the importance of fighting the inciting nafs. One tradition holds that Muhammad said after returning from a war, "We now return from the small struggle (Jihad Asghar) to the big struggle (Jihad Akbar)". His companions asked, "O prophet of God, what is the big struggle?" He replied, "The struggle against nafs."[10]
The Qur'an enjoins the faithful "to hinder the nafs from lust",[Quran 79:40] and another traditional narration warns that "the worst enemy you have is [the nafs] between your sides."[11] Rumi warns of the nafs in its guise of religious hypocrisy, saying "the nafs has a rosary and a Koran in its right hand, and a scimitar and dagger in the sleeve."[12]
Animal imagery is often used to describe the nafs. A popular image is a donkey or unruly horse that must be trained and broken so that eventually it will bear its rider to the goal.[13] Rumi compares the nafs to a camel that the hero Majnun, representing the intellect ('Aql), strains to turn in the direction of the dwelling-place of his beloved.[12]
The self-accusing nafs (an-nafs al-luwwāmah)
In Sura al-Qiyama the Qur'an mentions "the self-accusing nafs".[Quran 75:2] This is the stage where "the conscience is awakened and the self accuses one for listening to one’s ego. One repents and asks for forgiveness."[14] Here the nafs is inspired by your heart, sees the results of your actions, agrees with your brain, sees your weaknesses, and aspires to perfection.The nafs at peace (an-nafs al-muṭmaʾinnah)
In Sura al-Fajr the Qur'an mentions "the nafs at peace".[Quran 89:27] This is the ideal stage of ego for Muslims. On this level one is firm in one’s faith and leaves bad manners behind.[14] The soul becomes tranquil, at peace.[14] At this stage, followers of Sufism have relieved themselves of all materialism and worldly problems and are satisfied with the will of God.Four additional stages of nafs
In addition to the three principal stages, another four are sometimes cited:The inspired nafs (an-nafs al-mulhamah)
This stage comes between the 2nd and 3rd principal stages. It is the stage of action. On this level "one becomes more firm in listening to one’s conscience, but is not yet surrendered."[14] Once you have seen your weaknesses and have set your targets, this ego inspires you to do good deeds and to be on the plus side. The Sufis say that it is important that whenever you think of good, you must immediately act upon it. Abbas Bin Abdul Muttalib lays down three rules:[citation needed]- Ta'Jeel or Swiftness. A good deed must be done immediately and there should be no laziness.
- Tehqeer or Contempt. You must look at your good acts with contempt otherwise you will become self-righteous.
- Ikhfa or Secrecy. You must keep your good acts secret otherwise people will praise you and it will make you self-righteous.
The pleased nafs (an-nafs ar-raḍīyyah)
The stage comes after the 3rd principal stage. On this level "one is pleased with whatever comes from Allah and doesn’t live in the past or future, but in the moment."[14] "One thinks always: ‘Ilahi Anta Maqsudi wa ridhaka matlubi’. One always sees oneself as weak and in need of Allah."[14]The pleasing nafs (an-nafs al-marḍīyyah)
On this level the two Ruhs in man "have made peace".[14] "One is soft and tolerant with people and has good Akhlaq (Arabic: أخلاق), good manners."[14]The pure nafs (an-nafs aṣ-ṣāfīyyah)
On this level "one is dressed in the attributes of the Insan Kamil, the perfected man, who is completely surrendered and inspired by Allah."[14] One is "in full agreement with the Will of Allah".[14]Full sequence of nafs development
Therefore the full sequence of the seven stages of the development of the nafs is as follows:- The inciting nafs (an-nafs al-ʾammārah)
- The self-accusing nafs (an-nafs al-luwwāmah)
- The inspired nafs (an-nafs al-mulhamah)
- The nafs at peace (an-nafs al-muṭmaʾinnah)
- The pleased nafs (an-nafs ar-raḍīyyah)
- The pleasing nafs (an-nafs al-marḍīyyah)
- The pure nafs (an-nafs aṣ-ṣāfīyyah)
Characteristics of nafs
In its primitive state the nafs has seven characteristics that must be overcome:[citation needed]- Pride (Takabbur)
- Greed (Hirs)
- Envy (Hasad)
- Lust (Shahwah)
- Backbiting (Gheebah)
- Stinginess (Bokhl)
- Malice (Keena)
Critique of Sufism's Anti-Materialistic Aspects
Certain aspects of Sufi philosophy are controversial and often debated, chief among them is the anti-materialistic strain within its ethos. Dr. Gamal Marzouq, Professor of Islamic Philosophy in Ain-Shams University in his paper titled "The effect of Christianity on the first emergence of Islamic Sufism" has highlighted the monastic and anti-materialist trends within Sufism, calling attention to their "abandoning materialism and living only for praying, something similar to monasticism".[15]Conversely, the Quran calls out monasticism as a human invention not prescribed by God in the verse 57:27 "monasticism, which they innovated; We did not prescribe it for them..." Furthermore, there is much emphasis on physical laws of the universe within the Quran, urging believers to study and understand the "signs" of God in the physical world (e.g. verse 2:164), which precludes the possibility of avoiding or shunning the material world. Dr. Ibrahim B. Syed has called attention to the fact that the only definition of the word "Alim" in the Quran, a word commonly understood to mean religious leader today, is actually referring to scientists, indicating the high importance afforded by the Quran to the material world and the act of actively engaging with it, so as to understand God's universe.[16] There are also the active aspects of the Quran's teachings which urge believers to seek to improve the human condition and work to establish the laws of God within human society (verse 22:41), a mission that does not fit well with the hermetic and monastic tendencies within Sufism.
KUR’AN’DA İSTİAZE (SIĞINMA)
Kur’an’da yer alan sığınma terimi, insanın yaratıcıya sığınmasını hatırlatır.Yüce Allah insanların karşılaşacakları olumsuz halleri hatırlattıktan sonra, korunmak için kendisine sığınılmasını istemiştir. Kur’an’da konuylailgili şöyle buyurmaktadır. “Eğer şeytandansana bir vesvesegelirse, hemen Allah’a sığın. Çünkü O, hakkıyla işitendir, her şeyi bilendir. ŞüphesizAllah’tan korkanlar,kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğu zaman düşünürler. Bir de bakarsınhemen düşüncelerinesahip olurlar.”(7/200-201) İşte bu makalede, sığınmanın işlenişini bulacaksınız.
SUMMARY
The Concept of Trust (İstiaze) in Qoran
The Qur’anic conceptof ‘trust’ reminds us of ‘trusting’ in the Creator. Allah (cc)commands humanbeings to take refuge to Him. İn order to protect themselves from the evil. God said that! “ İf asuggestion from satan Assail thy (Mind). Seek refugewithGod; For he heareth and knowethall things. Those who fear God, when athought of evel from satan assaults them.Bring God to remembrance when lo! they see (aright)” (7/200-201) İn this artıcle, you will find issues discussed under the concept of ‘istiaze’ (takingrefuge to Allah).
1. Giriş
Kur’ân’ın öğretisi uygulamaya ve insanlığın mutluluğuna yöneliktir. İnsana Yaratıcısıylailişkilerinde
İnsan üstün olarak yaratılmakla birlikte, Yaratıcısına nazaran aciz bir varlıktır.8 Aklı ve yetenekleri diğer yaratıklara karşı üstünlük sağlarken, zayıf olarak yaratılmış olması,9 musibetler karşısındakisabırsızlığı ve zaman zaman nefis ve şeytana karşı ümitsizliğe düşmesi,10 hastalıklar karşısındakiçaresizliği,11
* Doç. Dr., U.Ü. İlâhiyatFakültesiTefsir Anabilim Dalı
1 Bk. Buharî,Cenâiz, 80; Müslim,Kader, 23; Krş. Rum, 30/30.
2 Bk. Tahrim,66/6.
3 Bk. En’am, 6/102;Râ’d, 13/16; Hıcr, 15/28;Fâtır, 35/3.
4 Bk. En’âm, 6/131-132; İsrâ,17/15; 27/92-93; Zümer, 39/41; İnsan, 76/3;Beled, 90/10.
5 Bk Bakara, 2/30; En’âm,6/165; Bakara 2/34; Araf, 7/11,172-173;Hıcr, 15/28-30.
6 Bk. Bakara, 2/29;Câsiye, 45/13.
7 Bk. Müddessir, 74/38; Tur,52/21; Zilzal, 99/7-8;Mâide, 105.
8 Bk. Nisâ, 4/28. Acziyetkelimesi için bk. Damagânî, s. 290-291.
9 Bk. Rum,30/54.
10 Bk. Nisâ, 4/28; Fussilet, 41/49; Mâide, 5/31.
11 Bk. Tevbe, 9/91.
tarafından verildiğini göstermektedir. Zayıf olan kuvvetli olana muhtaçtır. Hiçbir şeye ihtiyacı olmayangüçlü demektir. İslâm inancına göre bu varlık Allah’tır.13 Buna göre insanın elinde bulunan imkanlarbelirli bir zaman dilimi ile sınırlıdır.14 Her şeyi ile yaratıcısına muhtaçtır. Allah insana hür iradesi ilemüspet ve menfi işler yapabilmeimkanı verdiği için insan, dilediği gibi hareket edebilir.15 İnsanın Yaratıcının istediği gibi kulolması ve tevhit çizgisi üzerinde kendisine güvenmesi, insanlık gereği hatalara karşı kendini koruması, Allah’a iltica ve takva ile mümkün görünmektedir. Yüce Allah insana, varlıkları ve olayları doğru bir şekilde algılama gücü vermiştir ki, Kur’ân bunu, “Hudâ”16 ve “Nûr”17 ifadeleriyle dile getirmektedir. İslâmî açıdan doğru algılama, istikrarlı karar verme, fayda ve zararına olanıtanıma, Allah’ın insanlığa verdiği bir iyiliği olarak görülür.
Kur’ân’ın haber verdiğine göre, Allah’ın dışında olan yaratıklar zayıf varlıklardır. Bunlar arasında bulunan insan hayatının her anında Allah’a muhtaçtır.18 Allah’ın izni olmadan yaşaması,nefes alıp vermesi, vücut fonksiyonlarını sürdürmesimümkün görülmez.Bu durum şu ayetle haber verilir. “Ey insanlar! Siz Allah’a muhtaçsınız. Allah ise, zengin ve hamde layık olan O dur. Dilerse sizi götürürve yeni bir halk getirir. O Allah’a zor değildir.”19 Ayette yer alan “el- Fukarâ” kelimesimuhtaç olmada mübalağa ile kullanıldığı ileri sürülerek,20 yaratılanlar arasında en ihtiyaç sahibiolanın insanolduğu belirtilir.21 İnsan aczini bilerek dua ve ibadetleriyleYaratıcısına sığınma ihtiyacıduyar. Tanrı inancından yoksun bir kişinin cahil olduğu kabul edilir.22 Çünkü kişinin sınırsız isteklerine engel olmak Allah’a sığınma ile mümkünolacağı düşünülür. İnsan bazı şeyleri yapabilme kudreti yanında, gücünün sınırlı olduğunu anlama imkanına sahiptir.23 Bununla birlikte, Allah herşeyin sahibidir. İstediğine tasarruf yetkisi verir.24 O’nun kudreti yanında, insanların elinde bulunandünya nimetleri geçicidir.25
Kur’ân’a göre Allah, göklerin ve yerin nurudur.26 “O ilktir. Zahirdir, batındır. O, her şeyibilendir.”27 İnsana ışık vermez ise kendi gücüyle ışık bulamaz.28 İnsan düşünür,Allah ise anlamaimkanı verir.Kul Allah’a sığınır, Yaratıcı neticeyi ortaya çıkarır.29 O, kendisineinananların dostudur. Kafirlerin dostu yoktur.30 İnanmayanların sığındığı yer ise kötülüğün simgesi durumundaki şeytan olarakbelirtilir. “ (O) beni, bana gelen zikirdensaptırdı. Zaten Şeytan, insanı yalnızve yardımcısız bırakır.”31 Kur’ân’da, inanan ve inanmayanların muhatap alındığı bu emirler, Allahileşeytan, fıtrat dinine inanan ile inanmayan insanlar arasında en belirgin farklılık olan Yaratıcıya sığınmayı ortayakoymaktadır. Müslüman Allah’a sığınır. İnanmayanlar buna ihtiyaç duymaz. Kur’ân’da yer alan sığınma terimi insana verilen gücün sınırlı olduğunu hatırlatır. İnsan,Rabb’ine sığınmadan istenilenbaşarıya ulaşması mümkün görülmez.32 Diğer bir ifade ile aciz olan insanın, dünya ve ahiretteistenileni elde etmesi yaratıcısıyla olan ilişkisinin iyi olmasına bağlıdır. Yüce Allah bunu şu ayetleriyle hatırlatmaktadır.
12 Konuyla ilgiliayetler için bk. Nisâ,4/38, 119-120; Bakara, 2/208-209;Hac, 22/52-55.
13 İhlas, 112/1-2; Diğer ayetler için bk. En’âm, 6/102; Râ’d, 13/16;Bakara, 2/28; 72-73.
