İSLAMDA TESETTÜR

İSLAMDA TESETTÜR





ÖZET



Bu çalışmada, İslamda tesettür konusu temel kaynaklardaki yaklaşımlara bağlı

kalınarak İslam hukuku çerçevesinde ele alınmıştır.


Tez, üç bölümden oluşmaktadır.


Birinci bölümde tesettürde tarihsel süreç araştırılmıştır.


İkinci bölümde tesettürle ilgili kavramlar ele alınmıştır. İslam’da tesettür başlığında Kur’an ve sünnette tesettür, tesettürün illeti, hükmü, keyfiyeti, tesettürde ruhsat ve teşebbüh konuları işlenmiştir.

Üçüncü bölümde tesettürün   hikmet, iffet ve fitne ile ilişkisi, tesettür ziynet ilişkisi ve setr-i avret konuları ele alınmıştır.

Sonuç kısmında tezde ele alınan konular kısaca analiz edilmiştir.





Anahtar Kelimeler


Tesettür, Avret, Ziynet, İffet, Kadın.









ABSTRACT



In this study veiling in Islam, adhering to the approaches in the basic sources is discussed within the framework of Islamic law.

The thesis consists of three chapters.


In the first chapter the historical process in veiling is investigated.


In the second chapter the concepts about veiling is discussed. In the topic of veiling in Islam, veiling in verses and hadiths, reasons of veiling, its provision, circumstance, authorization in veiling and forcible resemblance issues are discussed.

In the third chapter veiling’s wisdom, its relationship between chastity and incitement, veiling and ornaments relationship and hiding private parts topics are discussed.

In the conclusion, the topics discussed in the thesis are briefly analyzed.





Keywords


Veiling, Private Parts, Ornaments, Chastity, Woman.









İÇİNDEKİLER



Sayfa No. ÖNSÖZ............................................................................................................................. I ÖZET...............................................................................................................................II ABSTRACT .................................................................................................................. III İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ IV KISALTMALAR ........................................................................................................ VII GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
I. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ................................................................... 1

II. ARAŞTIRMANIN SINIRLANDIRILMASI ........................................................... 1

III. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ............................................................................... 2

BİRİNCİ BÖLÜM........................................................................................................... 3

TESETTÜRÜN İSLAM’DAN ÖNCEKİ TARİHSEL SÜRECİ................................... 3

A. İslam’dan Önceki Dinlerde Tesettür .................................................................... 3

1. Yahudilikte Tesettür.......................................................................................... 3

2. Hristiyanlıkta Tesettür....................................................................................... 5

B. Diğer İnanç Sistemlerınde Tesettür ...................................................................... 6

C. Câhiliyede Tesettür............................................................................................... 8

İKİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................... 10

I. TESETTÜRLE İLGİLİ KAVRAMLAR.................................................................. 10

A. Tesettür ............................................................................................................... 10

B. Hımâr .................................................................................................................. 12


C. Cilbâb ................................................................................................................. 15

D. Hicâb .................................................................................................................. 18

E. Nikâb (Peçe / Burka) .......................................................................................... 21

F. Türban ................................................................................................................ 23

G. Ziynet (Süs)......................................................................................................... 24

H. Teberrüc ............................................................................................................. 26

İ. Avret..................................................................................................................... 29

J. Mahrem ............................................................................................................... 30

II. İSLAMDA TESETTÜR ......................................................................................... 32

A. Kur’an Ve Sünnette Tesettür............................................................................... 32

B. Tesettürün İlleti................................................................................................... 38

C. Tesettürün Hükmü .............................................................................................. 40

D. Tesettürün Keyfiyeti ........................................................................................... 43

E. Tesettürde Ruhsat ............................................................................................... 44

F. Tesettürde Teşebbüh ........................................................................................... 46

1.     Tesettürde Karşı Cinse Benzeme ................................................................ 46

2. Tesettürde Gayrimüslime Benzeme ................................................................ 47

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ....................................................................................................... 50

I. TESETTÜRÜN HİKMETİ ...................................................................................... 50

A. Tesettür ve Fıtrat ................................................................................................ 50

B. Tesettür ve Ahlâk ................................................................................................ 53

C. Tesettür ve Takvâ................................................................................................ 54

II. TESETTÜRÜN İFFET VE FİTNE İLE İLİŞKİSİ .................................................. 57

A. Tesettürün İffet İle İlişkisi ................................................................................... 57

B. Tesettürün Fitne İle İlişkisi ................................................................................. 59


III. TESETTÜR ZİYNET İLİŞKİSİ ............................................................................ 62

A. Genel Olarak Ziynet (Süs) .................................................................................. 62

B. Ziynetleri Teşhir Etmenin Hükmü....................................................................... 63

C. Kadınların Ziynetlerini Göstermesi Caiz Olanlar ve Olmayanlar..................... 65

D. Ziynette Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...................................................... 67

IV. SETR-İ AVRET .................................................................................................... 68

A. Erkekler İçin Avret ve Sınırı ............................................................................... 68

B. Kadınlar İçin Avret ve Sınırı .............................................................................. 69

1. Kadının Mahrem Olmayan Erkek ve Kadınlara Karşı Avreti......................... 69

2. Kadının Mahrem Erkek ve Kadınlara Karşı Avreti ........................................ 70

3. Kadının Kocasına Karşı Avreti ....................................................................... 71

C. Kadın Yüzünün Avret Olup Olmadığı Meselesi.................................................. 71

1. Kadın Yüzünün Avret Olduğu ........................................................................ 71

2. Kadın Yüzünün Avret Olmadığı ..................................................................... 73

D. Cariyenin Avreti ................................................................................................. 75

E. Hünsânın Avreti .................................................................................................. 76

F. Namazda Avret ................................................................................................... 76

SONUÇ........................................................................................................................... 79

KAYNAKÇA ................................................................................................................. 82

KİTAPLAR .................................................................................................................... 82

ANSİKLOPEDİ MADDELERİ ........................................................................................... 88

MAKALE VE TEBLİĞLER .............................................................................................. 89

SÖZLÜKLER .................................................................................................................. 91

WEB TABANLI KAYNAKLAR VE ERİŞİM TARİHLERİ..................................................... 92







KISALTMALAR




b.                    : ibn
b.y.                 : Baskı yeri yok Bkz. / bkz.      : Bakınız / bakınız c.                     : cilt
Çev. / Çev.      : Çeviren / Çevirenler
DİA                : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
DİB                : Diyanet İşleri Başkanlığı
Haz.               : Hazırlayan
Hz.                 : Hazreti
İSAV              : İslamî İlimler Araştırmalar Vakfı
MEB              : Milli Eğitim Bakanlığı
MÜİF            : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
r.a.                  : radiyallahu anhu
s.a.v.               : Sallallahu aleyhi ve sellem
s.                     : sayfa
ss.                   : sayfa sırası
TDV               : Türkiye Diyanet Vakfı
Trhz.              : Tarihsiz
v.b.                 : ve benzeri









GİRİŞ




I. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ


İslam’da tesettür ve tesettürle ilgili kavramlar, ayet ve hadislerden mülhem manalar ışığında yorumlanmış; gerek klasik literatürde gerekse günümüzde bu kavramlara farklı anlamlar yüklenmiştir. Bu yorumlar neticesinde tesettür her toplumda değişik şekillere bürünmüş ve birbirinden farklı örtünme biçimleri meydana gelmiştir. Kur’an ve sünnette yer alan tesettürle ilgili ayet ve hadislerin temelde hüküm belirten nasslardan olduğu, örtünme biçimlerinin ise toplumların örf, adet ve geleneklerine göre şekillendiği kabul edilmiştir.

Bu çalışma, tesettüre yüklenen anlamların aralarındaki farklılıklarını bir araya getirmeyi; zaman içerisinde meydana gelen örtünme biçimlerinin hangi eksende oluştuğunu belirlemeyi; aynı zamanda kadın için tesettürün önemini, gerekçelerini ve kadının erkekten daha fazla örtünme ile yükümlü olmasının hikmet ve maslahatını ve bu konuda verilen hükümleri; fıkıh, tefsir ve hadis kitaplarından yararlanarak ortaya koymayı amaçlamaktadır.

II. ARAŞTIRMANIN SINIRLANDIRILMASI


İslami literatürde tesettür gerek ibadet gerekse sosyal hayatı ilgilendiren bir konu olması hasebiyle tefsir, hadis, fıkıh kitaplarında oldukça geniş bir şekilde ele alınmıştır. Bu araştırmada tesettür konusu daha ziyade tarihsel tecrübe dikkate alınarak fıkhî ve sosyolojik zeminde işlenmeye çalışılmıştır.


III. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ


Araştırmamızda literatür tarama yöntemi uygulanmıştır. Araştırma esnasında klasik dönem ve modern dönemlerde ele alınan eserlerde tesettür konusu incelenmiştir. Ortaya çıkış sebeplerini ve uygulama biçimlerini belirlemek amacıyla tesettürün tarihi, kökenleri ve gelişimi araştırılmış; gerekli görülen yerlerde İslam’da bulunan tesettürle kıyaslanarak aralarındaki farklar belirtilerek konu irdelenmeye çalışılmıştır.

Tesettürle doğrudan alakalı olan kavramların, lügat ve ıstılah anlamları üzerinde durulmuştur. Bu kavramlarla alakalı olan farklı görüşler bir araya getirilerek değerlendirilmiştir. İslam’da tesettürün kaynağı, kadın için önemi, hikmeti, gerekçeleri, hükmü, keyfiyeti ve ölçüleri Kur’an ve Sünnet ışığında özellikle fıkıh mezheplerinin ortaya koyduğu görüşler esas alınarak incelenmeye çalışılmıştır.









BİRİNCİ BÖLÜM



TESETTÜRÜN İSLAM’DAN ÖNCEKİ TARİHSEL SÜRECİ


Günümüzde pek çok din ve kültürde varlığını sürdüren örtünme geleneğinin ilk defa ne zaman başladığı tam olarak bilinmemektedir. Bilimsel veriler, bunun insanlık tarihi kadar eski bir gelenek olduğuna işaret etmektedir. İslam’dan önceki dinlerde başörtüsünün bulunduğu İran, Bizans ve Hint medeniyetlerinde yaygın bir uygulama olduğu, bunlara ait dinî ve tarihî metinlerden açıkça anlaşılmaktadır.1

İlk  asırlardan  itibaren  farklı  medeniyet  ve  toplumlarda  görülen  örtünme, özellikle başı ve yüzü örtme; gerek soğuk ve sıcaktan korunma vasıtası ve süslenme aracı, gerekse sosyal ve dinî bir gereklilik olarak değişik şekillerde uygulanmıştır. Kıyafet ve örtü çoğu kültürde kişinin cinsiyetini, medeni halini, inancını, mesleğini, konumunu ve yaşadığı coğrafyayı belirleyen bir etken olmuştur. Baş ve yüz örtme âdeti başta evlenme töreni olmak üzere (duvak âdeti) birçok merasimde geleneksel olarak varlığını sürdürmüştür. Başörtüsü, zamanla birçok toplumda kültürel bir motif ve bazı
kültürlerde bir sosyal statü göstergesi, bir tanınma kriteri haline gelmiştir.2


A. İslam’dan Önceki Dinlerde Tesettür


Tesettür, üç ilahî dinin metinlerinde ve geleneklerinde farklı anlamlar atfedilerek yer almıştır. Bütün ilahî dinlerde örtünme geleneği bulunmaktadır.

1. Yahudilikte Tesettür


Kitab-ı Mukaddes’in “Eski Ahit” kısmında kadının açıklığını ayıp kabul eden ve örtünmesinin gerekliliğini ifade eden bölümler bulunmaktadır.


1 Mehmet Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 19-33, s. 19.
2 Salime Leyla Gürkan, “Tesettür” (Diğer Dinlerde), DİA, TDV, İstanbul 2011, c. XXXX, ss. 543-545, s. 543.


Yahudi geleneğinde baş örtme uygulaması, Mişna ve Talmud’da hükme bağlanmış, kadınların erkekler karşısında hayâ prensibi icabı, erkeklerin ise Tanrı’ya karşı saygı ve tevazu maksadıyla başlarını örtmeleri gerekli görülmüştür.3

Yahudilikte çıplaklık cezayı gerektiren bir suç ve utanç vesilesi olarak görülmüştür. Bununla ilgili olarak Eski Ahit’te şöyle geçmektedir: “Rab dedi ki: Belirti ve ibret olsun diye kulum Yeşaya nasıl üç yıl çıplak ve yalınayak dolaştıysa, Asur kralı da Mısır’a utanç olsun diye, Mısırlı tutsaklarla Kuşlu sürgünleri genç ve yaşlı demeden çıplak ve yalınayak yürütecektir.”4

Başka bir yerde saygınlığını yitiren kadın hakkında şunlar söylenmektedir: “Ey Babilli erden (bakire) kız, in aşağı! Ey Kildani kızı tahtın yok artık yere otur! Bundan böyle nazik, narin demeyecekler sana. Bir çift değirmen taşı al da un öğüt. Çıkar peçeni, kaldır eteğini, baldırını açarak ırmaklardan geç. Çıplaklığın sergilenecek, mahrem olan yerlerin herkese görünecek; öç alacağım kimseyi esirgemeyeceğim.”5

Yahudi geleneğinde başörtüsüne, asalet ve üst statü belirtisi, iffetin sembolü, pagan kültüre karşı tavır almak için bir simge veya kadının kocasına aidiyetinin simgesi gibi anlamlar da yüklenmiştir. Toplum tarafından kötü görülen bazı kadınlar zaman zaman asil görünmek için başörtüsü ve peçe kullanmışlardır. Rabbinik (sözlü Tevrat) literatüre  göre  başı  açık  evli  bir  kadının  bulunduğu  mecliste  dua  ve  ayin  yapmak yasaktır. Zira başı açık bir kadın çıplak olarak kabul edilmiştir. Talmud’da yer alan bir kanuna göre: “Bir kadın Yahudi kanunlarına karşı hareket ettiğinde, mesela başına bir şey örtmeden halk arasında yürüdüğünde, erkek mehir ödemeden kadını boşayabilir.” Bunlar Yahudi geleneğinde kadınların dini inanç gereği başlarını örttükleri ve bunun oldukça katı kurallara bağlandığını göstermektedir.6


Bugün Batı Avrupa ve Amerika’da Ortodoks Yahudi grupları dışındaki Yahudi cemaatlerinde başörtüsü uygulaması sinagog dışında terk edilirken, Ortodoks Yahudilerde  ve  doğulu  Yahudi  grupları  arasında  eşarp,  bone,  peruk  ve  şapka  gibi



3 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 544.
4   Tevrat-Kutsal  Kitap,  “Mısır  ve  Kuş’un  Başına  Gelenler”,  Yeşaya-20,  Yeni  Yaşam  Yayınları,
İstanbul 2001, s. 865.
5 Tevrat- Kutsal Kitap, “Babil’in Düşüşü”, Yeşaya-47, s. 900.
6 Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, s. 22-24.


giysiler  giyilmektedir.  Baş  örtme  konusunda  son  sözün  geleneğe  mi  yoksa  dinin hukukuna mı ait olduğu konusundaki teoriler halen tartışılmaktadır.7

2. Hristiyanlıkta Tesettür

Hıristiyanlık, Yahudilikte bir kanun haline gelen örtünme uygulamasını aynen kabul edip sürdürmüştür. Bugün Hıristiyan ikonalarında göründüğü şekliyle, Meryem Ana örtülüdür. Rahibeler asırlarca bu uygulamaya sıkı sıkıya bağlı kalmış ve bugün de bağlı kalmaya devam etmektedirler. İncil’de örtünmeyle ilgili yer alan pasajlar, Yahudi Rabbinik literatürdeki ifadelerden çok daha ağır olmuştur. Örtünme diğer İlahî dinlerin metinlerinde  görülmeyen  bir  sebebe;  kadının,  yaratılış  itibariyle  erkekten  sonra geldiğine bağlanmaktadır.8


Hıristiyanlık  geleneğinde  kadının  başını  örtme  kuralı  ve  Meryem  Ana’nın örtüsü, hayâ ile ilişkilendirilerek kadını toplumsal hayat içinde yüceltmiş; erkekle kadın arasındaki hiyerarşi korunmuş ve başörtüsü ile yüz örtüsü ilk kadın Hz. Havva’nın işlediği günahın sonucu olarak değerlendirilmiştir.9

Yine bu gelenekte kadının başını açması ayıp karşılanmıştır. Pavlus’un, Korintoslular’a gönderdiği mektupta şöyle denilmektedir: “Başı örtüsüz olarak Peygamberlik10  yapan veya dua eden bir kadın başının saygınlığını hiçe indirir. Böyle davrananla başını tıraş eden arasında hiçbir fark yoktur. Kadın örtünmeyecekse saçlarını kessin, kadının saçlarını kesmesi ve başını tıraş etmesi saygınlığını hiçe indiriyorsa başını örtmesi zorunludur.”11

Thomas Aquinas, Martin Luther ve Jean Calvin gibi ilk Protestan teologlarca da benimsenen baş örtme kuralı, ortaçağ boyunca ve modern dönemlerde, Hıristiyan toplumlarda  şal, eşarp, bone ve şapka gibi değişik şekillerde uygulanmıştır. Ancak zamanla dışarıda başı örtmek dinî yükümlülükten ziyade adet şeklinde algılanmış dinî