14 Bk. Rum, 30/8.
15 Bk. Âl-i İmrân, 3/178.
16 Bk. Bakara, 2/2, 185;Âl-i İmrân,3/138; Araf, 7/52; Yûnus, 10/57.
17 Bk. Nisâ,4/174; Şûrâ,42/52.
18 Konuyla ilgiligeniş bilgi için bk. Taberî, Tefsir,XXII/126; Kurtubî, Tefsir, XIV/337.
19 Bk. Fâtır, 35/15-17.
20 Kâdı Beydâvî,II/270
21 Elmalılı,Tefsir, VI/381.
22 Farklı görüşler içinbk. Paskal, Düşünceler, Trc. MetinKarabaşoğlu, İst. 1696. s. 32-42.
23 Kullun fiilleriyle ilgili olarak bk. Bakıllânî ve İnsan Fiilleri, Trc. Şarefettin Gölcük, T. Diyanet Yay. Ank. 1997, s. 104-
120.
24 Bk. Mülk, 67/1-5;Âl-i İmrân,, 3/26-27.
25 Bk., Mülk, 67/30.
26 Bk., Nur,24/35.
27 Bk. Hadîd, 57/3.Hz. Peygamberin hadisleri için bk.Müslim,Zikr, 61.
28 Bk. Nur, 24/40.
29 Bk. Bakara,2/186.
30 Bk. Muhammed, 47/11.
31 Bk. Furkân, 25/29.
32 Bk. Bakara,2/155-156.
“... Haydi namazı kılın. Zekatı verin veAllah’a sığının. Sahibiniz O’ dur. Ne güzel sahip ve ne güzel yardımcıdır.”33“Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır. Yaşatan ve öldüren O’dur. Sizin için Allah’tan başka ne bir dost, ne de yardımcı yoktur.”34 İnsanın sığınması gerektiğini şu ayetlerle haber verilir. “De ki! Allah size bir kötülükistese veya size rahmet dilese sizi ondan kim korur? Kendilerine Allah’tan başkane bir dostne de yardımcı bulamazlar.”35“Kötü işler yapanlarada yaptığının aynen cezası verilir. Onlarınyüzlerini birzillet kaplar. Onları Allah’tan kurtaracak kimseyoktur.”36
Kur’ân’da yer alanistiâzeyi,insan ile Rabbi arasında bir bağ olarak algılamak mümkündür.İnsan aczini kabul ederek Allah’a sığınmakta,O’nun essizliği karşısında teslimiyetini ifadeetmektedir. Yüce Allah, farklı ifade ve terimlerle, eski peygamberlerden sığınma örnekleri vermekte, kimlerden ve nasıl sığınılması gerektiğini açıklamaktadır.37 Kur’an-ı Kerim’denanladığımız kaderiyle insanın üstünlüğü aczini anlamaktan geçmektedir. İnsan bu duygu ve düşünce içinde Allah’a sığınarak üstün seviyeye ulaşabilmektedir.38 Diğer yaratıklar ise, kudret ve aczini anlayacakgüçte değildir.39
2. İstiâze Kelimesinin Etimolojik Yapısı ve Kullanımları
İstiâzekelimesinin mastarını oluşturan istiazeten,“sığınmak, iltica etmek ve yapışmak” gibianlamlara gelir.40 Aynı kökten türeyenavze, meâz, meâze ve teavvuz kelimeleri sığınmayı ifade eder.Taberî (ö. 310/922), “eûzü” kelimesini açıklarken haktan çeviren şeylerden, zararlıolan cin, insan, hayvan ve benzerlerinden Allah’a sığınma olarak değerlendirir.41 İsmail Hakkı Bursevî (ö.
1137/1724)’de istiâzeyi, kapıyı çalma ve izin isteme olarak açıklar.42 İbn Kesir (ö.774/
Genel olarak değerlendirilecekolursa istiaze; (avz, meaz ve iyaz) sığınmak, himayesiniistemek demektir ki, sığınana“aiz” veya “müsteiz”, sığınılana “müsteânünbih”, kaçınılmasıgereken kötülüğe “münteâzünminh”, sığınış tarzına “avze”, koruyana “muîz”, korunana “muâz” denilmektedir.44 Allah’ın hıfz ve himayesini isteyerekO’na sığınır ve korunmak olarakdeğerlendirir.45
İstiâzeninKur’an’daki kullanımlarınagelince;bu kelimelerinon tanesi nefsi mütekellim,46 bir ayette muzâri,47 dört ayet emir48 ve iki ayette mastarolarak kullanıldığı gözlenir.49 Netice olarakaynı kökten gelen toplam on yedi ayet bulunmaktadır.50 Bunlardan mütekellim sığasıyla kullanılanon ayette işlenen ortak tema, başta peygamberler olmak üzere, yaratılanların maddi vemanevi düşmanlardan korunmanın yolları gösterilmektedir. Muzari sığasıyla kullanılanCin Suresi 6. ayette, cehalet kalıntısı olarak insanlardan bazılarının cinlerden bazı erkeklere sığınması neticesinde kibir ve azgınlıklarının arttığını haber vererek, yaratılanın başka bir yaratılana sığınmasının yanlışlığına
33 Bk. Hac,22/78.
34 Bk. Tevbe, 6/116.
35 Bk. Ahzap,33/17.
36 Bk. Yûnus, 10/27.
37 Bk. Fâtır, 35/15-17.Bk.Nisâbrî, Garâibu’l-Kur’ân,I/16-18.
38 Bk.. Hucurat, 49/13.
39 Konuyla ilgilibk. Pascal, a.g. e. s.45.
40 Bk. Ragıp İsfahânî,Müfredât, 526; İbn Manzur, lisânü’l-Arap,III/498-500.
41 Taberî, Tefsir,I/49.
42 Bk. Ruhu’l-Beyân,I/23.
43 İbn Kesîr, Tefsir,I/30.
44 Bunlar istiazeninrükünleridir. Bk. Nisâburî, Garâibu’l-Kur’ân, I/16-17.
45 Konuyla ilgilibk. Elmalılı,X/142.
46 Bk. Bakara, 2/67;Âl-i İmran, 3/36;Duhan, 44/20; 113/1;114/1
47 Bk. Cin, 72/6.
48 Bk. Araf, 7/200; Nahl,16/98; Gafir, 40/56; 41/36.
49 Bk. Yusuf,12/23,79.
50 Bk. Muhammed Fuad, s. 494.
işaret edilmektedir.Kur’ân-ı Kerim’de emirsığasıyla yer alan dört ayette, Şeytan’ın dürtüklemesi ve Kur’ân okunmasına başlamadan önce kovulmuş Şeytan’ın şerrinden Allah’a sığınılmasıistenmektedir. Mastar olarak yer alan ayetlerde de, Yusuf (as.)’ın kötülüklerden korunmak için Allah’a sığındığıhatırlatılır.
İstiâze kelimesin anlamları arasındagüvenmek, tutunmak ve yapışmak olduğu belirtilmişti.51
Kur’ân-ı Kerim’de bunların örneklerini bulmamızda mümkündür. “Asama bi” kelimesi tutunmakve yapışmak anlamlarınagelir. Yüce Allah NisâSuresi 146. ayette MünafıklarlaMüslümanları ayırt etmekiçin “Ancak tövbe edenler, durumlarını düzeltenler, Allah’a yapışanlar ve dinlerini sırf Allah için yapanlar, işte onlar mü’minlerle beraberdir...”buyururken, aynı surenin175. ayetinde de Allah’a tutunanların doğru yolda oldukları belirtilmiş olur.Ayrıca iki ayette Allah’a yapışılmasıistenirken,52 başka birayette de insanların topluca Kur’an’auymaları arzulanır.53 İstiazeanlamına gelenbaşka bir kelime de “istemseke bi” mazi fiilidir.54
Yukarıda işaret edilenayetlerde işlenen ortak tema, tevhıd ve sığınılacak gücün Allah olduğunuvurgulamaktır. Buna göre, kulların sığınacak yeri Yaratıcıdır. O’ndan gelecek iyilik ve kötülüğüverecek ve önleyecek başka biri yoktur.55 Ayetlerin değerlendirmelerini yapan müfessirler de, incelemeye aldığımız konu hakkında geniş açıklamalarda bulunarak, sığınılacak yeri Yüce Yaratıcı olarak gösterirler.
3.Allah’a Sığınmanın Özellikleri
Kur’an; Allah ve insan eksenli bir kitaptır. Onuniçeriği Allah’ın birliği ise, gayesi insanın kulluğu olarak algılanır. Bu kulluk insanı aşan bir güce teslim olmaktır. Böylebir inanca göre enbüyük erdem Yaratıcıya boyun eğmek, en büyük günah ise isyan etmektir. Boyun eğilen güç her şeyin üstündemutlakhakimiyet sahibi veher şeyi bilendir. İnsanın gücünübu varlık ile kıyaslamak mümkün değildir.Bukonuda istiâzenin önemliolduğu gözlenir. Kur’ân’daistiazeyi konu alanayetler dikkate alındığında,sığınmadaşu prensiplerin olduğu gözlenir. İnanma,güvenme ve korkma.
a)İnanma
Yaratıcının insanlardan ilkolarak istediği kendisineinanılmasıdır.56 Bu durumuifade eden fiil“a-me-na” dır. Kelime insanda sükûnetin, emniyetin, güvenin hakim olması ve tasdik anlamlarına gelmektedir.57 İnanma, insanın her şeyi yaratanın ve verenin Allah olduğunu kabul etmesi demektir. Bu inanç kişinin benliğini kazanmada, güçlükleri yenmede, ümitsizlik duygusunungiderilmesinde etkili olmaktadır. İşteYüce Yaratıcı, istiazeyi konu edinen ayette korkudan emin olmanın şartı olarak; “ Gerçek şu ki: iman edip de yalnız Rablarına tevekkül edenlere onun(Şeytanın) bir hakimiyeti yoktur.”58 buyurur.
İnsan şeytan ilişkisini değerlendiren ayette insanın korunması için Allah’a inancın gereğivurgulandığı görülür. Müfessirler, inananlara şeytanın etkisinin olmamasının sebepleri olarak, emir ve nehiylere riayeti,59 hata ve vesveseleri Allah’a havale etmeleri,60 yaptıklarına tövbe etmeleri61 ve Allah’ın af etmeyeceği günahları işlemeyecekleri62 sıralanır. Ayetlerden vemüfessirlerin yorumlarından Allah’ın emirlerine inanmadan veAllah’a sığınmadaninsanın kendisini güçlü hissedemeyeceğianlaşılmakt
b) Güvenme
İstiâzeye yer verilen ayette; “...tevekkül edenler üzerinde onun bir etkisi yoktur.” ifadeleri
Allah’a güvenmenin gereğini hatırlatır. Tevekkül “ve-ke-le” kelimesinden türemektedir. Allah’a
51 Bk. Râgıp İsfahânî,Müfredât, 526; İbn Manzur,lisânü’l- Arap, III/498-500.
52 Bk. Âl-i İmran, 3/101; Hac,22/78.
53 Bk. Âl-i İmran, 3/103.
54 Bk. Bakara,2/256; Zuhruf, 43/43.
55 Bk. Ahzap,33/17.
56 Bk. Bakara,2/136; Äl-i İmrân, 3/84;Mâide, 5/111; Araf, 7/156, 158;23/58; 27/81.
57 İbn Manzur,XIII/21; Zebîdî, IX/124; Mu’cemu’l-Arab’l-Esâsî, s. 109.
58 Nahl, 16/99.
59 Taberi, Tefsir, XIV/174.
60 Taberi, Tefsir, XIV/174-175.
61 Kurtubî, Tefsir, X/175.
62 Râzî, Tefsir,IV/522; Âlûsî,Tefsir, IV/230.
dayanmak, ısmarlamak, kefil olmak, aczini itiraf ederek başkasına güvenmek, işini Allah’a bırakmakdemektir.63 Yüce Yaratıcı Hz. Peygamberinşahsında Müslümanların dikkatini çekerek yapılacakher işte Allah’a güvenilmesini istemekte,64 Mü’min iseniz Allah’a güvenin denilerek,65 başka birine sığınmanınsakıncalarına dikkat çekilmektedir.66 Diğer ayetlerde de, mutlak galip, engin merhamet sahibi ve sonsuzolanAllah’a güvenilmesi vurgulanarak,67 “Göklerin ve yerin ğaybı yalnız Allah’a aittir. Her iş O’na döndürülür. Öyle ise O’na kulluketve O’na dayan.Çünkü Rabb’in sizin yaptıklarınızdan gafil değildir.”68 buyurulmaktadır.69 Bu ayetlerin ifadelerine göre, yaratılanın korunması Yaratıcının yardımına bağlıdır.Müfessirleristiâz
c)Korkma
Kur’ân-ı Kerim’de Allah’tankorkmayı ve O’na sığınıpgüvenmeyi ifade eden kelimelerden biride takvadır. Türetildiği fiil “vikâye” dir. Bir şeyi birşeyden, bir şey aracılığı ilekorumak, bir şeydensakınmak, islah edip düzene sokmak ve bir şeyi himaye etmek anlamlarına gelir.73 Kur’ân’da insanın bir fiili olarak kendini istenmeyenfiillerden koruması, Allah’ın yasaklarından kaçınma, cezagerektirecek fiillerden sakınma anlamları için söz konusu kelime kullanılmaktadır.74 Takva bir neviinsanın kendisini kontrol mekanizması görevi yapmaktadır. Günah işlemekten ve şeytanın vesvesesinden korkanın, korkulan kötülüklerden, sevdiği veincitmesinden sakındığı yaratıcısına sığınmasıdır. Tıpkı annesi tarafından cezalandırılanyavrunun annesine sığınması gibi. Hata eden insan daAllah’a yönelir başkasına gitme ihtiyacı duymaz. Çünkü inananları koruyacak tek güç O’dur. “Eyİman edenler! Allah’ın size olan nimetini hatırlayın. Hani bir topluluk size el uzatmaya yeltenmişti deAllah, onların ellerini sizden çekmişti. Allah’tan korkun ve mü’minler yalnızca Allah’a güvensinler.”75
Ayeti sığınılacak, güvenilecek ve kendisinden korkulacak sadece Yaratıcı olduğunu ortaya koymaktadır.
4.Kur’ân’da Sığınma Örnekleri
Kur’ân-ı Kerim’de yer alan istiâze, sonPeygamberin ümmetiyle sınırlı değildir.Öncekipeygamberle
Hz. Nuh’un Sığınması; Tufan hadisesinde kendisine inanmayarak gemiye binmekistemeyen oğlunun davranışından endişe eden Hz. Nuh, Allah’a yalvarır.76 Yüce Allah Hz. Nuh’unduasına; “Ey Nuh! O senin ehlinden değildir...”77 şeklinde cevapverir. Bu ikaz üzerineHz. Nuh; “Ey Rabbim! Ben, hakkımdabilgim olmayan şeyi senden istemekten sana sığınırım.Eğer beni bağışlamaz ve bana acımazsan ziyana uğrayanlardan olurum.”78 şeklindeki sözleriyle pişmanlığınıbelirtmişolur.
Hz. İbrahim’in Sığınması:Yüce Allah Hz.İbrahim’den Müslüman olmasını istemiş,İbrahim’de; “...Alemlerin Rabb’ına teslim oldum demişti.”79 ayeti örnek teşkil etmektedir. Buradaki sığınma,Allah’aiman ve O’nun emirlerine teslimolma olarak anlaşılmaktadır.80
63 Râgıp, Müfredât, s. 834-835; İbn Manzur, XI/734-735; Zebîdî, VIII/159-160.
64 Bk. Âl-i İmrân, 3/159.
65 Bk. Mâide, 5/23; Yûnus, 10/84.
66 Bk. İsrâ, 17/2.
67 Bk. 26/217;25/58.
68 Bk. Hûd, 11/123.
69 Diğer ayetler için bk.3/101,122; 4/81,132; 5/11,23.
70 Âlûsî,Tefsir, XIV/230.
71 Taberi, Tefsir, XIV/174. Diğer ayetler için bk. Araf, 7/13-17.
72 Kurtubî, Tefsir, X/175.
73 İbn Manzûr, XV/401; Zebîdî,Tâcu’l-Arûs,X/396; Râgıp,s.833-834.
74 Bk. Bakara,2/24; 189; 194;Araf, 7/26;Şems, 91/8; Muhammed, 47/13.
75 Mâide,5/11.
76 Bk. Hûd, 11/45.
77 Hûd, 11/46.
78 Hûd, 11/46.
79 Bakara, 2/131.
Hz. Musa’nın Sığınması: Hz. Musa’nın Allah’tan aldığı emirleri tebliğ etmesine kızan Firavn, O’nu öldürmek ister. Bu durumu Yüce Allah şu ayetiyle haber verir. “Firavn, bırakın beni Musa’yı öldüreyim. Varsın Rabbine yalvarsın! Çünkü ben, O’nun dininizi değiştireceğinden, yahut yer yüzündebozgunculuk çıkaracağından korkuyorum dedi.” Musa’da ‘Benhesap gününe inanmayan her kibirlidenbenim de Rabbim sizin de Rabbiniz (olan Allah’a sığınırım)’ dedi.” 81 Buraya aldığımız yirmi yedinci ayetteyeralan “innî üztü bi Rabbi” ifadesiyle Firavn’dan gelebilecek düşmanlıktan Allah’a sığındığıgörülmektedir. Bu durum peygamberolan birininAllah’ın izni olmadan bir kötülüğü önlemeye gücününyetmeyeceğini hatırlatmaktadır.82
Hz. Yusuf’un Sığınması: İstiazeyeönemli örnek teşkil eden olaylardan biri, Hz. Yusuf’un duasıdır. O bir peygamber olmakla birlikteinsandır ve nefis sahibidir. Dolayısıyla iyi vekötü şeyleri istemesi mümkündür. Allah seçkin kullarını peygamberliğe engel teşkil edecek hasletlerdenkorumaktadır. Nitekim, Hz. Yusuf’a efendisinin hanımı birtakım isteklerde bulunur.Buistek karşısında aciz kalan Hz. Yusuf, Allah’tan sığınmaisteyerek korunmasını arzular. YüceAllah ta, Hz. Yusuf’u nefis ve kadına karşı korur.83
Hz. MeryemveAnnesinin Sığınması: İstiâzeye çarpıcı bir örnekHz. Meryem’in annesininduasında görülür. Hz. Meryem dünyaya gelinceannesi, “...Rabbim onu ben kızdoğurdum...Koğuşmuş şeytana karşıO’nu ve soyunu sana ısmarlıyorum.”84 demişti. Ayetinanlamına dikkat edilirse, çocuk yeni dünyayagelmiş, soyu veneslinin durumu belli değildir. Fakatişin başındakızının geleceğini Allah’a emanetetmektedir.85 Benzer duayı Hz.Meryem’de de görmekteyiz.86 Kur’an’da yer alan bu misaller bir Müslüman’ın nasıl hareket etmesi gerektiğiniortaya koymaktadır. Hz. Peygamberden önce gönderileninsanların Allah’asığındıkları gibi, aynıemirlerHz. Peygamber’edegönderilmişti
Hz.Peygamberin Sığınması
Kur’ân-ı Kerim,Hz. Peygamberin Yüce Allah’a sığındığı, dayandığı ve güvendiğini ortaya koyanbir kitaptır. Peygamberin biran Allah’tan ayrı kaldığını düşünmek mümkün değildir. Yaratılan her şey Allah’a götürmekte, düşünce,zikir, ibadet ve dualar, insanı Allah’a bağlamaktadır. Yapılanı Allah görmekte, kullardan bu duygu ve düşünce ileAllah’a dayanılması istenmektedir.87 Bunun en güzelörneği Hz. Peygamber’de görülmektedir. Bu bilgileri, daha önce gönderilenpeygamberlerin sığındığı gibi Allah’a dua etmesi, Araplar arsında yaygın olan yanlış inançların kaldırılması ve istiâzeileümmetine örnek olması şeklinde sistematikhale getirmemiz mümkündür. Yaratıcı daha öncegönderilenpeygamberler
80 Bk. Zemahşeri, Tefsir, I/95.
81 Mü’minûn, 40/26-27.
82 Hz. Musa ile ilgili diğerayetler içinbk: Mü’min, 40/20;Bakara, 2/67.
83 Yûsuf, 12/24.
84 Âl-i İmran, 3/36.
85 Bk. Müslim, Fedâil, 40 (h. 146-147) Ahmed b. Hanbel, II/233; Kurtubî,IV/68.
86 Meryem, 19/18.
87 Bk. Bakara,2/112.
88 Bk. Taberî, Tefsir,XXIX/108; Kurtubî, Tefsir,XIX/10; I/89.
89 Kurtubî, Tefsir, XIX/10.
90 Cin 72/6. Nüzülüyle ilgilibk. Taberî, Tefsir, XXIX/108; Kurtubî, Tefsir, XIX/10.
91 Mü’minûn,23/97.
92 Ahmetb. Hanbel, III/50; V/253.
şeytanların yanımda bulunmalarından Allah’a sığınırım şeklinde dua ettiği rivayet edilmektedir.93
Kur’ân’da Hz. Peygamberle ilgili sığınma örnekleri farklı kelimelerle ifade edilmektedir. Bunlar arasında
“Mültehade”94 ve “ Asame”95 kelimeleri dikkat çekicidir. 96
Bir Peygamberin görevi verilen emirlere uymak vetebliğ etmektir. Yaratıcının izni olmadanPeygamberin, fayda ve zararı kaldırması mümkün değildir.97 Bu durumda, yaratılanın korunması için mutlak gücesığınma gereksinimi hatırlattığı anlaşılmaktadır. Yüce Allah kullarından bunuistemekte,kendisine dua edilmesinden memnunolmaktadır. Sığınmayı bir nevi kulluğun gereği olarak görmektedir. “Bana dua edin duanızı kabul edeyim.Bana kulluğa tenezzül etmeyenler aşağılık olarak cehennemegireceklerdir.”98
5.KaçınılmasıGereken Kötülükler
İnsana, insanlardan ve cin şeytanlarından kötülük gelebilmektedir.101 Onlardan soyutlanması mümkün değildir.Onlarla olanilişkilerinde başarıyaulaşması arzulanır. Yaratıcı, yaratılanlardan gelecek tehlikelerden korunmanın sırlarını değişik vesilelerle açıklamaktadır.
a)Şeytandan Sığınma
İblis, insan yaratıldıktan sonra ona düşman olmuştur.102 Onun düşmanlığından korunması gerekir. İblis’in etimolojisi hakkında farklı nakiller ileri sürülse de,103 ağırlıklı görüş, âcemi kökenliolduğu doğrultusundadır.104 Mana itibariyle hayırdan ümit kesme, pişman olma gibi anlamlara gelir.105 İnsanların Allah’ın rızâsını ve cenneti kazanmaması için ne gerekirse yapacakolan şeytan ve nesli, sinsi olarak görevini yapar. Kur’an, şeytandan gelebilecek hile ve tuzakları insanlara haber vererek, inananların bu oyunlaragelmemeleri arzulanır.Şeytana verilenbu ruhsat, insan için bir imtihanın gereğidir.106 Her peygamber ve ümmetine şeytan ve insan düşmanları musallatkılınmıştır.107
Kur’ân-ı Kerim’de, yüz elliye yakın âyette şeytanla ilgili bilgilere yer verilir. Bunlardanbirkısmı, Yaratıcı ile şeytan, diğerleri insan-şeytan ilişkisini oluşturmaktadır. Allah tarafındanlanetlenen şeytan, Yüce Allah’a insanlar hakkında onları saptıracağını, kuruntularla aldatacağını veAllah’ın emirlerini ihlal ettireceği belirtir.108 Yüce Allah'ta, "(Şeytan ) onlara söz verir, ümit verir, fakat şeytan'ın onlara va'di aldatmaktan başka bir şey değildir."109 ifadeleriylecevap verir.
Kur’an-ı Kerim’deyer alan Hz. Adem ve İblis kıssası ve konuyla ilgili ayetlerbütün insanlığı uyarmaktadır. O gün insanlığın atasını şaşırtıp cennetten çıkmasına vesile olanşeytan, bugün deilk peygamberin evlatlarını şaşırtmaktan geri kalmayacaktır. Nitekim Yüce Allah Bakara,110 Araf,111
93 Râzî, Tefsir,XXIII/119; İbn Kesîr, Tefsir, V/486.
94 Bk, Kehf, 18/27; Cin,72/22; Hac, 22/78.
95 Mâide, 5/67; En’âm, 6/146.
96 Diğer ayetler için bk.Cin. 72/22-23;Kehf, 18/27; Kasas, 28/85.
97 Mâide, 5/76; En’âm, 6/17,71;Araf, 7/188; Ahzap, 33/17;Cin, 72/21.
98 Mü’min, 40/60.
99 Tevbe, 9/51.
100 Geniş bilgiiçin bk. Taberi, Tefsir,XVIII/51; Râzî, Tefsir, XXIII/119.
101 R. Rıda, Menar, IX/539.
102 Kur’ân-ı Kerim, Fâtır,35/6.
103. Bk.Râgıb, Müfredât, 60;Wensinck, İ.A. İblis Md.
104 İbn Manzûr, Lisânül-Arap,II/238; Zebâdî, Tacu’l-Arûs,IX/353.
105 Kurtubî, Tefsir, I/90;Elmalılı, Tefsir, I/239; Cânân, İbrahim, a.g.e., IV/347
106. BkBakara 2/38.
107. BkEn'âm, 6'112
108. Nisâ, 4/119.
109 Nisa 4/120.
110 Bk. Bakara, 2/35-36.
111 Bk. Araf, 7/20-22.
Hıcr,112 İsrâ113 Tâhâ,114 ve Sâd115 sûrelerinde Hz: Adem’in kıssasını haber verdikten sonra, değişik sûre ve âyetlerde Hz. Muhammed ve onun tebliğinemuhatapolan insanlığa şeytanın yapabileceği bütündüşmanlıkları haber verilmiştir. İslâm’ın hedefi insanlığın mutluğunu sağlamaktır.Bununiçin Hz.Peygamberin tebliğine muhatap olan insanlara Kur’ân’da şu uyarıda bulunur.