7 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 544.
8 Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, s. 24.
9 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 544.
10 Kadının Peygamberliği konusu için bakınız: Yener Öztürk, Peygamberlerin Korunmuşluğu
(İsmetu’l-Enbiyâ), Işık Akademi Yayınları, İzmir 2011, s. 17.
11 İncil (Sevindirici Haber), “Korintoslular’a I. Mektup”, Ruhsal Toplantılarda Erkeklerle Kadınlar 2-
16, İncil’in Yunanca Aslından Çağdaş Türkçeye Çevirisi, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1998, s. 343.


boyutu kilisedeki uygulamayla sınırlandırılmıştır. XX. Yüzyıl başlarından itibaren Protestan gruplarda kilisede baş örtme gereklilik olmaktan çıkmış ferdi tercihe bırakılmıştır.12

Günümüz Katoliklerinde uygulama, örfe göre belirlenmekte, baş örtme geleneğinin devam ettiği bölgelerde dışarıda başlarını örten kadınlar kilisede de örtmektedirler.   Ortodokslarda   uygulama   bölgesel   farklılık   göstermektedir;   ancak kilisede baş örtme daha yaygındır. Farklılığın nedeni konunun teorik boyutuyla ilgilidir. Bazıları Pavlus’un baş örtmeyle ilgili ifadesini, “kadının uzun saçı” veya “kocası onun örtüsüdür” şeklinde yorumlamakta, bazıları da bunu ilk dönem Hıristiyan toplumuyla sınırlandırmaktadır. Bazıları baş örtmenin her devirde geçerli mutlak bir kural olduğunu savunurken, liberal ve feminist olanlar başörtüsünü ortaçağdan kalma kadını baskı altına alan ve Kısıtlayan Bir Etken Görerek Reddetmektedir.13


B. Diğer İnanç Sistemlerınde Tesettür


İnsanlık tarihi kadar eski bir uygulama olan örtünme geleneği, Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’dan önce de pek çok kültür ve medeniyette faklı anlamlar yüklenerek mevcudiyetini sürdürmüştür.

Mezopotamya’da yaşayan Sümer, Bâbil ve Asur toplumları etek, kuşak, şal ve başörtüsü kullanmışlardır. Kadınlar saçlarını genellikle file, eşarp veya türban tarzında örtülerle kapatmışlardır. Baş ve yüz örtme âdetinin Mezopotamya toplumlarında ilk çağlara kadar gittiği kaydedilmektedir.14 Asur kanunları örtü ile özgürlük arasında sıkı bir bağ kurmuştur. Başörtüsü sokağa çıkan, kamusal alana giren kadınların hürriyet sembolü olarak tanımlanmış ve hukuki güvence altına alınmıştır. Kanuna göre köle kadınlar ve fahişeler hiçbir şekilde başlarını örtemeyeceklerdir. Bu kuralı ihlal edenler cezalandırılacaklardır.15






12 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 545.
13   Geniş  bilgi  için  bkz.  Gürkan,  “Tesettür”,  c.  XXXX,  s.  543-545;  Görmez,  “İlahi  Dinlere  Göre
Başörtüsü”, s. 19-33.
14 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 543.
15 Eyüp Ay, “Örtünmenin Tarihsel Görünümleri ve Sembolik anlamları”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 11-18, s. 14.


İslam öncesi Pers toplumunda örtünme geleneği, sert ve katı bir şekilde uygulanmıştır. İran’da hayızlı kadına Mecusilik adet ve geleneğine göre uygulanan, kadının bir odaya hapsedilmesi, adet müddetince herkesin ondan uzak durması ve ilişkiden kaçınması gibi şiddetli bir takım kuralların varlığı İran’da örtünmenin ortaya çıkmasının asıl nedeni olarak kabul edilmiştir.16

Hindistan’da da katı ve sert bir örtünme hüküm sürmüştür. Ancak örtünün İslam’ın Hindistan’da yayılmasından önce mi, yoksa sonra mı yaygınlaştığı, Müslüman olmayan Hintlilerin, Müslümanların özellikle İranlı Müslümanların etkisinde mi kaldıkları tam olarak bilinmemektedir, sadece sıkı ve baskıcı bir örtünme şeklinin uygulandığı kaynaklarda bildirilmektedir.17

Eski Yunan toplumlarında kadınlar göğüslerini açıkta bırakarak vücutlarını örten uzun dar elbiseler giymişlerdir. Özellikle Atinalı kadınlar toplum içinde vücutlarını örten giysileri tercih etmişlerdir. Kadınların başlarını diplaks-himation, şal, eşarp, bone gibi değişik örtülerle kapattığı dönemlerde olmuştur.18

Roma toplumunda dindarlık ve hayâ kavramları, genellikle başı örtülü kadın veya tanrıça biçiminde sembolize edilmiştir. Roma hukuku kocaya, dışarıya başı açık çıkan kadını boşama hakkı vermiştir. Üst sınıflar arasında başı örtmek yaygın olmakla beraber, her zaman buna riayet edilmemiştir. Bizanslılarda Hıristiyanlığın etkisiyle örtünme çoğalmış bilhassa üst sınıftan kadınlar başörtüsü bağlamış, dışarıda yüzü örten ince örtüler kullanarak örtünmüşlerdir.19


İlk  asırlardan  itibaren  tesettür,  özellikle  kadınların  başlarını  ve  yüzlerini örtmeleri gibi uygulamalar, İslam’da bulunan tesettüre benzemektedir. İslam’dan önceki toplumlarda başörtüsü ve yüz örtüsünün (peçenin), sosyal statü göstergesi olması, üst sınıflara mensup kadınların kullandığı bir nesne olması, özgürlük ve örtü arasında sıkı bir  ilişkinin  olduğunu  göstermektedir.  İslam  dininde  tesettür  ilk  dönemlerde  hür kadınları cariyelerden ayıran bir uygulama olmakla birlikte sosyal statü göstergesi ve üst sınıflara ait bir giyim tarzı olmamıştır. İslam’da tesettür asıl itibariyle iffetlilik

16  Murtaza Mutahharî, Hicâb (Örtünmenin Felsefesi), Çev. Mücteba Mir, Ağaç Kitabevi Yayınları,
İstanbul 2004, s. 9-10.
17 Mutahharî, Hicâb, s. 15.
18 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 543.
19 Gürkan, “Tesettür”, c. XXXX, s. 544.


prensibine dayanmaktadır. Diğer kültürlerin tesettüre yükledikleri anlam İslam’ın tesettüre yüklediği anlam gibi olmasa da; bundan örtünmenin tüm insanlar ve toplumlar için gerekli görüldüğü, insanlıkla beraber var olan bir uygulama olduğu anlaşılmaktadır.

C. Câhiliyede Tesettür


Câhiliye kelimesi, İslamî dönemde kullanılan bir terimdir. Kur’an-ı Kerim’de, hadis-i şeriflerde ve sahabîlerin sözlerinde Arapların İslam’dan önceki inanç, tutum ve davranışlarını İslamî dönemdeki davranışlardan ayırmak için “cahiliye” kavramı kullanılmıştır.20 Bilgisizlik, cehalet, zorbalık, barbarlık ve vahşet hüküm sürdüğü için o döneme bu isim verilmiştir.21

Câhili  Arap  toplumunda  kadın,  cinsel  bir  obje  olarak  görülürdü.  Kadın, istediğiyle evlenme, aile kurma ve boşanma hakkından, miras hukukundan mahrumdu. İnanç, vicdan hürriyeti, insanlık onuru gibi değerler bakımından erkekten aşağı kabul edilirdi.22 Çünkü erkek savaşarak hem ganimet elde ediyor hem de kabilesini müdafaa ediyordu. Kız çocuk aileye maddi bakımdan yük, düşmana esir düşme korkusuyla, manevi bakımdan da bir ar ve utanma vesilesiydi. Hatta bundan dolayı kız çocuklarını diri diri gömenler olmuştur.23 Kur’an, en-Nahl 16/ 58-59’da buna işaret eder.