“Ey Adem oğulları! Sakın şeytan ananızla babanızı, edep yerlerini kendilerinegöstermek için kandırıpcennetten çıkardığı gibi,sizi de belaya sokmasın! Çünkü o ve kabilesi sizi kendilerinigöremeyeceğiniz
Öte yandan Yaratıcı, şeytanın etkiliolabileceği insanlarındurumunu haber verirken şöyle buyurur. “Onun etkisi, onudost edinenler ve Allah’a ortak koşanlar üzerindedir.”,117 “..Kullarımızın üzerinde senin bir nüfuzun olmaz. Ancak sana uyan sapıklar bunun dışındadır.”118 Ey inananlarşeytana uymayın. Kim Şeytanın ardınatakılırsa bilsin ki o, hayasızlığı ve fenalığı emreder.Allah’ın lutfu ve merhameti bulunmasaydıhiç biriniz ebediyen temize çıkamazdı.”119 Şeytanda ahırette, “Bizim sizin üzerinizde bir tesirimiz yoktu. Bilakis azmış bir millettiniz.”120 Sözleriyle itiraftabulunmaktadır.
Yukarıda anlamve numaralarını verdiğimiz ayetlere dikkat edildiğinde, şeytanın etkisinin kendine tabi olan ve Allah’a şirk koşan insanlara olduğu anlaşılmaktadır. Bunların Müslümanlarakötülüğü olamaz mı? sorusuna verilecek cevap şüphesiz kötülüklerinin olabileceği şeklindedir. Fakat,şeytanın açıktan bir kötülüğü yoktur. Kurnaz tavırlarıylahilekurması, vesvese vermesi, göz boyaması, kötü şeyleri süslü göstermesi tercih ettiği metotlar arasında bulunur.121 Burada dikkatiçeken, günahların iyi gösterilerek Müslümanların kandırılmış olmasıdır.122 Şeytan insana söz ve umut verir, sonunda yalnız bırakır.123 İşte Müslümanlar, şeytanın hilelerine kanarak, verdiği vesvese neticesinde günah işlemiş olurlar.124 Bu durumda olanlar için Yüce Allah Hz. Peygambereşu hatırlatmada bulunur. “Ne zaman şeytandan bir kötü düşünce seni dürterse, Allah’asığın, Çünkü O’ işitendirbilendir. Allah’tankorkanlar kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğuzaman (Allah’ın sevap ve cezasını)hatırlarlar ve hemen (gerçeği) görürler.”125 Kur’ân’da, Peygamberlereinsan ve cin şeytanları imtihan gereğidüşman kıldığını hatırlatılırken,126 bunlardan kurtulmanınistiâze ile olacağını müstakil surelerde zikredilmektedir.127 Şeytanın insana verdiği kötülüklerin başında vesvesegelir.128 Buda şüpheye düşürme, ibadetleri tehir ettirme, yaptıklarında gösterişte bulunma, kendini beğenme ve haset gibi kötü hasletler olarak belirtilir.129 Bu kötü hasletlerdenkurtulmak için şuşekilde iztiâzeyapılmasıistenir.
“...Rabbimşeytanların dürtüklemelerinden sana sığınırım. Veonların yanımda bulunmalarından sana sığınırım.”130 Yüce Allah, Araf 200, Fussilet36. ve Müminûn 97-98. ayetlerlebu hasletlerden kendisine sığınmailekorunmuş olacağını haber vermektedir. Çünkü görünmeyen düşman olan şeytanların kötülüklerinden Allah’a sığınmadan emin olunması mümkün görünmez.131
Müfessirler insanlardan gelecek tehlikelerden kaçınmanın prensipleri açıklayan, Araf 199. ayetinin
112 Bk. Hıcr, 15/39.
113 Bk. İsrâ, 17/62-63.
114 Bk. Tâ’ha, 20/120-121.
115 Bk. Sâd, 38/82.
116 Araf, 7/27.
117 Nahl, 16/100.
118 Hıcr, 15/42.
119 Nur,24/21.
120. Sâffat, 37/30.
121 Nahl, 16/63; En’âm, 6/43; Enfal, 8/48.
122 Âlûsî, Tefsir, VII/151.
123 Bakara, 2/169; Mâide,5/90-91; Nur,24/21.
124 Bakara, 2/168; En’âm, 6/142;İsrâ,17/53.
125 Araf, 7/200-201.Krş. Fussilet, 36; bk. Nisâburî, Garâibu’l-Kur’ân, I/19.
126 En’âm, 6/112.
127 Nâs, 114/1-6.
128 Vesvese ile ilgili bk. Kurtubî,Tefsir,XX/263; İbn Manzur, III/922.
129 Bk. İbn Cüveyy, Ebu’l-Kasım,Kitâbu’t-Teshî
130 Mü’minûn, 23/97-98.
131 İbn Kesîr, Tefsir, I/27.
nüzulünden sonraHz. Peygambere, “ kızdığımızda kendimize hakim olamıyoruz. Bu durumda neyapmamız gerekir” soruları üzerine, Araf suresi200. ayetinin nazil olduğunurivayet ederler.132
Buna göre, şeytandan korunmak için istiâzeden başka bir alternatifin olmadığı gözlenmektedir.Allah’ın, insanların yaptıkları hatadan dolayı istiğfaredenleri af edeceği ileri sürülür.133
b) İnsanve Benzerlerinden Sığınma
İnsan mükemmel bir varlıktır.134 Bu mükemmellikte kendisinin bir etkisi yoktur. Kötühasletler arızîdir. Yüce Allahkullarından kendisineinanmalarınıve hayırlı işlerde yardımlaşmalarınıistemekte
İnsanlar, şeytandan gelecek kötülüklerden korunmaları içinistiâzeyapmakdurumunda
R. Rıda, insanlar arsında ilişkilerin sağlıklı seyrini yukarıda belirtilen, -af, iyilikve cahillerden yüz çevirme- hasletlerine bağlamaktadır.138 İbn Kesîr (ö.774/
Felak kelimesiyle başlayan surede insanazararlı olması düşünülen, din ve dünyacaiyikarşılanmayan kötühasletlerinhepsi ifade edilerek onlardanistiâzeyoluyla korunulması arzulanır. Felak; çok farklı anlamı olan bir kelimedir. Yırtmak, sabahın ağarması,ikitepe arasındaki alçaklık, cehennemde bir çukur vs.143 Böylelikle Yüce Yaratıcıya sığınma, “Ben, ağaran sabahın Rabb’ine sığınırım” şeklindeki girişle başlanmaktadır. Bu ayettensonra gelen “yarattığı şeylerin şerrinden”ifadesiyle sığınılacak kötülüklerin hepsi zikredilmektedir. Daha sonra karanlık gecenin durumu,144 sihir
132 Râzî, Tefsir, XV/97;Kurtubî,IX/157; İbn Kesîr, III/538.
133 Bk. Taberî, Tefsir, XIV/174;Kurtubî, Tefsir,X/27; 175; Kâdî Beydavî, Tefsir, I/557.
134 Bk. Tin, 95/4.
135 Bakara, 2/177; Mâide, 5/2.
136 Râzî, Tefsir, IX/60-61; Kurtubî,Tefsir, IV/248.
137 Âl-i İmran, 3/159.
138 R. Rıda, Menar, IX/539.
139 İbn Kesîr, Tefsir, I/30.
140 Zemahşeri, Tefsir, II/111.
141 Bk. Araf, 7/200; Fussilet, 41/36.
142 Bk. En’âm, 6/112; Nâs,114/6.
143 Bk. Taberi, Tefsir, XXX/349-351; Kurtubî, Tefsir, XX/254; Râgıp, s. 579.
144 “Gâsik”, şiddetli karanlık, dolgunluk, akmakgibi anlamlara gelmektedir. Bk. Taberî, Tefsir, XXX/351; Kurtubî, Tefsir, XX/256-357;İbn Manzur, X/288-289.
ve büyü yapanlar145 ve hased edenlerin ruh hali zikredilmiş olur. Kurtubî (ö.671/1273) Felak Suresini tefsir ederken, söz konusu surenin bütün kötülükleri Allah’ın yarattığına bir delil olacağını belirtir.146
Allah kötü hasletleri yaratırfakatonlarıninsanla
6. İstiâzenin Hükmü ve Sığaları a)Hükmü
Kur’ân-ı Kerim okumaya başlarken,NahlSuresi 98.ayetininfarklıyorumlanm
Fakat alimlerin ekseriyetinegöre, ayetteyer alan “festeız” emri, mendupbildiren bir emir olarak kabul edilmektedir.149 Bununla birlikte, Kur’ân-ı Kerim’de dört ayette emir sıgasıyle istiâzeyapılması emredilirken,150 Mü’minûn Suresi 97,Felakve Nas Surelerinin birinci ayetlerinde kimdenkorunması gerektiği işaret edilmektedir. İbn Sîrin (ö.110/728), Ata İbn Ebî Rebah (ö.114/732), Zahiri mezhep imamı Davud İbn Ali (ö.270/883) ve Razî (ö.606/1210), Nahl Suresi 98. ayetteki emri vacip olarak değerlendirmişlerdir.151 Buna göre istiâzeyi terk eden günah işlemiş olur.152
Kıraat ilmine göre, Kur’ân-ı Kerim’in başındanveya herhangi biryerinden okumaya başlayanbirinin, istiâzeyi okuması gerekmektedir. Ehl-i sünnet mezhepimamları arasında bu hususta görüş birliği bulunur. Diğer taraftan, İmam-ı Nâfi (ö.169/785)’nin istiâzeyi gizli,besmeleyiaçık okumayı, İmam-ı Hamza (ö.156/773) fatihanınevvelinde açık, diğer yerlerdegizli okuduğu nakledilir.153 Kur’ân okuyan kimse kendisini dinleyen var vesesli okuyacaksa, istiâzeyi açıkokur. Namazlarda ise gizli okunması tercih edilir.154 Hz. Peygamberden gelen nakillerden anlaşıldığına göre istiâze kıraatten öncedir. Tercih edilen görüş böyledir. Bunların dışında zikredilen görüşlerin zayıf olduğu kabul edilir.155 İbn Cezerî (ö. 833/1429) konuyla ilgili geniş değerlendirme yaptıktan sonra istiaze ile ilgili görüşlerini şöyleözetler: İstiâze ağız yoluylakazanılangünahları temizler. Allah’ınkelamını okumayahazır hale getirir. Söz konusu terim kulunaczini Yaratıcınınkudretini ortaya koyar.Diğer taraftankulun önleme imkanı olmayan manevi düşmanlardan Allah’ın kudreti vasıtasıyla korunmuş olur.156
Kur’an okuyan, kıraatle ilgili bir sebepten dolayı onu kesmiş ve aradaki fasıla uzamamış ise, tekrar başladığındaistiâzeyi okumaz.157 Kıraatin kesilmesine sebep arızi değilse, bu takdirde istiâzeyi tekraretmek durumunda kalır.158
b)İstiaze Sığaları
Kur’ân’da yer alanistiâzenin tefsiri niteliğindeki hadislerde bazı istiâzeterimleri bulunmaktadır. Bunlar arasında Nahl Surersi 98. ayete uygun olanı “eûzü billâhi mine’ş-Şeytâi’r-Racîm” ifadesidir. İslâm alimleri arasında tercihedilen istiaze budur. İkinci olarak; Araf Suresi 7/200. ve FussiletSuresi 41/
145 “Neffâsât-i fi’l-ukadi”: Büyücü kadın, düğümlere tükürmeden üfleyenler anlamındadır. Bk. Taberî, Tefsir, XXX/253; Kurtubî, Tefsir, XX/257.
146 Kurtubî, Tefsir, XX/259.
147 Konuyla ilgili bk.En’âm, 6/112; Nâs, 114/6;Araf, 7/200; Kurtubî, Tefsir, 263-264.
148 Bk. El-Bennâ, el-İthâf (I-II)Kahire 1987, I/107.
149 el Cezerî, Tuhbetü’t-Teysir,Beyrut198
150 Bk. Araf, 7/200;Nahl, 16/98; 40/56; 41/36.
151 Cezerî, Neşr, I/258.
152 Mühaysin,el-Mühezzep, I/30.
153 Cezerî, Teysir,s.30; El-Bennâ, İthaf,I/108; Mühaysin, el-Mühezzep,I/31.
154 Bk. Cezerî, Neşr, I/252-253.
155 Cezerî, Neşr, I/254.
156 Cezerî, Neşr, I/256.
157 Zerkeşî, Burhan, I-IV, 1972, (İsâ’l-Bâbi’l-Halebî)I/
158 Cezerî, Neşr, I/259.
159 Buharî, Edep, 76;Müslim,Birr, 109,110. Ebû Dâvud,Salah, 18; Cezerî, Neşr,I/243-244.
160 Bk. Cezerî, Neşr, I/244-251; Bennâ, İthaf, I/107-108; Palevî, Züpdetü’l-İrfân, s. 6.
Netice:
Kur’ân’da yer alan istiâze ile ilgili vardığımız sonuçları şu şekilde özetlememiz mümkündür.
İlk olarak İstiâze tevhid’iilgilendirmektedir
BİBLİYOGRAFYA
ABDÜLBAKİ,Muhammed Fu'ad; el-Mu'cemu'l-Müfehres li Elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerim, Beyrutts.