Cahiliye kadınları, İslam’da olduğu gibi örtünmezlerdi. Kadınlar, bölgesel ve geleneksel olarak kocalarının ve velilerinin isteğiyle örtünürlerdi. Vücutlarının güzel ve çekici yerlerini ve saç örgülerini göstererek, başörtülerini arkalarına salıverirlerdi. Ayak bileklerine halhal gibi ziynetler takarlar, sokakta yürürken ses çıkarsın da dikkat çeksin diye ayaklarını yere vururlardı.24

Arap  kadınları  ne  tamamen  kapalı  ne  de  bütünüyle  açıktı.  Acı,  hüzün,  ağıt yakma gibi durumlarda yüzlerini ve başlarını açarlardı. Baş ve yüz örtüsü hürleri, cariyelerden ayırt eden bir özellikti. Savaşta yenilip esir düşeceklerini anlayan kadınlar, kendilerine  tenezzül  edilmez  düşüncesiyle,  cariyelere  benzemek  için  yüzlerini  ve

20 Mustafa Fayda, “Câhiliye”, DİA, TDV, İstanbul 1993, c. VII, ss. 17-19, s. 17.
21 İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, 4. Baskı, DİB Yayınları, Ankara 2005, s. 40.
22  Ali Abdulhalim Mahmud, Müslüman Kadının Şahsiyeti, Çev. Veysel Bulut-Mustafa Nuhoğlu, Dua
Yayıncılık, İstanbul 2012, s. 44.
23 Abdülkerim Zeydan, İslam Hukukuna Giriş, 3. Baskı, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1995, s. 46.
24 Ali Bardakoğlu, “Cahiliye Döneminde Kadın”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta
Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 14-20, s. 18.


başlarını açarlardı. Baş ve yüz örtüsünü örtüp, özel durumlarda açanların yanı sıra güzelliğini teşhir için yüzünü, boynunu, gerdanını ve kollarını sürekli açanlar da vardı.25

İslam öncesi Arap toplumunda birçok örtünme çeşidi vardı; yüzü örtmek için burka, kınâ’, nikâb, lisâm gibi örtüler kullandıkları bilinmektedir.26

İslam dininden önce cahiliye Arap toplumunda, baş ve yüz örtüsünü kullanıp özel durumlarda açan kadınların yanı sıra, güzelliğini teşhir için yüzünü, boynunu, gerdanını ve kollarını açanlar, yürüyüşüyle, endamıyla, konuşmasıyla ve cilvesiyle erkeklerin dikkatlerini celb edecek şekilde göz alıcı olanlar, örtüye muhalefet edecek bir biçimde giyinenler bulunmaktaydı.























25  Güzelliğini göstermek için yüzünü örtmeyen kadınlara İslami dönemde de rastlanmaktadır. Bunların başında yer alan Hz. Ebu Bekir’in torunu Aişe bint Talha hiç kimseye karşı yüzünü örtmediği için, kocası Mus’ab b. ez-Zübeyr tarafından azarlanınca, “Allah beni güzel yarattı. İnsanların bunu görmesini istiyorum, Allah’a yemin olsun ki, hiç kimsenin bana bunu, hatırlatmasına gerek yoktur.” cevabını vermiştir. İsmail Hakkı Ünal, “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”, İslamiyat, Cilt IV, Sayı 2, 2001, ss. 53-68, s. 54-55.
Sahabe devrinin kadınları genellikle örtünme kuralına uymuş, buna aykırı davranışlar skandal olarak görülmüştür. Hz. Peygamberin torunlarından Hüseyin’in kızı Sükeyne’nin adı da böyle bir olayla anılmaktadır. O günün Müslümanları, peçesini açıp örtüsüz dolaşarak bir skandala yol açtığı için, kendisinden  istikrah  ve  ayıplama  ile  bahsederler.  Muhammed  Hamidullah,  İslam  Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti), Çev. Salih Tuğ, İrfan Yayımcılık, İstanbul 1993, c. II, s. 1067.
26 Muhtemeldir ki İslam öncesi Arabistan’ında, toplumun bazı kesimlerindeki kadınlar, yabancı erkekler karşısında yüzlerini peçe ile örtüyorlardı. Arab dilinde bununla ilgili terimler bugüne kadar bize gelip ulaşmış  bulunmaktadır:  ‘Hımâr’  (çoğulu:  humur)  öyle  bir  örtü  çeşididir  ki  bununla  kadınlar,
burunlarının üzerini kaplayacak şekilde, gözaltlarından başlamak üzere yüzlerini örterlerdi. Şayet bu
örtü yani ‘Peçe’ göze daha da yaklaştırılır ve kirpikler görünmez bir hale getirilir ise buna ‘Vesvâs’ adı verilirdi. Aynı şekilde bu örtü şayet burun ucuna doğru düşürülecek olursa bu ‘Lifâm’ adıyla anılırdı. Daha da aşağı doğru, dudaklar üzerine kadar indirilir ve burun tamamen açık bırakılırsa buna da ‘Lisâm’ adı veriliyordu. Kastallânî, İrşad, c. III, s. 312 (Nakleden: Hamidullah, İslam Peygamberi, c. II, s. 1065).









İKİNCİ BÖLÜM



I. TESETTÜRLE İLGİLİ KAVRAMLAR


Klasik literatürde ve günümüzde tesettür, pek çok kavramla ifade edilmektedir. Burada  ‘tesettür’,  ‘hımâr’,  ‘cilbâb’,  ‘hicâb’,  ‘nikâb’,  ‘türban’,  ‘ziynet’,  ‘teberrüc’,
‘avret’, ve ‘mahrem’ kavramları üzerinde durulacaktır.


A. Tesettür


Tesettür kelimesi sözlükte, örtünmek, giyinmek, başkaları ile arasına perde germek, bir şeyin içinde veya arkasında gizlenmek, örtmek, engel olmak anlamlarına gelir. Arapçada ‘s-t-r’, kökünden tefe'ul vezninde bir mastardır.27 Bu kökten gelen ‘sitr’, gizlenmeye yarayan engel, perde vb. şeyler ve mecazen ‘çekinme, korku, hayâ’ gibi manalara  gelir.  Yine  bu  kökten  türeyen  ‘seter’,  ‘kalkan’  anlamındadır;  ‘setîr’  ve
‘mestûr’ mecazen ‘iffetli’ demektir. Tesettür kelimesi örtünmenin doğal, fıtrî, sosyal, kültürel ve ahlakî boyutlarını da içinde barındırmaktadır.28

Tesettür kelimesine ayrıca şu anlam da verilmiştir: Kendini örterek kapanmak,

‘tesettürü nisvan’, yani kadınların erkeklere karşı kendini örtmesi.29 Kadının örtünmesi anlamında eski devirlerde ve özellikle fakihlerin tabirinde “setr” yani tesettür kelimesi kullanılmıştır.30










27  Ebu’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Hadîs, Kahire 2003, c. IV, s. 490.
28 H.Yunus Apaydın, “Tesettür”, DİA, TDV, İstanbul 2011, c. XXXX, ss. 538-543, s. 538.
29 Ferit Develioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat (Eski ve Yeni Harflerle), 19. Baskı, Haz.
Aydın Sami Güneyçal, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s. 1090.
30 Mutahharî, Hicâb, s. 50.


Fıkıh terimi olarak tesettür, kadınların yabancı erkekler karşısında el yüz ve ayaklar dışında kalan vücutlarını örtmeleri anlamında kullanılır.31

Tesettür konusu fıkıh kitaplarında setr-i avret ve yasaklar başlıklarıyla ele alınır:


1) Setr-i avret başlığı altında; namazda örtünmenin hükmü, örtünmenin asgari sınırları ve örtünme hükmüne riayetsizliğin namazın sıhhatine etkisi konuları ele alınır.

2) Yasaklar başlığı altında erkeklerin ve kadınların kendi aralarında ve birbirlerine karşı örtmeleri gereken yerler ve bu yerlere bakmanın hükmü konuları yer alır.32

Kur’an-ı Kerim’de kadınların örtünmeleriyle ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



َﻦْﺑِﺮْﻀَﻴْﻟَو ﺎﻬْﻨ
َﺮَﻬَﻇ ﺎ
ﺎﻟﱠإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
ﱠﻦُﻬﺟَ وﺮُ ﻓُ َﻦْﻈَﻔْﺤَﻳَو
ﻦﱠ ِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ ْﻦﻣِ
ﻦَ ْﻀﻀُ
ْﻐﻳَ تِ
ﺎﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠ
ْﻞﻗُوَ


...ﻦّ ِﻬِﺑﻮﻴُﺟُ

ﻰﻠﻋَ

ﻦﱠ ِهِﺮﻤُ ﺨُ ِﺑ



“(Resulüm!) Mümin kadınlara da söyle: Gözlerini bakılması yasak olandan çevirsinler, iffetlerini korusunlar. Süslerini, kendiliğinden görünen kısmı müstesna, açmasınlar. Başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar…”.33

Ayet, kadınlara bir yükümlülük olması bakımından, mahremleri ve akrabaları dışında ziynet yerlerini kimseye göstermemelerini; cazibe ve güzelliklerini namahreme teşhir etmemelerini, herhangi bir örtüyle başlarını, boyun ve gerdanlarını örtmelerini, gereklilik olarak görmekte ve farz kılmaktadır.34

Kur’an, kadın ve erkeğe belli kimselere karşı belli ölçülerde, tesettür yükümlülüğü getirmiştir. Tesettürün keyfiyeti, yani nasıl ve hangi şekilde olacağı konusunda ayrıntıya girmemiş, örtünün genel hedef ve ölçülerini belirlemiş, hangi şekilde olacağını toplumların örf, âdet ve geleneklerine bırakmıştır.35





31 Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010, s. 572.
32 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 541.
33 en-Nûr 24/31.
34 Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, s. 29.
35   Hayreddin  Karaman,  Hayatımızdaki  İslam  I  Sorular  Cevaplar  Dergi  Yazıları,  5.  Baskı,  İz
Yayıncılık, İstanbul 2010, s. 97.