AHMED, Muhammed b. El-Bennâ, El-İthâfü Fîdalâü’l-BeşeriBi’l Kıraati’l-Arbaate Aşara, (I-II) Kahira
1987
ÂLUSİ, Ebu'l-Fadl Şihâbuddîn Mahmud (ö.1270/1854); Ruhu'l-Meânîfî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Azîm Ve's-Seb'il-Mesânî, (I-XXX) Beyrut ts.
el-BUHARİ,Ebû Abdullah, (ö.256/870); el-Câmiu's-Sahîh,(IVIII), İst., 1979.
CASSAS, Eli er-Râzî (ö.370/980); Ahkâmu'l-Kur'ân, (I-V), Thk. Muhammed es-Sâdık, Mısır ts. CEZERî, Muhammed b. Ali (ö.823/1420); Tuhbetü’t-Teysîr, Beyrut 1983.
En-Neşr fî’l- Kırâati’n-Neşr, (I-II) Mısır Ts.
ÇETİN, Abdurrahman, Kur’ânOkuma Esasları, Bursa 1997.EBU'L-BAKA; el-Kulliyât, Bulak 1253.
HAMİDULLAH,Muhammed; Introduction To Islâm, Paris1963. el-Vesâiku's-Siyâsiyye,Bey
İBN KESİR, Ebu'l-Fidâ İsmail (ö. 774/1372); Tefsîru'l-Kur'an'l-azîm, thk. Muhamed İbrahim, ve
Muhammed Ahmed, (I-VII), İstanbul 1984.
İBN MACE, EbûAbdullahb. Müslim (ö. 276/889); Sünen (I-IV),Kahire1952.
İBN MANZUR, Cemaluddin Muhammed (ö.711/
NİSÂBURİ, Muhammed b. Hüseyin (ö.728/
PALEVî, Abdülfettâh(ö.1252/1836); Zübdetü’l-İrfânFî vucûhi’l Kur’ân, İst. Ts. RAZİ, FahruddînEbû Abdillah (ö. 606/1206); Mefâtihu'l-Gayb., (I-XXXII)Mısır ts.
TABARİ, Ebû CaferMuhammed b. Cerir(ö. 310/922); Câmiu'l-Beyan an-Te'vîli Ayi'l-Kur'ân, (I-XXX)Mısır1903.
161 Bk. Kaf, 50/16.
VAHIDİ, Abû Hasan Ali b.Ahmed (ö. 468/1075); Esbâbü’n-Nüzül, Mısır 1968.
YAZIR, M.Hamdi.; Hak Dini Kur'anDili, (I-IX), İstanbul 1960 veZehraveyn Yayınları (I-X)İst. ts.
ez-ZAMAHŞERİ, Muhammedb. Ömer (ö. 538/
ez-ZEBİDİ, MuhammedMurtazâ (ö.1205/
Kur’an’da yer alan sığınma terimi, insanın yaratıcıya sığınmasını hatırlatır.Yüce Allah insanların karşılaşacakları olumsuz halleri hatırlattıktan sonra, korunmak için kendisine sığınılmasını istemiştir. Kur’an’da konuylailgili şöyle buyurmaktadır. “Eğer şeytandansana bir vesvesegelirse, hemen Allah’a sığın. Çünkü O, hakkıyla işitendir, her şeyi bilendir. ŞüphesizAllah’tan korkanlar,kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğu zaman düşünürler. Bir de bakarsınhemen düşüncelerinesahip olurlar.”(7/200-201) İşte bu makalede, sığınmanın işlenişini bulacaksınız.
SUMMARY
The Concept of Trust (İstiaze) in Qoran
The Qur’anic conceptof ‘trust’ reminds us of ‘trusting’ in the Creator. Allah (cc)commands humanbeings to take refuge to Him. İn order to protect themselves from the evil. God said that! “ İf asuggestion from satan Assail thy (Mind). Seek refugewithGod; For he heareth and knowethall things. Those who fear God, when athought of evel from satan assaults them.Bring God to remembrance when lo! they see (aright)” (7/200-201) İn this artıcle, you will find issues discussed under the concept of ‘istiaze’ (takingrefuge to Allah).
1. Giriş
Kur’ân’ın öğretisi uygulamaya ve insanlığın mutluluğuna yöneliktir. İnsana Yaratıcısıylailişkilerinde
İnsan üstün olarak yaratılmakla birlikte, Yaratıcısına nazaran aciz bir varlıktır.8 Aklı ve yetenekleri diğer yaratıklara karşı üstünlük sağlarken, zayıf olarak yaratılmış olması,9 musibetler karşısındakisabırsızlığı ve zaman zaman nefis ve şeytana karşı ümitsizliğe düşmesi,10 hastalıklar karşısındakiçaresizliği,11
* Doç. Dr., U.Ü. İlâhiyatFakültesiTefsir Anabilim Dalı
1 Bk. Buharî,Cenâiz, 80; Müslim,Kader, 23; Krş. Rum, 30/30.
2 Bk. Tahrim,66/6.
3 Bk. En’am, 6/102;Râ’d, 13/16; Hıcr, 15/28;Fâtır, 35/3.
4 Bk. En’âm, 6/131-132; İsrâ,17/15; 27/92-93; Zümer, 39/41; İnsan, 76/3;Beled, 90/10.
5 Bk Bakara, 2/30; En’âm,6/165; Bakara 2/34; Araf, 7/11,172-173;Hıcr, 15/28-30.
6 Bk. Bakara, 2/29;Câsiye, 45/13.
7 Bk. Müddessir, 74/38; Tur,52/21; Zilzal, 99/7-8;Mâide, 105.
8 Bk. Nisâ, 4/28. Acziyetkelimesi için bk. Damagânî, s. 290-291.
9 Bk. Rum,30/54.
10 Bk. Nisâ, 4/28; Fussilet, 41/49; Mâide, 5/31.
11 Bk. Tevbe, 9/91.
tarafından verildiğini göstermektedir. Zayıf olan kuvvetli olana muhtaçtır. Hiçbir şeye ihtiyacı olmayangüçlü demektir. İslâm inancına göre bu varlık Allah’tır.13 Buna göre insanın elinde bulunan imkanlarbelirli bir zaman dilimi ile sınırlıdır.14 Her şeyi ile yaratıcısına muhtaçtır. Allah insana hür iradesi ilemüspet ve menfi işler yapabilmeimkanı verdiği için insan, dilediği gibi hareket edebilir.15 İnsanın Yaratıcının istediği gibi kulolması ve tevhit çizgisi üzerinde kendisine güvenmesi, insanlık gereği hatalara karşı kendini koruması, Allah’a iltica ve takva ile mümkün görünmektedir. Yüce Allah insana, varlıkları ve olayları doğru bir şekilde algılama gücü vermiştir ki, Kur’ân bunu, “Hudâ”16 ve “Nûr”17 ifadeleriyle dile getirmektedir. İslâmî açıdan doğru algılama, istikrarlı karar verme, fayda ve zararına olanıtanıma, Allah’ın insanlığa verdiği bir iyiliği olarak görülür.
Kur’ân’ın haber verdiğine göre, Allah’ın dışında olan yaratıklar zayıf varlıklardır. Bunlar arasında bulunan insan hayatının her anında Allah’a muhtaçtır.18 Allah’ın izni olmadan yaşaması,nefes alıp vermesi, vücut fonksiyonlarını sürdürmesimümkün görülmez.Bu durum şu ayetle haber verilir. “Ey insanlar! Siz Allah’a muhtaçsınız. Allah ise, zengin ve hamde layık olan O dur. Dilerse sizi götürürve yeni bir halk getirir. O Allah’a zor değildir.”19 Ayette yer alan “el- Fukarâ” kelimesimuhtaç olmada mübalağa ile kullanıldığı ileri sürülerek,20 yaratılanlar arasında en ihtiyaç sahibiolanın insanolduğu belirtilir.21 İnsan aczini bilerek dua ve ibadetleriyleYaratıcısına sığınma ihtiyacıduyar. Tanrı inancından yoksun bir kişinin cahil olduğu kabul edilir.22 Çünkü kişinin sınırsız isteklerine engel olmak Allah’a sığınma ile mümkünolacağı düşünülür. İnsan bazı şeyleri yapabilme kudreti yanında, gücünün sınırlı olduğunu anlama imkanına sahiptir.23 Bununla birlikte, Allah herşeyin sahibidir. İstediğine tasarruf yetkisi verir.24 O’nun kudreti yanında, insanların elinde bulunandünya nimetleri geçicidir.25
Kur’ân’a göre Allah, göklerin ve yerin nurudur.26 “O ilktir. Zahirdir, batındır. O, her şeyibilendir.”27 İnsana ışık vermez ise kendi gücüyle ışık bulamaz.28 İnsan düşünür,Allah ise anlamaimkanı verir.Kul Allah’a sığınır, Yaratıcı neticeyi ortaya çıkarır.29 O, kendisineinananların dostudur. Kafirlerin dostu yoktur.30 İnanmayanların sığındığı yer ise kötülüğün simgesi durumundaki şeytan olarakbelirtilir. “ (O) beni, bana gelen zikirdensaptırdı. Zaten Şeytan, insanı yalnızve yardımcısız bırakır.”31 Kur’ân’da, inanan ve inanmayanların muhatap alındığı bu emirler, Allahileşeytan, fıtrat dinine inanan ile inanmayan insanlar arasında en belirgin farklılık olan Yaratıcıya sığınmayı ortayakoymaktadır. Müslüman Allah’a sığınır. İnanmayanlar buna ihtiyaç duymaz. Kur’ân’da yer alan sığınma terimi insana verilen gücün sınırlı olduğunu hatırlatır. İnsan,Rabb’ine sığınmadan istenilenbaşarıya ulaşması mümkün görülmez.32 Diğer bir ifade ile aciz olan insanın, dünya ve ahiretteistenileni elde etmesi yaratıcısıyla olan ilişkisinin iyi olmasına bağlıdır. Yüce Allah bunu şu ayetleriyle hatırlatmaktadır.
12 Konuyla ilgiliayetler için bk. Nisâ,4/38, 119-120; Bakara, 2/208-209;Hac, 22/52-55.
13 İhlas, 112/1-2; Diğer ayetler için bk. En’âm, 6/102; Râ’d, 13/16;Bakara, 2/28; 72-73.
14 Bk. Rum, 30/8.
15 Bk. Âl-i İmrân, 3/178.
16 Bk. Bakara, 2/2, 185;Âl-i İmrân,3/138; Araf, 7/52; Yûnus, 10/57.
17 Bk. Nisâ,4/174; Şûrâ,42/52.
18 Konuyla ilgiligeniş bilgi için bk. Taberî, Tefsir,XXII/126; Kurtubî, Tefsir, XIV/337.
19 Bk. Fâtır, 35/15-17.
20 Kâdı Beydâvî,II/270
21 Elmalılı,Tefsir, VI/381.
22 Farklı görüşler içinbk. Paskal, Düşünceler, Trc. MetinKarabaşoğlu, İst. 1696. s. 32-42.
23 Kullun fiilleriyle ilgili olarak bk. Bakıllânî ve İnsan Fiilleri, Trc. Şarefettin Gölcük, T. Diyanet Yay. Ank. 1997, s. 104-
120.
24 Bk. Mülk, 67/1-5;Âl-i İmrân,, 3/26-27.
25 Bk., Mülk, 67/30.
26 Bk., Nur,24/35.
27 Bk. Hadîd, 57/3.Hz. Peygamberin hadisleri için bk.Müslim,Zikr, 61.
28 Bk. Nur, 24/40.
29 Bk. Bakara,2/186.
30 Bk. Muhammed, 47/11.
31 Bk. Furkân, 25/29.
32 Bk. Bakara,2/155-156.
“... Haydi namazı kılın. Zekatı verin veAllah’a sığının. Sahibiniz O’ dur. Ne güzel sahip ve ne güzel yardımcıdır.”33“Göklerin ve yerin mülkü Allah’ındır. Yaşatan ve öldüren O’dur. Sizin için Allah’tan başka ne bir dost, ne de yardımcı yoktur.”34 İnsanın sığınması gerektiğini şu ayetlerle haber verilir. “De ki! Allah size bir kötülükistese veya size rahmet dilese sizi ondan kim korur? Kendilerine Allah’tan başkane bir dostne de yardımcı bulamazlar.”35“Kötü işler yapanlarada yaptığının aynen cezası verilir. Onlarınyüzlerini birzillet kaplar. Onları Allah’tan kurtaracak kimseyoktur.”36
Kur’ân’da yer alanistiâzeyi,insan ile Rabbi arasında bir bağ olarak algılamak mümkündür.İnsan aczini kabul ederek Allah’a sığınmakta,O’nun essizliği karşısında teslimiyetini ifadeetmektedir. Yüce Allah, farklı ifade ve terimlerle, eski peygamberlerden sığınma örnekleri vermekte, kimlerden ve nasıl sığınılması gerektiğini açıklamaktadır.37 Kur’an-ı Kerim’denanladığımız kaderiyle insanın üstünlüğü aczini anlamaktan geçmektedir. İnsan bu duygu ve düşünce içinde Allah’a sığınarak üstün seviyeye ulaşabilmektedir.38 Diğer yaratıklar ise, kudret ve aczini anlayacakgüçte değildir.39
2. İstiâze Kelimesinin Etimolojik Yapısı ve Kullanımları
İstiâzekelimesinin mastarını oluşturan istiazeten,“sığınmak, iltica etmek ve yapışmak” gibianlamlara gelir.40 Aynı kökten türeyenavze, meâz, meâze ve teavvuz kelimeleri sığınmayı ifade eder.Taberî (ö. 310/922), “eûzü” kelimesini açıklarken haktan çeviren şeylerden, zararlıolan cin, insan, hayvan ve benzerlerinden Allah’a sığınma olarak değerlendirir.41 İsmail Hakkı Bursevî (ö.