Tesettür, örtünme, engel olma, gizlenme ve perde gibi manalara gelmekle beraber; fıkhî bir terim olarak, genel olarak örtünme ve namazda örtünme (setr-i avret) anlamlarında kullanılmıştır. Gerek klasik literatürde gerekse günümüzde özellikle kadının, kendisine nâmahrem olan kimselere karşı örtünmesini ifade anlamında kullanılmaktadır. Örtünmeyi ifade eden ayetler, kadınların tesettür sınırlarını ve ölçülerini belirlemektedir.

B. Hımâr


Hımâr  (رﺎﻤﺨﻟا) sözlükte  gizlemek,  örtmek,  saklamak,  başörtüsü,  sarık  gibi anlamlara  gelir.  Humur,  hımâr  kelimesinin  çoğuludur.  Örtmek  manasına  gelen,
‘hamera-yahmiru’ fiilinden türetilen isimdir. Bu kelime ‘min’ ile kullanıldığında utanmak, hayâ duymak, ‘an’ ile kullanıldığında ise birinden dolayı örtünmek, yüzünü örtmek, evinden dışarıya çıkmamak gibi anlamlara gelir.36 ‘Hamr’ yani içki aklın işleyişini örttüğü için bu adı almıştır. Ayrıca örfte kadının kendisini örttüğü örtü için kullanılır. Kabın kapağını örtmek için de ‘Hammerratü’l inae’ denmektedir.37 Kapların içine zararlı şeylerin girmesini engellemek için örtünmesi, iffetin muhafazası için de ziynet yerlerinin örtünmesi gerekli görülmüştür.38

Fıkıh terminolojisinde ise hımâr, kadınlar için başörtüsü, erkekler için çene altından dolanan başlık anlamında kullanılır.39

Hımâr kelimesinin çoğulu olan ‘humur’ Kur’an’da şöyle geçmektedir:



ﻦﱠ ِﻬِﺑﻮﻴُﺟُ
ﻰﻠﻋَ
ﻦﱠ ِهِﺮﻤُ ﺨُ ِﺑ َﻦْﺑِﺮْﻀَﻴْﻟَو ﺎﻬْﻨ
َﺮَﻬَﻇ ﺎ
ﺎﻟإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
َﻦﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ



“Görünen   kısımları   müstesna   olmak   üzere   ziynetlerini   göstermesinler. Başörtülerini yakalarının üzerine sarkıtsınlar.”40

Ayette yakanın örtülmesinden kastedilen, boyun ve göğsün örtülmesidir. Çünkü cahiliye  döneminde  kadınlar  başörtülerini  başlarının  arkasından  bağlarlardı.  Bundan

36 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. II, s. 212; Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 539.
37 Rağıb el-Isfehânî, Müfredât (Kur’an Kavramları Sözlüğü), Çev. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu, Çıra Yayınları, İstanbul 2010, s. 362.
38 Mahmut Toptaş, Kur’an-ı Kerim Şifa Tefsiri, Bağımsız Yayıncılık, İstanbul 2008, c. V, s. 375.
39 Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 192.
40 en-Nûr 24/31.

dolayı boğazları  ve  gerdanları  açık  kalırdı.41  Kadınlar  boyunlarını,  buraları  kuşatan saçları, kulak ve gerdandaki takılar gibi ziynetlerini ve bunların takıldıkları yerleri örtsünler diye, başörtülerinin uçlarını yakaları üzerine salıvermekle emir olundular. Ayette “örtme” manasında kullanılan “darp” (vurma) kelimesi ile, başörtüsünün uçlarını boyun ve göğse kadar salı verip buraları iyice örtme manası kastedilmiştir.42 Aynı ayette geçen “cüyûb” kelimesi ise, “ceyb” in çoğulu olup “yakalar” demektir. Bu da gömlek ya da elbisenin baştan geçirmek için kesildiği yer manasına gelir. Yani gömlek veya elbisenin yakasıdır. Yaka, omuzlarla birlikte elbisenin açık kısmını kapatır. Başörtüsü ise, kadının saçlarını ve başını örten şeye denir.43

Ayette geçen “hımâr” kelimesinin anlamı ile ilgili iki görüş vardır:


Birinci görüşe göre hımâr, başörtüsü demektir ve Arab lügatlerinde; hımâr kelimesinin karşılığı olarak başörtüsü tabiri kullanılır.

Hımâr, kadının kendisiyle başını örttüğü şeye denir. “İhtemerrat mer’etu ve tehammerat”  (kadın  başörtüsüne  büründü  ya  da  bürünür)  tabiri  ile  “Hiye  hasenetu himra” (o kokusu hoş olandır) ifadeleri buradan gelmektedir.44

Kadınlar başlarını örterler ve saçlarını kapatırlar. Ancak “örtünün uçlarını yakalarının üstüne koysunlar, yüzlerini kapatsınlar” diye bir ifade ayette yoktur. Çünkü yüz örtülmesi gereken yerlerden değildir. Ayetin ifadesine göre bu durumda, sadece kadınların başlarını örtmeleri gerekir.45

Asıl itibariyle genel anlamda örtünülen her şeye hımâr denilir. Fakat bu kelime örfte bir kadının kendisiyle başını örttüğü, örtüye isim olmuştur. İnsanın aklî melekesini işlevsiz  bıraktığı  için  bütün  sarhoş edici  maddeler  (uyuşturucular  da  dâhil)  için  de Kur’an’da örfi manada ‘hamr’ kelimesi kullanılmıştır. Sarhoş edici içeceklere ‘içki’ dendiği gibi, su, süt, şurup vb. içeceklerde içilen şey anlamında “içki” denir. Fakat

41 Ünal, “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi” s. 55; Bardakoğlu, “Cahiliye Döneminde Kadın”, s. 18.
42 Fahreddin er-Râzî, Tefsiri Kebir Mefâtîhu’l-Gayb, Çev. Suat Yıldırım-Lütfullah Cebeci-Sadık Kılıç- Sadık Doğru, Huzur Yayınları, İstanbul 2008, c. XVII, s. 48.
43 Zeki Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, 2001, ss. 35-52,
s. 44.
44  Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Terceme ve Notlar: M. Beşir Eryarsoy, Buruc Yayınları, İstanbul 2001, c. XII, s. 361.
45   Süleyman  Ateş,  “İslam’da  Tesettür”,  İslam  Işığında  Kadın,  TDV  Kadın  Kolları  Konferans  ve
Panelleri 1996-97, Ankara 2008, ss. 69-94, s. 70-71.


bunlar için, “meşrubat” sözcüğü kullanılmaktadır. “Falan kişi içki içti” dendiği zaman, onun su ya da meşrubat içtiği anlaşılmaz. Bunun gibi ‘hımâr’, kelimesi genel anlamda
‘örtü’  manasına  gelse  de  ayetteki  “Başörtülerini  yakalarının  üzerine  sarkıtsınlar”

ifadesinde geçen ‘hımâr’ başörtüsü anlamına gelmektedir.46


Boyutları, şekli ve bağlanma biçimi konusunda farklı yaklaşımlar olsa da ilgili ayette  kelimenin  başörtüsü  anlamına  geldiği  kesindir.  Sünnî  ve  Şiî,  kaynaklarında
‘hımâr’ın yakaya kadar uzanan kadın başörtüsü olduğu açıkça belirtilmektedir.47


İkinci  görüşe  göre  hımâr,  sadece  örtü  manasındadır.  Bu  durumda  başın örtülmesi söz konusu değildir. Ayette geçen “örtülerini yakalarının üstüne koysunlar” ifadesine, saçı örtmek dâhil değildir. Yani bu anlayışa göre saç örtülmesi gereken yerlerden değildir.