1137/1724)’de istiâzeyi, kapıyı çalma ve izin isteme olarak açıklar.42 İbn Kesir (ö.774/
Genel olarak değerlendirilecekolursa istiaze; (avz, meaz ve iyaz) sığınmak, himayesiniistemek demektir ki, sığınana“aiz” veya “müsteiz”, sığınılana “müsteânünbih”, kaçınılmasıgereken kötülüğe “münteâzünminh”, sığınış tarzına “avze”, koruyana “muîz”, korunana “muâz” denilmektedir.44 Allah’ın hıfz ve himayesini isteyerekO’na sığınır ve korunmak olarakdeğerlendirir.45
İstiâzeninKur’an’daki kullanımlarınagelince;bu kelimelerinon tanesi nefsi mütekellim,46 bir ayette muzâri,47 dört ayet emir48 ve iki ayette mastarolarak kullanıldığı gözlenir.49 Netice olarakaynı kökten gelen toplam on yedi ayet bulunmaktadır.50 Bunlardan mütekellim sığasıyla kullanılanon ayette işlenen ortak tema, başta peygamberler olmak üzere, yaratılanların maddi vemanevi düşmanlardan korunmanın yolları gösterilmektedir. Muzari sığasıyla kullanılanCin Suresi 6. ayette, cehalet kalıntısı olarak insanlardan bazılarının cinlerden bazı erkeklere sığınması neticesinde kibir ve azgınlıklarının arttığını haber vererek, yaratılanın başka bir yaratılana sığınmasının yanlışlığına
33 Bk. Hac,22/78.
34 Bk. Tevbe, 6/116.
35 Bk. Ahzap,33/17.
36 Bk. Yûnus, 10/27.
37 Bk. Fâtır, 35/15-17.Bk.Nisâbrî, Garâibu’l-Kur’ân,I/16-18.
38 Bk.. Hucurat, 49/13.
39 Konuyla ilgilibk. Pascal, a.g. e. s.45.
40 Bk. Ragıp İsfahânî,Müfredât, 526; İbn Manzur, lisânü’l-Arap,III/498-500.
41 Taberî, Tefsir,I/49.
42 Bk. Ruhu’l-Beyân,I/23.
43 İbn Kesîr, Tefsir,I/30.
44 Bunlar istiazeninrükünleridir. Bk. Nisâburî, Garâibu’l-Kur’ân, I/16-17.
45 Konuyla ilgilibk. Elmalılı,X/142.
46 Bk. Bakara, 2/67;Âl-i İmran, 3/36;Duhan, 44/20; 113/1;114/1
47 Bk. Cin, 72/6.
48 Bk. Araf, 7/200; Nahl,16/98; Gafir, 40/56; 41/36.
49 Bk. Yusuf,12/23,79.
50 Bk. Muhammed Fuad, s. 494.
işaret edilmektedir.Kur’ân-ı Kerim’de emirsığasıyla yer alan dört ayette, Şeytan’ın dürtüklemesi ve Kur’ân okunmasına başlamadan önce kovulmuş Şeytan’ın şerrinden Allah’a sığınılmasıistenmektedir. Mastar olarak yer alan ayetlerde de, Yusuf (as.)’ın kötülüklerden korunmak için Allah’a sığındığıhatırlatılır.
İstiâze kelimesin anlamları arasındagüvenmek, tutunmak ve yapışmak olduğu belirtilmişti.51
Kur’ân-ı Kerim’de bunların örneklerini bulmamızda mümkündür. “Asama bi” kelimesi tutunmakve yapışmak anlamlarınagelir. Yüce Allah NisâSuresi 146. ayette MünafıklarlaMüslümanları ayırt etmekiçin “Ancak tövbe edenler, durumlarını düzeltenler, Allah’a yapışanlar ve dinlerini sırf Allah için yapanlar, işte onlar mü’minlerle beraberdir...”buyururken, aynı surenin175. ayetinde de Allah’a tutunanların doğru yolda oldukları belirtilmiş olur.Ayrıca iki ayette Allah’a yapışılmasıistenirken,52 başka birayette de insanların topluca Kur’an’auymaları arzulanır.53 İstiazeanlamına gelenbaşka bir kelime de “istemseke bi” mazi fiilidir.54
Yukarıda işaret edilenayetlerde işlenen ortak tema, tevhıd ve sığınılacak gücün Allah olduğunuvurgulamaktır. Buna göre, kulların sığınacak yeri Yaratıcıdır. O’ndan gelecek iyilik ve kötülüğüverecek ve önleyecek başka biri yoktur.55 Ayetlerin değerlendirmelerini yapan müfessirler de, incelemeye aldığımız konu hakkında geniş açıklamalarda bulunarak, sığınılacak yeri Yüce Yaratıcı olarak gösterirler.
3.Allah’a Sığınmanın Özellikleri
Kur’an; Allah ve insan eksenli bir kitaptır. Onuniçeriği Allah’ın birliği ise, gayesi insanın kulluğu olarak algılanır. Bu kulluk insanı aşan bir güce teslim olmaktır. Böylebir inanca göre enbüyük erdem Yaratıcıya boyun eğmek, en büyük günah ise isyan etmektir. Boyun eğilen güç her şeyin üstündemutlakhakimiyet sahibi veher şeyi bilendir. İnsanın gücünübu varlık ile kıyaslamak mümkün değildir.Bukonuda istiâzenin önemliolduğu gözlenir. Kur’ân’daistiazeyi konu alanayetler dikkate alındığında,sığınmadaşu prensiplerin olduğu gözlenir. İnanma,güvenme ve korkma.
a)İnanma
Yaratıcının insanlardan ilkolarak istediği kendisineinanılmasıdır.56 Bu durumuifade eden fiil“a-me-na” dır. Kelime insanda sükûnetin, emniyetin, güvenin hakim olması ve tasdik anlamlarına gelmektedir.57 İnanma, insanın her şeyi yaratanın ve verenin Allah olduğunu kabul etmesi demektir. Bu inanç kişinin benliğini kazanmada, güçlükleri yenmede, ümitsizlik duygusunungiderilmesinde etkili olmaktadır. İşteYüce Yaratıcı, istiazeyi konu edinen ayette korkudan emin olmanın şartı olarak; “ Gerçek şu ki: iman edip de yalnız Rablarına tevekkül edenlere onun(Şeytanın) bir hakimiyeti yoktur.”58 buyurur.
İnsan şeytan ilişkisini değerlendiren ayette insanın korunması için Allah’a inancın gereğivurgulandığı görülür. Müfessirler, inananlara şeytanın etkisinin olmamasının sebepleri olarak, emir ve nehiylere riayeti,59 hata ve vesveseleri Allah’a havale etmeleri,60 yaptıklarına tövbe etmeleri61 ve Allah’ın af etmeyeceği günahları işlemeyecekleri62 sıralanır. Ayetlerden vemüfessirlerin yorumlarından Allah’ın emirlerine inanmadan veAllah’a sığınmadaninsanın kendisini güçlü hissedemeyeceğianlaşılmakt
b) Güvenme
İstiâzeye yer verilen ayette; “...tevekkül edenler üzerinde onun bir etkisi yoktur.” ifadeleri
Allah’a güvenmenin gereğini hatırlatır. Tevekkül “ve-ke-le” kelimesinden türemektedir. Allah’a
51 Bk. Râgıp İsfahânî,Müfredât, 526; İbn Manzur,lisânü’l- Arap, III/498-500.
52 Bk. Âl-i İmran, 3/101; Hac,22/78.
53 Bk. Âl-i İmran, 3/103.
54 Bk. Bakara,2/256; Zuhruf, 43/43.
55 Bk. Ahzap,33/17.
56 Bk. Bakara,2/136; Äl-i İmrân, 3/84;Mâide, 5/111; Araf, 7/156, 158;23/58; 27/81.
57 İbn Manzur,XIII/21; Zebîdî, IX/124; Mu’cemu’l-Arab’l-Esâsî, s. 109.
58 Nahl, 16/99.
59 Taberi, Tefsir, XIV/174.
60 Taberi, Tefsir, XIV/174-175.
61 Kurtubî, Tefsir, X/175.
62 Râzî, Tefsir,IV/522; Âlûsî,Tefsir, IV/230.
dayanmak, ısmarlamak, kefil olmak, aczini itiraf ederek başkasına güvenmek, işini Allah’a bırakmakdemektir.63 Yüce Yaratıcı Hz. Peygamberinşahsında Müslümanların dikkatini çekerek yapılacakher işte Allah’a güvenilmesini istemekte,64 Mü’min iseniz Allah’a güvenin denilerek,65 başka birine sığınmanınsakıncalarına dikkat çekilmektedir.66 Diğer ayetlerde de, mutlak galip, engin merhamet sahibi ve sonsuzolanAllah’a güvenilmesi vurgulanarak,67 “Göklerin ve yerin ğaybı yalnız Allah’a aittir. Her iş O’na döndürülür. Öyle ise O’na kulluketve O’na dayan.Çünkü Rabb’in sizin yaptıklarınızdan gafil değildir.”68 buyurulmaktadır.69 Bu ayetlerin ifadelerine göre, yaratılanın korunması Yaratıcının yardımına bağlıdır.Müfessirleristiâz
c)Korkma
Kur’ân-ı Kerim’de Allah’tankorkmayı ve O’na sığınıpgüvenmeyi ifade eden kelimelerden biride takvadır. Türetildiği fiil “vikâye” dir. Bir şeyi birşeyden, bir şey aracılığı ilekorumak, bir şeydensakınmak, islah edip düzene sokmak ve bir şeyi himaye etmek anlamlarına gelir.73 Kur’ân’da insanın bir fiili olarak kendini istenmeyenfiillerden koruması, Allah’ın yasaklarından kaçınma, cezagerektirecek fiillerden sakınma anlamları için söz konusu kelime kullanılmaktadır.74 Takva bir neviinsanın kendisini kontrol mekanizması görevi yapmaktadır. Günah işlemekten ve şeytanın vesvesesinden korkanın, korkulan kötülüklerden, sevdiği veincitmesinden sakındığı yaratıcısına sığınmasıdır. Tıpkı annesi tarafından cezalandırılanyavrunun annesine sığınması gibi. Hata eden insan daAllah’a yönelir başkasına gitme ihtiyacı duymaz. Çünkü inananları koruyacak tek güç O’dur. “Eyİman edenler! Allah’ın size olan nimetini hatırlayın. Hani bir topluluk size el uzatmaya yeltenmişti deAllah, onların ellerini sizden çekmişti. Allah’tan korkun ve mü’minler yalnızca Allah’a güvensinler.”75
Ayeti sığınılacak, güvenilecek ve kendisinden korkulacak sadece Yaratıcı olduğunu ortaya koymaktadır.
4.Kur’ân’da Sığınma Örnekleri
Kur’ân-ı Kerim’de yer alan istiâze, sonPeygamberin ümmetiyle sınırlı değildir.Öncekipeygamberle
Hz. Nuh’un Sığınması; Tufan hadisesinde kendisine inanmayarak gemiye binmekistemeyen oğlunun davranışından endişe eden Hz. Nuh, Allah’a yalvarır.76 Yüce Allah Hz. Nuh’unduasına; “Ey Nuh! O senin ehlinden değildir...”77 şeklinde cevapverir. Bu ikaz üzerineHz. Nuh; “Ey Rabbim! Ben, hakkımdabilgim olmayan şeyi senden istemekten sana sığınırım.Eğer beni bağışlamaz ve bana acımazsan ziyana uğrayanlardan olurum.”78 şeklindeki sözleriyle pişmanlığınıbelirtmişolur.
Hz. İbrahim’in Sığınması:Yüce Allah Hz.İbrahim’den Müslüman olmasını istemiş,İbrahim’de; “...Alemlerin Rabb’ına teslim oldum demişti.”79 ayeti örnek teşkil etmektedir. Buradaki sığınma,Allah’aiman ve O’nun emirlerine teslimolma olarak anlaşılmaktadır.80
63 Râgıp, Müfredât, s. 834-835; İbn Manzur, XI/734-735; Zebîdî, VIII/159-160.
64 Bk. Âl-i İmrân, 3/159.
65 Bk. Mâide, 5/23; Yûnus, 10/84.
66 Bk. İsrâ, 17/2.
67 Bk. 26/217;25/58.
68 Bk. Hûd, 11/123.
69 Diğer ayetler için bk.3/101,122; 4/81,132; 5/11,23.
70 Âlûsî,Tefsir, XIV/230.
71 Taberi, Tefsir, XIV/174. Diğer ayetler için bk. Araf, 7/13-17.
72 Kurtubî, Tefsir, X/175.
73 İbn Manzûr, XV/401; Zebîdî,Tâcu’l-Arûs,X/396; Râgıp,s.833-834.