Kur’ân’da saçların örtüleceğine dair kat’î herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Kadının ahlâkî örtünme sınırlarına riayet ettikten sonra, dış örtüsünü (cilbab) saçlarını da örtecek şekilde bürünmesinin, kendisinin taciz edilmemesi için daha uygun bir örtünme biçimi olmakla birlikte, bu tavsiyeye uymayan veya uyamayan kadın da dinsiz veya iffetsiz sayılmaz; çünkü Kur’ân’da baş açma yasağı apaçık bir şekilde belirtilmemektedir.48


İlgili ayette hiçbir tartışmaya imkân bırakmayan nokta, göğüslerin tamamen kapatılmasıdır. Saçların görünmeyecek şekilde bütünüyle kapatılmasını emreden açıklıkta bir ifade ise burada geçmemektedir. Hımâr kelimesinin geçtiği ayetteki kesin emir göğsün kapatılmasıdır; ancak ayette başörtüsüne de dolaylı bir atıf vardır.49

Hımâr kelimesi Kur’an’da başörtüsü anlamında kullanılmıştır. Çünkü klasik literatürde, kadının başına örttüğü örtü anlamında yorumlar yapılmış; ilk dönemlerden itibaren İslami gelenekte bu şekilde uygulanma zemini bulmuştur. Modern dönemlerde hımârın  başörtüsü  olmadığına  dair  bir  takım  farklı  görüşler  ileri  sürülse  de  genel anlamda inananlar arasında muteber görülmemiş ve kabul edilmemiştir.



46 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 44.
47 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 541.
48 Hüseyin Hatemi, İlahi Hikmette Kadın, 4. Baskı, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1999, s. 324.
49 Yaşar Nuri Öztürk, Kur’an’daki İslam, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul 1995, s. 615.


C. Cilbâb


Cilbâb’ın çoğulu olan celâbîb Arap dilinde ‘c-l-b’ kökünden türemiş bir fiil olup

‘çekmek’ anlamına gelmektedir. Bu durumda elbise üzerine ‘çekilen’ bir pardösü, bir pelerin ya da bir dış örtüdür.50 Kamîs de denilen cilbab, hımardan geniş, ridadan küçük olup, milhafe (çarşaf), başörtüsünün üzerinden bürünülen örtü,51  entari üzerine giyilen giysi, başı ve boynu örten atkı, ferace ve car denilen dış kıyafetin adıdır.52 Kadınların, hem başını hem de göğsünü kendisiyle örttüğü geniş örtü, tesettür diye giydikleri farklı elbise türleri vb. şeylerdir.53

Fıkıhtaki anlamına göre ise cilbâb, kadının genişçe olan elbisesi, kadının vücut hatlarını belli etmeyecek şekilde olan geniş bir üst örtüdür.54

‘Celâbîb’ kelimesi ayette şu şekilde geçmektedir:



َﻦْﻳَذْﺆﻳُ ﺎﻠﻓَ َﻦْﻓَﺮْﻌﻳُ ْنأَ ﻰﻧْد
َﻚِﻟَذ ﱠﻦﻬِ ﺒِﻴﺑﺎﻠَﺟَ
ْﻦﻣِ
ﻦﱠ ِﻬْﻴَﻠَﻋ
ﻦَ ﻴﻧْﺪ
ﻦَ ﻴﻨﻣِ ْﺆﻤْﻟا ِءﺎﺴَ ﻧِوَ
َﻚِﺗﺎﻨَﺑَوَ
َﻚِﺟاوَ ْزﺄَﻟِ ْﻞﻗُ ﱡﻲﺒِﱠﻨﻟا ﺎﻬﻳﱡأَﺎﻳ



“Ey Peygamber! Eşlerine, kızlarına ve müminlerin kadınlarına, dışarı çıkarken üstlerine örtü almalarını söyle; bu, onların hür ve namuslu bilinmelerini ve bundan dolayı incitilmemelerini daha iyi sağlar.”55

Ayette geçen celâbîb’in tekili olan cilbâb’a şu anlamlar verilmiştir:


İbn Mes’ud’dan gelen rivayete göre: ‘Rida’ yani elbisenin üstüne giyilen üst bir elbisedir. Bunun “kinâ’ ” yani başörtüsü olduğu da söylenmiştir. Sahih olan şudur: Cilbâb bütün vücudu örten elbise demektir.56

İbn Abbas’a göre kadınların hür olduklarının bilinmesi için tek gözleri hariç, başlarını ve yüzlerini örtmekle emir olundukları elbisedir.57



50 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. II, s. 162.
51  Faruk Beşer, “Fıkıh Açısından Avret ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da
Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 95-125, s. 115.
52 Sevim Asımgil-Merve Şahin, Kadın Kaleminden Kadın İlmihali, İpek Yayınları, İstanbul 2005, 365.
53 Komisyon, “Cilbâb”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, c. II, ss. 10, s. 10.
54 Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 76.
55 el-Ahzâb 33/59.
56 Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, c. XIV, s. 187.
57   M. Ali Sabunî,  Revâiu’l-Beyân  Tefsîru Âyati’l-Ahkâm  Mine’l-Kur’ân, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2009, c. II, s. 359.


Taberî’ye göre kadınların evlerinden dışarı çıktıkları zaman giysileri konusunda cariyelere benzememeleri ve kötü kimselerin sözlü sataşmalarına maruz kalmamaları ve şüpheli bakışlardan korunmaları için üstlerine örtmeleri gereken örtüdür.58

İbn Kesîr’in “başörtüsü üzerine alınan üstlük”59  şeklindeki tarifinden cilbâbın başörtüsü olmadığı ve başörtüsü üzerine alınan ayrı bir örtü olduğu anlaşılmaktadır.

Cilbâbın tarif ve şekli ile ilgili olarak M. Ali Sâyis’in ifadeleri şöyledir:


Selef, cilbabın ne olduğu konusunda birbirine yakın ifadelerle ihtilaf etmişlerdir. Birleştikleri nokta, cilbabın, kadın bedeninin tamamını örten ve bununla beraber yürüdüğü  zaman  yolunu  görme  imkânı  veren  örtü  olduğu  noktasıdır.  Bilinen  bir gerçektir ki, cilbab ayeti şeriatın, avreti örtmenin vacibliğini bildiren emri istikrar bulduktan sonra nazil olmuştur. Öyle ise burada emredilen örtme, vacib olan avreti örtmeden fazla bir örtme olmalıdır. Bu nedenle müfessirlerin ifadeleri değişik olsa da,
‘cilbab’tan maksadın günümüzde bilinen ‘mülâe’ yani tek parça çarşaf gibi kadının elbisesi üzerinden örtündüğü bir dış elbise olduğu noktasında birleşmektedir.60

Bu ayetin nüzul sebebi ile ilgili olan rivayete göre, İslam’ın ilk dönemlerinde bazı kadınlar, cahiliyede olduğu gibi gündelik kıyafetleriyle, yani bir entari ve başörtüsüyle dışarı çıktıkları için, cariyelerden ayırt edilemiyorlardı. Bazı gençler def-i hacet için kuytu ve ağaçlıklı yerlere çıkan cariyeleri taciz ettikleri zaman, cariyelerle aynı kıyafeti giyen ve o kıyafetle dışarı çıkan hür kadınları da rahatsız edince, onların hür olduklarının anlaşılabilmesi ve tanınıp incitilmemeleri için üzerlerine cilbab alarak dışarı çıkmaları emredildi.61


İbn Sa’d’ın zikrettiği bir rivayete göre Hz. Peygamberin eşleri, gece def-i hacet için dışarı çıktıkları zaman, münafıklardan bazıları tacizde bulunmuşlardır. Şikâyet edilince ve münafıklara neden böyle davrandıkları sorulunca ‘Biz bu tacizi cariyelere



58 Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Taberî Tefsiri, İhtisar ve Tahkik: M. Ali es-Sabunî-Salih Ahmed Rıza, Çev. Mehmet Keskin, Ümit Yayınları, İstanbul Trhz., c. IV, s. 1839-1840.
59 İbn Kesîr, Hadislerle Kur’an’ı Kerim Tefsiri, Çev. Bekir Karlığa-Bedreddin Çetiner, Çağrı Yayınları,
İstanbul 1996, c. XI, s. 5862.
60  M. Ali Sâyis, Tefsîru Ayâti’l-Ahkâm, c. IV, s. 52 (Nakleden: Beşer, “Fıkıh Açısından Avret ve
Örtünme”, s. 117).
61 Ünal, “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”, s. 56.

yapıyoruz’ derlerdi. Bu hâdiseler sebebiyle bu ayet inmiştir.62


Bu ayetle, kadınlar, güzelliklerini ve süslerini gizleyerek, cahiliye kadınlarından farklı bir örtünme ile iffetli kimseler olarak tanınmaları ve ahlaksız kimselerin çirkin davranışlarından korunmaları için örtünerek cariyelerden farklı oldular.63

Ebû Hayyan, bu konuda cumhurdan farklı düşünmekte, kadının bütün bedeninin örtünmesi konusunda hür ve cariye ayrımı yapmamakta ve bu konuda Zahirîlerin görüşünü benimsemektedir. Zahirilere göre, ayette geçen “nisâu’l-mü’minîn’den kasıt hür ve cariyelerdir. Cariyelerde eziyete uğramama ve iffetli tanınma konusunda hürler gibidirler; çünkü onlar fitneye daha çok maruz kalmaktadırlar.64

Birçok  müfessir  “cilbâblarını  kendilerine  yaklaştırsınlar”  ayetini  yüz  örtüsü diye yorumlamış, bunun yüzü örtmek için bir kinaye olduğunu; ibarenin yüzü örtmek anlamına gelmediğini kabul etmekle beraber, hür kadınların cariyelerden ayırt edilmesi gerektiği anlamında tefsir etmişlerdir. Ayetin, hür kadınları koruması diğer kadınların incinmelerine, eziyete uğramalarına müsaade etmesi düşünülemez.65

Klasik literatürde cilbâb konusunda farklı yaklaşımlar yer alsa da başörtüsü gibi zorunlu olduğu kesinlik kazanmamıştır. Cilbâbın, bir dış kıyafet şeklinde zorunlu olup olmadığı tartışması daha çok modern dönemlerde gündeme gelmiştir. Farklı görüşler ileri sürülmekle birlikte çağdaş İslam âlimlerinin genel yaklaşımı, örtünmenin temel amacı sağlandıktan sonra; ayrıca bir dış kıyafetin (çarşaf vb.) zorunlu olmadığı yönündedir.66


Diğer bir çalışmada Ahzâb suresinden sonra inen Nûr suresindeki örtünme ayeti, iffeti korumaya yönelik bir farz olduğu açıklaması geçmektedir. Cilbâb emri ise tacizi önlemeyi hedefleyen geçici bir tedbirdir. Toplumda cariye kalmayınca veya tacizi engelleyecek   farklı   tedbirler   almak   mümkün   olunca,   dışarı   çıkarken   tesettüre





62  Vehbe Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, Çev. Hamdi Aslan-Ahmet Efe-Beşir Eryarsoy-H. İbrahim Kutlay- Nurettin Yıldız, Bilimevi Basın Yayın, İstanbul 2007, c. XI, s. 402.
63 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. XI, s. 403.
64 Sabunî, Revâiu’l-Beyân, c. II, s. 355; Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. XI, s. 403.
65 Mutahharî, Hicâb, s. 125.
66 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 541.


büründükten sonra, hür kadın alameti olarak görülen cilbâb ve benzeri elbiseler giymek gerekli olmaktan çıkmıştır.67

Cilbâbın, kullanıldığı dönemler olduğu gibi, günümüzde de bu şekilde cilbâb (çarşaf) giyinen kadınlar mevcuttur. Ancak kadının örtünme şekli zamana ve zemine göre değişiklik göstermektedir. İslam’da bütün özellikleriyle sabit bir örtünme şekli belirtilmemiştir. Kadının örtünmesini sağlayan tesettür veya cilbâb günümüzde de farklı şekillerde uygulanmaktadır.

D. Hicâb


Hicâb, sözlükte perde, kapı, utanmak, sıkılmak, kendini kusurlu bilip insanlar arasından çekilmek, örtünmek, setretmek gibi anlamlara gelir.68 Hakka ve hakikate ulaşmaya, ahiret gününde Allah’ı görmeye engel olan perde anlamında hicâb, Kur’an’da yedi ayette geçer ve hepsi perde anlamında kullanılmıştır.69

Fıkıh   terminolojisinde   ise   hicâb,   kadının   örtüsü,   yabancılar   karşısındaki giyeceği, el, yüz ve ayaklar hariç bütün vücudunu örten elbisenin adıdır.70

Perde, kapı gibi anlamlarda kullanılan; hicâb yüz örtüsü veya peçe değildir. Klasik anlayışta hicâbın peçe olduğuna bir delil yoktur. Hicâbın peçe diye anlaşılması kapalı  mekânlarda  perde,  kapı  anlamında  olan  hicâbın  açık  alana  taşınmasının sonucudur. İslami toplumlarda görülen haremlik selâmlık uygulamasında bu algıyla beraber genel örtünme ilkelerinin kapsamının ihtiyat vb. gerekçelerle genişletilmesinin etkisi olduğu söylenebilir.71


Mutahharî, hicâb kelimesinin “hem örtünmek”, hem de “perde ve engel” anlamına geldiğini söyler. Ancak daha çok perde anlamında kullanıldığından; perdenin örtünme vesilesi olması sebebiyle, hicâb kelimesine de bunun için örtünme anlamı verilmiştir.  Her  örtünmenin  hicab  olmadığı,  görünüşün  perde  arkasında  tutulması halinde  hicâb  olarak  adlandırıldığını  belirtmektedir.  Ona  göre  kadının  örtünmesi

67 Komisyon, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Hazırlayanlar: Hayrettin Karaman-Mustafa Çağrıcı-
İbrahim Kâfi Dönmez-Sadrettin Gümüş, DİB Yayınları, Ankara 2006, c. IV, s. 400.
68 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. II, s. 326; Develioğlu, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, s. 366.
69 Mehmet Canbulat, “Hicâb”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2006, s. 256.


anlamında eski devirlerde ve özellikle fakihlerin tabirinde “setr” kelimesi kullanılır. Hicâb kelimesinin kullanılışı ise yeni bir durumdur. Bu kelimenin kullanılmaya başlanması sebebiyle, İslam’ın kadının perde arkasında bulunmasını, evinde mahpus olmasını ve dışarı çıkmamasını istediğinin zannedildiğini; ancak İslam’ın kararlaştırdığı örtünmenin, kadını eve hapsetmek, dışarı çıkmasını önlemek anlamında olmadığını,
böyle bir şeyin İslam için söz konusu olamayacağını söylemektedir.72


Kur’an-ı Kerim’de hicâb kelimesi şöyle geçmektedir:



َلﻮﺳُ رَ
اوُذْﺆُﺗ ْنأَ ْﻢﻜُ ﻟَ َنﺎآَ
ﺎﻣوَ
ﻦﱠ ِﻬِﺑﻮﻠُﻗَُو ْﻢﻜُ ﺑِﻮﻠُﻘُﻟِ ﺮُ َﻬْﻃَأ ْﻢﻜُ ِﻟَذ ٍبﺎﺠَ ﺣِ
ِءارَ وَ
ْﻦﻣِ
ﱠﻦُهﻮﻟُﺄَْﺳﺎﻓَ ﺎﻋً ﺎَﺘَﻣ ﱠﻦُهﻮﻤُ ﺘُْﻟﺄَﺳَ
اذإِوَ


ﺎﻤً ﻴِﻈَﻋ ِﻪﻠﱠﻟا َﺪْﻨِﻋ َنﺎآَ

ْﻢﻜُ ِﻟَذ ﱠنإِ اﺪﺑَأَ ِﻩِﺪْﻌَﺑ ْﻦﻣِ

ُﻪﺟَ اوَ ْزأَ اﻮﺤُ ِﻜْﻨَﺗ ْنأَ ﺎﻟوَ

ﻪِ ﻠﱠﻟا



“Peygamber'in eşlerinden bir şey isteyeceğinizde onu perde arkasından isteyin. Bu sayede sizin gönülleriniz de, onların gönülleri de daha temiz kalır. Bundan sonra ne Allah'ın Peygamber'ini üzmeniz ve ne de O'nun eşlerini nikâhlamanız asla caiz değildir. Doğrusu bu, Allah katında büyük şeydir.”73

Bu ayet, o topluma adâb-ı muaşeret (görgü) kurallarını; özellikle Peygamberin hanımlarına karşı nasıl davranmaları gerektiğini öğretmektedir. Bu ayette geçen ‘hunne’ zamiri  Peygamberin  eşlerine  gider.  Çünkü  bu  ayetlerin  muhtevası  Peygamber  ve ailesiyle ilgilidir; çevresindeki insanların, sahabilerin, Peygamber ailesine karşı ve Peygamber hanımlarının da diğer Müslümanlara karşı nasıl davranmaları gerektiğine dair kurallar getirmektedir. Bazı kimseler Hz. Peygamberin evine izin istemeden girdiği için onları uyararak: “…Peygamberin eşlerinden bir şey soracağınız zaman, perde arkasından sorun.” buyrulmuştur. Burada geçen ‘perde’ ile peçe arkasından sorulması kastedilmiştir. Bunun peçeyle alakası yoktur. Çünkü peçenin arkasından sorulmaz. Bundan sonra inen ayette, “…Cilbâblarını almalarını söyle; bu, onların hür ve namuslu bilinmelerini ve bundan dolayı incitilmemelerini daha iyi sağlar”74  buyrulmaktadır. O ayette cilbâb kelimesi, bu ayette ise hicâb kelimesi kullanılmaktadır. O halde hicâb başka şeyi, cilbâb ise başka bir şeyi ifade eder. “Hicâb arkasından sorun” ifadesinden kast edilen; Hz. Peygamberin hanımları uygunsuz kıyafet içinde olabilirler diye, Hz. Peygamber (s.a.v) evde yokken, onun evine gireceklere, soru soracaklara, sorularını