74 Bk. Bakara,2/24; 189; 194;Araf, 7/26;Şems, 91/8; Muhammed, 47/13.
75 Mâide,5/11.
76 Bk. Hûd, 11/45.
77 Hûd, 11/46.
78 Hûd, 11/46.
79 Bakara, 2/131.
Hz. Musa’nın Sığınması: Hz. Musa’nın Allah’tan aldığı emirleri tebliğ etmesine kızan Firavn, O’nu öldürmek ister. Bu durumu Yüce Allah şu ayetiyle haber verir. “Firavn, bırakın beni Musa’yı öldüreyim. Varsın Rabbine yalvarsın! Çünkü ben, O’nun dininizi değiştireceğinden, yahut yer yüzündebozgunculuk çıkaracağından korkuyorum dedi.” Musa’da ‘Benhesap gününe inanmayan her kibirlidenbenim de Rabbim sizin de Rabbiniz (olan Allah’a sığınırım)’ dedi.” 81 Buraya aldığımız yirmi yedinci ayetteyeralan “innî üztü bi Rabbi” ifadesiyle Firavn’dan gelebilecek düşmanlıktan Allah’a sığındığıgörülmektedir. Bu durum peygamberolan birininAllah’ın izni olmadan bir kötülüğü önlemeye gücününyetmeyeceğini hatırlatmaktadır.82
Hz. Yusuf’un Sığınması: İstiazeyeönemli örnek teşkil eden olaylardan biri, Hz. Yusuf’un duasıdır. O bir peygamber olmakla birlikteinsandır ve nefis sahibidir. Dolayısıyla iyi vekötü şeyleri istemesi mümkündür. Allah seçkin kullarını peygamberliğe engel teşkil edecek hasletlerdenkorumaktadır. Nitekim, Hz. Yusuf’a efendisinin hanımı birtakım isteklerde bulunur.Buistek karşısında aciz kalan Hz. Yusuf, Allah’tan sığınmaisteyerek korunmasını arzular. YüceAllah ta, Hz. Yusuf’u nefis ve kadına karşı korur.83
Hz. MeryemveAnnesinin Sığınması: İstiâzeye çarpıcı bir örnekHz. Meryem’in annesininduasında görülür. Hz. Meryem dünyaya gelinceannesi, “...Rabbim onu ben kızdoğurdum...Koğuşmuş şeytana karşıO’nu ve soyunu sana ısmarlıyorum.”84 demişti. Ayetinanlamına dikkat edilirse, çocuk yeni dünyayagelmiş, soyu veneslinin durumu belli değildir. Fakatişin başındakızının geleceğini Allah’a emanetetmektedir.85 Benzer duayı Hz.Meryem’de de görmekteyiz.86 Kur’an’da yer alan bu misaller bir Müslüman’ın nasıl hareket etmesi gerektiğiniortaya koymaktadır. Hz. Peygamberden önce gönderileninsanların Allah’asığındıkları gibi, aynıemirlerHz. Peygamber’edegönderilmişti
Hz.Peygamberin Sığınması
Kur’ân-ı Kerim,Hz. Peygamberin Yüce Allah’a sığındığı, dayandığı ve güvendiğini ortaya koyanbir kitaptır. Peygamberin biran Allah’tan ayrı kaldığını düşünmek mümkün değildir. Yaratılan her şey Allah’a götürmekte, düşünce,zikir, ibadet ve dualar, insanı Allah’a bağlamaktadır. Yapılanı Allah görmekte, kullardan bu duygu ve düşünce ileAllah’a dayanılması istenmektedir.87 Bunun en güzelörneği Hz. Peygamber’de görülmektedir. Bu bilgileri, daha önce gönderilenpeygamberlerin sığındığı gibi Allah’a dua etmesi, Araplar arsında yaygın olan yanlış inançların kaldırılması ve istiâzeileümmetine örnek olması şeklinde sistematikhale getirmemiz mümkündür. Yaratıcı daha öncegönderilenpeygamberler
80 Bk. Zemahşeri, Tefsir, I/95.
81 Mü’minûn, 40/26-27.
82 Hz. Musa ile ilgili diğerayetler içinbk: Mü’min, 40/20;Bakara, 2/67.
83 Yûsuf, 12/24.
84 Âl-i İmran, 3/36.
85 Bk. Müslim, Fedâil, 40 (h. 146-147) Ahmed b. Hanbel, II/233; Kurtubî,IV/68.
86 Meryem, 19/18.
87 Bk. Bakara,2/112.
88 Bk. Taberî, Tefsir,XXIX/108; Kurtubî, Tefsir,XIX/10; I/89.
89 Kurtubî, Tefsir, XIX/10.
90 Cin 72/6. Nüzülüyle ilgilibk. Taberî, Tefsir, XXIX/108; Kurtubî, Tefsir, XIX/10.
91 Mü’minûn,23/97.
92 Ahmetb. Hanbel, III/50; V/253.
şeytanların yanımda bulunmalarından Allah’a sığınırım şeklinde dua ettiği rivayet edilmektedir.93
Kur’ân’da Hz. Peygamberle ilgili sığınma örnekleri farklı kelimelerle ifade edilmektedir. Bunlar arasında
“Mültehade”94 ve “ Asame”95 kelimeleri dikkat çekicidir. 96
Bir Peygamberin görevi verilen emirlere uymak vetebliğ etmektir. Yaratıcının izni olmadanPeygamberin, fayda ve zararı kaldırması mümkün değildir.97 Bu durumda, yaratılanın korunması için mutlak gücesığınma gereksinimi hatırlattığı anlaşılmaktadır. Yüce Allah kullarından bunuistemekte,kendisine dua edilmesinden memnunolmaktadır. Sığınmayı bir nevi kulluğun gereği olarak görmektedir. “Bana dua edin duanızı kabul edeyim.Bana kulluğa tenezzül etmeyenler aşağılık olarak cehennemegireceklerdir.”98
5.KaçınılmasıGereken Kötülükler
İnsana, insanlardan ve cin şeytanlarından kötülük gelebilmektedir.101 Onlardan soyutlanması mümkün değildir.Onlarla olanilişkilerinde başarıyaulaşması arzulanır. Yaratıcı, yaratılanlardan gelecek tehlikelerden korunmanın sırlarını değişik vesilelerle açıklamaktadır.
a)Şeytandan Sığınma
İblis, insan yaratıldıktan sonra ona düşman olmuştur.102 Onun düşmanlığından korunması gerekir. İblis’in etimolojisi hakkında farklı nakiller ileri sürülse de,103 ağırlıklı görüş, âcemi kökenliolduğu doğrultusundadır.104 Mana itibariyle hayırdan ümit kesme, pişman olma gibi anlamlara gelir.105 İnsanların Allah’ın rızâsını ve cenneti kazanmaması için ne gerekirse yapacakolan şeytan ve nesli, sinsi olarak görevini yapar. Kur’an, şeytandan gelebilecek hile ve tuzakları insanlara haber vererek, inananların bu oyunlaragelmemeleri arzulanır.Şeytana verilenbu ruhsat, insan için bir imtihanın gereğidir.106 Her peygamber ve ümmetine şeytan ve insan düşmanları musallatkılınmıştır.107
Kur’ân-ı Kerim’de, yüz elliye yakın âyette şeytanla ilgili bilgilere yer verilir. Bunlardanbirkısmı, Yaratıcı ile şeytan, diğerleri insan-şeytan ilişkisini oluşturmaktadır. Allah tarafındanlanetlenen şeytan, Yüce Allah’a insanlar hakkında onları saptıracağını, kuruntularla aldatacağını veAllah’ın emirlerini ihlal ettireceği belirtir.108 Yüce Allah'ta, "(Şeytan ) onlara söz verir, ümit verir, fakat şeytan'ın onlara va'di aldatmaktan başka bir şey değildir."109 ifadeleriylecevap verir.
Kur’an-ı Kerim’deyer alan Hz. Adem ve İblis kıssası ve konuyla ilgili ayetlerbütün insanlığı uyarmaktadır. O gün insanlığın atasını şaşırtıp cennetten çıkmasına vesile olanşeytan, bugün deilk peygamberin evlatlarını şaşırtmaktan geri kalmayacaktır. Nitekim Yüce Allah Bakara,110 Araf,111
93 Râzî, Tefsir,XXIII/119; İbn Kesîr, Tefsir, V/486.
94 Bk, Kehf, 18/27; Cin,72/22; Hac, 22/78.
95 Mâide, 5/67; En’âm, 6/146.
96 Diğer ayetler için bk.Cin. 72/22-23;Kehf, 18/27; Kasas, 28/85.
97 Mâide, 5/76; En’âm, 6/17,71;Araf, 7/188; Ahzap, 33/17;Cin, 72/21.
98 Mü’min, 40/60.
99 Tevbe, 9/51.
100 Geniş bilgiiçin bk. Taberi, Tefsir,XVIII/51; Râzî, Tefsir, XXIII/119.
101 R. Rıda, Menar, IX/539.
102 Kur’ân-ı Kerim, Fâtır,35/6.
103. Bk.Râgıb, Müfredât, 60;Wensinck, İ.A. İblis Md.
104 İbn Manzûr, Lisânül-Arap,II/238; Zebâdî, Tacu’l-Arûs,IX/353.
105 Kurtubî, Tefsir, I/90;Elmalılı, Tefsir, I/239; Cânân, İbrahim, a.g.e., IV/347
106. BkBakara 2/38.
107. BkEn'âm, 6'112
108. Nisâ, 4/119.
109 Nisa 4/120.
110 Bk. Bakara, 2/35-36.
111 Bk. Araf, 7/20-22.
Hıcr,112 İsrâ113 Tâhâ,114 ve Sâd115 sûrelerinde Hz: Adem’in kıssasını haber verdikten sonra, değişik sûre ve âyetlerde Hz. Muhammed ve onun tebliğinemuhatapolan insanlığa şeytanın yapabileceği bütündüşmanlıkları haber verilmiştir. İslâm’ın hedefi insanlığın mutluğunu sağlamaktır.Bununiçin Hz.Peygamberin tebliğine muhatap olan insanlara Kur’ân’da şu uyarıda bulunur.
“Ey Adem oğulları! Sakın şeytan ananızla babanızı, edep yerlerini kendilerinegöstermek için kandırıpcennetten çıkardığı gibi,sizi de belaya sokmasın! Çünkü o ve kabilesi sizi kendilerinigöremeyeceğiniz
Öte yandan Yaratıcı, şeytanın etkiliolabileceği insanlarındurumunu haber verirken şöyle buyurur. “Onun etkisi, onudost edinenler ve Allah’a ortak koşanlar üzerindedir.”,117 “..Kullarımızın üzerinde senin bir nüfuzun olmaz. Ancak sana uyan sapıklar bunun dışındadır.”118 Ey inananlarşeytana uymayın. Kim Şeytanın ardınatakılırsa bilsin ki o, hayasızlığı ve fenalığı emreder.Allah’ın lutfu ve merhameti bulunmasaydıhiç biriniz ebediyen temize çıkamazdı.”119 Şeytanda ahırette, “Bizim sizin üzerinizde bir tesirimiz yoktu. Bilakis azmış bir millettiniz.”120 Sözleriyle itiraftabulunmaktadır.
Yukarıda anlamve numaralarını verdiğimiz ayetlere dikkat edildiğinde, şeytanın etkisinin kendine tabi olan ve Allah’a şirk koşan insanlara olduğu anlaşılmaktadır. Bunların Müslümanlarakötülüğü olamaz mı? sorusuna verilecek cevap şüphesiz kötülüklerinin olabileceği şeklindedir. Fakat,şeytanın açıktan bir kötülüğü yoktur. Kurnaz tavırlarıylahilekurması, vesvese vermesi, göz boyaması, kötü şeyleri süslü göstermesi tercih ettiği metotlar arasında bulunur.121 Burada dikkatiçeken, günahların iyi gösterilerek Müslümanların kandırılmış olmasıdır.122 Şeytan insana söz ve umut verir, sonunda yalnız bırakır.123 İşte Müslümanlar, şeytanın hilelerine kanarak, verdiği vesvese neticesinde günah işlemiş olurlar.124 Bu durumda olanlar için Yüce Allah Hz. Peygambereşu hatırlatmada bulunur. “Ne zaman şeytandan bir kötü düşünce seni dürterse, Allah’asığın, Çünkü O’ işitendirbilendir. Allah’tankorkanlar kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğuzaman (Allah’ın sevap ve cezasını)hatırlarlar ve hemen (gerçeği) görürler.”125 Kur’ân’da, Peygamberlereinsan ve cin şeytanları imtihan gereğidüşman kıldığını hatırlatılırken,126 bunlardan kurtulmanınistiâze ile olacağını müstakil surelerde zikredilmektedir.127 Şeytanın insana verdiği kötülüklerin başında vesvesegelir.128 Buda şüpheye düşürme, ibadetleri tehir ettirme, yaptıklarında gösterişte bulunma, kendini beğenme ve haset gibi kötü hasletler olarak belirtilir.129 Bu kötü hasletlerdenkurtulmak için şuşekilde iztiâzeyapılmasıistenir.
“...Rabbimşeytanların dürtüklemelerinden sana sığınırım. Veonların yanımda bulunmalarından sana sığınırım.”130 Yüce Allah, Araf 200, Fussilet36. ve Müminûn 97-98. ayetlerlebu hasletlerden kendisine sığınmailekorunmuş olacağını haber vermektedir. Çünkü görünmeyen düşman olan şeytanların kötülüklerinden Allah’a sığınmadan emin olunması mümkün görünmez.131
Müfessirler insanlardan gelecek tehlikelerden kaçınmanın prensipleri açıklayan, Araf 199. ayetinin
112 Bk. Hıcr, 15/39.
113 Bk. İsrâ, 17/62-63.
114 Bk. Tâ’ha, 20/120-121.
115 Bk. Sâd, 38/82.
116 Araf, 7/27.
117 Nahl, 16/100.
118 Hıcr, 15/42.
119 Nur,24/21.
120. Sâffat, 37/30.
121 Nahl, 16/63; En’âm, 6/43; Enfal, 8/48.
122 Âlûsî, Tefsir, VII/151.
123 Bakara, 2/169; Mâide,5/90-91; Nur,24/21.
124 Bakara, 2/168; En’âm, 6/142;İsrâ,17/53.
125 Araf, 7/200-201.Krş. Fussilet, 36; bk. Nisâburî, Garâibu’l-Kur’ân, I/19.
126 En’âm, 6/112.
127 Nâs, 114/1-6.
128 Vesvese ile ilgili bk. Kurtubî,Tefsir,XX/263; İbn Manzur, III/922.
129 Bk. İbn Cüveyy, Ebu’l-Kasım,Kitâbu’t-Teshî
130 Mü’minûn, 23/97-98.
131 İbn Kesîr, Tefsir, I/27.
nüzulünden sonraHz. Peygambere, “ kızdığımızda kendimize hakim olamıyoruz. Bu durumda neyapmamız gerekir” soruları üzerine, Araf suresi200. ayetinin nazil olduğunurivayet ederler.132
Buna göre, şeytandan korunmak için istiâzeden başka bir alternatifin olmadığı gözlenmektedir.Allah’ın, insanların yaptıkları hatadan dolayı istiğfaredenleri af edeceği ileri sürülür.133
b) İnsanve Benzerlerinden Sığınma
İnsan mükemmel bir varlıktır.134 Bu mükemmellikte kendisinin bir etkisi yoktur. Kötühasletler arızîdir. Yüce Allahkullarından kendisineinanmalarınıve hayırlı işlerde yardımlaşmalarınıistemekte
İnsanlar, şeytandan gelecek kötülüklerden korunmaları içinistiâzeyapmakdurumunda
R. Rıda, insanlar arsında ilişkilerin sağlıklı seyrini yukarıda belirtilen, -af, iyilikve cahillerden yüz çevirme- hasletlerine bağlamaktadır.138 İbn Kesîr (ö.774/
Felak kelimesiyle başlayan surede insanazararlı olması düşünülen, din ve dünyacaiyikarşılanmayan kötühasletlerinhepsi ifade edilerek onlardanistiâzeyoluyla korunulması arzulanır. Felak; çok farklı anlamı olan bir kelimedir. Yırtmak, sabahın ağarması,ikitepe arasındaki alçaklık, cehennemde bir çukur vs.143 Böylelikle Yüce Yaratıcıya sığınma, “Ben, ağaran sabahın Rabb’ine sığınırım” şeklindeki girişle başlanmaktadır. Bu ayettensonra gelen “yarattığı şeylerin şerrinden”ifadesiyle sığınılacak kötülüklerin hepsi zikredilmektedir. Daha sonra karanlık gecenin durumu,144 sihir
132 Râzî, Tefsir, XV/97;Kurtubî,IX/157; İbn Kesîr, III/538.
133 Bk. Taberî, Tefsir, XIV/174;Kurtubî, Tefsir,X/27; 175; Kâdî Beydavî, Tefsir, I/557.
134 Bk. Tin, 95/4.
135 Bakara, 2/177; Mâide, 5/2.
136 Râzî, Tefsir, IX/60-61; Kurtubî,Tefsir, IV/248.
137 Âl-i İmran, 3/159.
138 R. Rıda, Menar, IX/539.
139 İbn Kesîr, Tefsir, I/30.
140 Zemahşeri, Tefsir, II/111.
141 Bk. Araf, 7/200; Fussilet, 41/36.
142 Bk. En’âm, 6/112; Nâs,114/6.
143 Bk. Taberi, Tefsir, XXX/349-351; Kurtubî, Tefsir, XX/254; Râgıp, s. 579.
144 “Gâsik”, şiddetli karanlık, dolgunluk, akmakgibi anlamlara gelmektedir. Bk. Taberî, Tefsir, XXX/351; Kurtubî, Tefsir, XX/256-357;İbn Manzur, X/288-289.
ve büyü yapanlar145 ve hased edenlerin ruh hali zikredilmiş olur. Kurtubî (ö.671/1273) Felak Suresini tefsir ederken, söz konusu surenin bütün kötülükleri Allah’ın yarattığına bir delil olacağını belirtir.146
Allah kötü hasletleri yaratırfakatonlarıninsanla
6. İstiâzenin Hükmü ve Sığaları a)Hükmü
Kur’ân-ı Kerim okumaya başlarken,NahlSuresi 98.ayetininfarklıyorumlanm
Fakat alimlerin ekseriyetinegöre, ayetteyer alan “festeız” emri, mendupbildiren bir emir olarak kabul edilmektedir.149 Bununla birlikte, Kur’ân-ı Kerim’de dört ayette emir sıgasıyle istiâzeyapılması emredilirken,150 Mü’minûn Suresi 97,Felakve Nas Surelerinin birinci ayetlerinde kimdenkorunması gerektiği işaret edilmektedir. İbn Sîrin (ö.110/728), Ata İbn Ebî Rebah (ö.114/732), Zahiri mezhep imamı Davud İbn Ali (ö.270/883) ve Razî (ö.606/1210), Nahl Suresi 98. ayetteki emri vacip olarak değerlendirmişlerdir.151 Buna göre istiâzeyi terk eden günah işlemiş olur.152
Kıraat ilmine göre, Kur’ân-ı Kerim’in başındanveya herhangi biryerinden okumaya başlayanbirinin, istiâzeyi okuması gerekmektedir. Ehl-i sünnet mezhepimamları arasında bu hususta görüş birliği bulunur. Diğer taraftan, İmam-ı Nâfi (ö.169/785)’nin istiâzeyi gizli,besmeleyiaçık okumayı, İmam-ı Hamza (ö.156/773) fatihanınevvelinde açık, diğer yerlerdegizli okuduğu nakledilir.153 Kur’ân okuyan kimse kendisini dinleyen var vesesli okuyacaksa, istiâzeyi açıkokur. Namazlarda ise gizli okunması tercih edilir.154 Hz. Peygamberden gelen nakillerden anlaşıldığına göre istiâze kıraatten öncedir. Tercih edilen görüş böyledir. Bunların dışında zikredilen görüşlerin zayıf olduğu kabul edilir.155 İbn Cezerî (ö. 833/1429) konuyla ilgili geniş değerlendirme yaptıktan sonra istiaze ile ilgili görüşlerini şöyleözetler: İstiâze ağız yoluylakazanılangünahları temizler. Allah’ınkelamını okumayahazır hale getirir. Söz konusu terim kulunaczini Yaratıcınınkudretini ortaya koyar.Diğer taraftankulun önleme imkanı olmayan manevi düşmanlardan Allah’ın kudreti vasıtasıyla korunmuş olur.156
Kur’an okuyan, kıraatle ilgili bir sebepten dolayı onu kesmiş ve aradaki fasıla uzamamış ise, tekrar başladığındaistiâzeyi okumaz.157 Kıraatin kesilmesine sebep arızi değilse, bu takdirde istiâzeyi tekraretmek durumunda kalır.158
b)İstiaze Sığaları
Kur’ân’da yer alanistiâzenin tefsiri niteliğindeki hadislerde bazı istiâzeterimleri bulunmaktadır. Bunlar arasında Nahl Surersi 98. ayete uygun olanı “eûzü billâhi mine’ş-Şeytâi’r-Racîm” ifadesidir. İslâm alimleri arasında tercihedilen istiaze budur. İkinci olarak; Araf Suresi 7/200. ve FussiletSuresi 41/
145 “Neffâsât-i fi’l-ukadi”: Büyücü kadın, düğümlere tükürmeden üfleyenler anlamındadır. Bk. Taberî, Tefsir, XXX/253; Kurtubî, Tefsir, XX/257.
146 Kurtubî, Tefsir, XX/259.
147 Konuyla ilgili bk.En’âm, 6/112; Nâs, 114/6;Araf, 7/200; Kurtubî, Tefsir, 263-264.
148 Bk. El-Bennâ, el-İthâf (I-II)Kahire 1987, I/107.
149 el Cezerî, Tuhbetü’t-Teysir,Beyrut198
150 Bk. Araf, 7/200;Nahl, 16/98; 40/56; 41/36.
151 Cezerî, Neşr, I/258.
152 Mühaysin,el-Mühezzep, I/30.
153 Cezerî, Teysir,s.30; El-Bennâ, İthaf,I/108; Mühaysin, el-Mühezzep,I/31.
154 Bk. Cezerî, Neşr, I/252-253.
155 Cezerî, Neşr, I/254.
156 Cezerî, Neşr, I/256.
157 Zerkeşî, Burhan, I-IV, 1972, (İsâ’l-Bâbi’l-Halebî)I/
158 Cezerî, Neşr, I/259.
159 Buharî, Edep, 76;Müslim,Birr, 109,110. Ebû Dâvud,Salah, 18; Cezerî, Neşr,I/243-244.
160 Bk. Cezerî, Neşr, I/244-251; Bennâ, İthaf, I/107-108; Palevî, Züpdetü’l-İrfân, s. 6.
Netice:
Kur’ân’da yer alan istiâze ile ilgili vardığımız sonuçları şu şekilde özetlememiz mümkündür.
İlk olarak İstiâze tevhid’iilgilendirmektedir
BİBLİYOGRAFYA
ABDÜLBAKİ,Muhammed Fu'ad; el-Mu'cemu'l-Müfehres li Elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerim, Beyrutts.
AHMED, Muhammed b. El-Bennâ, El-İthâfü Fîdalâü’l-BeşeriBi’l Kıraati’l-Arbaate Aşara, (I-II) Kahira
1987
ÂLUSİ, Ebu'l-Fadl Şihâbuddîn Mahmud (ö.1270/1854); Ruhu'l-Meânîfî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Azîm Ve's-Seb'il-Mesânî, (I-XXX) Beyrut ts.
el-BUHARİ,Ebû Abdullah, (ö.256/870); el-Câmiu's-Sahîh,(IVIII), İst., 1979.
CASSAS, Eli er-Râzî (ö.370/980); Ahkâmu'l-Kur'ân, (I-V), Thk. Muhammed es-Sâdık, Mısır ts. CEZERî, Muhammed b. Ali (ö.823/1420); Tuhbetü’t-Teysîr, Beyrut 1983.
En-Neşr fî’l- Kırâati’n-Neşr, (I-II) Mısır Ts.
ÇETİN, Abdurrahman, Kur’ânOkuma Esasları, Bursa 1997.EBU'L-BAKA; el-Kulliyât, Bulak 1253.
HAMİDULLAH,Muhammed; Introduction To Islâm, Paris1963. el-Vesâiku's-Siyâsiyye,Bey
İBN KESİR, Ebu'l-Fidâ İsmail (ö. 774/1372); Tefsîru'l-Kur'an'l-azîm, thk. Muhamed İbrahim, ve
Muhammed Ahmed, (I-VII), İstanbul 1984.
İBN MACE, EbûAbdullahb. Müslim (ö. 276/889); Sünen (I-IV),Kahire1952.
İBN MANZUR, Cemaluddin Muhammed (ö.711/
NİSÂBURİ, Muhammed b. Hüseyin (ö.728/
PALEVî, Abdülfettâh(ö.1252/1836); Zübdetü’l-İrfânFî vucûhi’l Kur’ân, İst. Ts. RAZİ, FahruddînEbû Abdillah (ö. 606/1206); Mefâtihu'l-Gayb., (I-XXXII)Mısır ts.
TABARİ, Ebû CaferMuhammed b. Cerir(ö. 310/922); Câmiu'l-Beyan an-Te'vîli Ayi'l-Kur'ân, (I-XXX)Mısır1903.
161 Bk. Kaf, 50/16.
VAHIDİ, Abû Hasan Ali b.Ahmed (ö. 468/1075); Esbâbü’n-Nüzül, Mısır 1968.
YAZIR, M.Hamdi.; Hak Dini Kur'anDili, (I-IX), İstanbul 1960 veZehraveyn Yayınları (I-X)İst. ts.
ez-ZAMAHŞERİ, Muhammedb. Ömer (ö. 538/
ez-ZEBİDİ, MuhammedMurtazâ (ö.1205/
Name :gesit izzulhaq
YanıtlaSilWebsite :
uhamka.ac.id
Email anda :
gesitizzulhaq@uhamka.ac.id
Comment:
Thank you for nice information