72 Mutahharî, Hicâb, s. 50.
73 el-Ahzâb 33/53.
74 el-Ahzâb 33/59.


perde arkasından sormalarını emretmektedir. Buradaki hicaptan kastedilen perdedir, yüz örtüsü (peçe) değildir.75

Bu ayetin nüzulüne sebep olarak iki hadise nakledilmektedir:


Birincisi, Hz. Ömer, Hz. Peygamber’in evine girip çıkanlardan bazıları ile ilgili olarak: “Evinize iyiler de kötüler de girip çıkıyor, mü’minlerin annelerine perde arkasında olmalarını emretsen!” dediği ve bunun üzerine hicâb ayetinin nazil olduğu yönündeki rivayettir.76

İkincisi, Enes b. Malik (r.a)’ten rivayete göre, şöyle demiştir: Zeyneb binti Cahş Peygamber (s.a.v)’in diğer hanımlarına karşı iftihar ederek şöyle derdi: “Allah ayet indirerek beni Rasûlullah (s.a.v)’e nikahladı ve örtünme ayeti de böylelikle nazil olmuş oldu.”77

Ayette, Hz. Peygamberin hanımlarının, her türlü fitne ve fesattan uzak kalmalarını sağlamak ve birtakım kendini bilmezlerin dedikodularından emin olmaları için bundan sonra yabancılarla perde arkasından görüşüp konuşmaları emredilmiştir.78

Kadı İyaz diyor ki:


“Hicap farizası, mü'minlerin anneleri olan peygamberin pak zevcelerine mahsustur. İhtilafsız onlar ellerini ve yüzlerini örtmekle mükelleftirler. Şehadet için veya başka şeyler için olsun açmaları caiz değildir. Zaruret olmadığı takdirde örtülü bile olsalar şahıslarının belirmemesi gerekir.”79

Ayette  geçen  Hz.  Peygamberin  eşlerine  ancak  bir  ‘perde’  veya  ‘pencere’

arkasından yaklaşılması emri, Hz. Peygamberin birçok sahabesinin yaptığı gibi lafzî








75 Ateş, “İslam’da Tesettür”, s. 70-71.
76 Ebû'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Nikâh 92, Dâru İbn Hazm, Beyrut
2010.
77 Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî, Sünen, Nikâh 26, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2010.
78 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 397.
79   Nasıruddin  Elbanî,  Hicâbü’l-Mer’eti’l-Müslime  fi’l-Kitâb  ve’s-Sünne,  Mektebü’l-İslamî,  Beyrut
1987, s. 57.


anlamıyla yorumlanabileceği gibi, ‘mü’minlerin anneleri’ne gösterilmesi gereken derin saygıyı ifade eden mecazî anlamıyla da yorumlanabilir.80

Buradaki hicâb, kadınların yüzlerine ve vücutlarına ait değil; belki hürmetlerine ve hukuklarına aittir. Yani bu hicâb maddi değil belki hürmet, şeref ve ismet hicâbıdır. Hanımlara hürmet etmek ve açılıp saçılmaktan saklamak maksadıyla hanımların evleri ve odaları ismet haremi kılınmış; oralara yabancıların izinsiz girmeleri yasaklanmış ve yabancılarla olan ilişkilerine bir sınır konulmuştur.81

Hicâb ayetini yorumlayanlar, hep bu ayeti kastetmişlerdir (delil göstermişlerdir). Bu ayetteki hicâb emri, açıklamaya çalışılan tesettür konusunun dışındadır. Tesettür emrinden ayrı bir konuyu ele alan bu ayette anılan emirler, ailevi ilişkiler ve davranışlar hakkında olup başkalarının evlerinde dikkat edilmesi gereken kurallardır. Bu emre göre; erkek, kadınların bulunduğu yerlere girmemeli ve ihtiyacı olan bir şey almak isterken perde  arkasından  seslenmelidir.  Bu  sorunun,  fıkıh  teriminde  ‘hicâb’  değil  de  ‘setr’ olarak geçen ‘tesettür’ konusuyla hiçbir ilgisi yoktur.82


Kur’an’da hicâb kelimesiyle kastedilen kadının örtünmesi, kendini erkeklerden gizlemesi ve toplumdan soyutlaması anlamında yüz örtüsüyle alakalı bir örtünme değildir. Bilakis Hz. Peygamberin eşleriyle alakalı olan ve özellikle onların saygınlıklarının korunması için onlardan bir şey istendiği veya sorulduğu zaman perde arkasından konuşulması veya istenmesi durumudur.

E. Nikâb (Peçe / Burka)


Nikâb kelimesi sözlükte yüzü gizlemek için kullanılan örtü, burun üzerindeki örtü, yüz örtüsü, peçe ve perde,83  başörtüsü, yaşmak gibi manalara gelir.84  Kadınların sokakta gezerken yüzlerine örttükleri seyrek dokunmuş örtüdür. Kovandan bal alırken yüze geçirilen ince tel kafese de nikâb denilmiştir. Peçe kelimesi İtalyanca ‘pezzeto’dan


80 Muhammed Esed, Kur’ân Mesajı, Çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul 1999, c. II, s. 864.
81  Musa Carullah, İslam Şeriatının Esasları Değişkenler ve Sabiteler, 1. Baskı, Haz. Hatice Görmez, Kitabiyat, Özkan Matbaacılık, Ankara 2002, s. 39.
82 Mutahharî, Hicâb, s. 119.
83 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. VII, s. 465.
84 Komisyon, Yeni Kâmus (Arapça Türkçe), Hazırlayanlar: Bekir Topaloğlu-Hayrettin Karaman, Nesil
Yayınları, İstanbul 1996, s. 448.

alınmıştır.  Peçelemek,  bir  şeyi  belli  olmaması  için  örterek  gizlemek  demektir.85

Kadınların, sadece bir göz açık kalacak şekilde veya her iki göz açık kalacak şekilde yüzlerini örtükleri örtüye nikâb denilmiştir.86

Fıkıh terminolojisinde ise nikâb, peçe ve yüz örtüsü anlamında kullanılır.87

Topluluk, kalabalık manasına gelen, “hımâr-humâr-humre” kelimeleri kalabalığa karışmak, dolayısıyla ‘dikkat çekmemek suretiyle kendini gizlemek’ demektir. Humre kelimesi ayrıca, ‘namaz kılan kişinin secde edeceği yere yüzünü toz topraktan korumak üzere  koyduğu  küçük  hasır’  karşılığında  kullanılır  ki,  ‘korumak  ve  perdelemek’ anlamına gelir. Hımârı, ‘yüz örtüsü-peçe’ manasında yorumlayan bazı âlimler muhtemelen bu kullanımdan etkilenmiştir.88


Hanım sahabilerin, yüzlerini örttükleri açık olarak nakledilmemiştir, bu konuda bir  icma’ın  varlığından  söz  edilemeyeceği  gibi;  peçe  örtmenin  farz  veya  sünnet olduğuna dair delil de bulunmamaktadır. Tesettürle ilgili ayetlerde bir açıklık yoktur.89

Konuyla ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



“ﺎﱠَﻬْﻨِﻣ  َﺮَﻬَﻇ  ﺎ
ﺎﻟإِ
ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
/  Görünen  kısımları  müstesna  olmak  üzere


ziynetlerini göstermesinler.”90  Bu ayete göre, kadının yüzünün ziynet ve güzellik yeri olduğu düşünülmüş ve örtülmesinin gerekip gerekmediği İslâm hukukçularınca tartışılmıştır.91

Ayette  istisna  edilen  ve  açılması  noktasında  cevaz  verilen  yüz  ve  eller konusunda şu tespitler yapılmıştır:

1) Bir erkeğin evleneceği kimseyi bilmesi ve karar vermesi evleneceği kadının yüzünü görmesi ona bakması evliliğin sıhhati açısından önemlidir.

2) Herhangi bir alışverişin geçerliliği için alıcı ve satıcının kimler olduğunun

85  Hamdi Döndüren, “Peçe”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, c. VI, ss. 336-
337, s. 336.
86 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. VII, s. 468.
87 Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 456.
88 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 539.
89 Döndüren, “Peçe”, c. VI, s. 336.
90 en-Nûr 24/31.
91 Döndüren, “Peçe”, c. VI, s. 336.


bilinmesi, tarafların birbirini tanıması ve bu alışverişin sıhhati için önem arz etmektedir.


3) Dava görülürken mahkemeyi yürüten hâkimin davasını yürüttüğü kimseleri bilmesi hükmün geçerliliği açısından önemlidir.

4) Şahitlik yapacağı zaman kadına bakılabilir. Çünkü kimlerin şahitlik yaptığının bilinmesi şahitliğin sıhhati açısından önemlidir.

5) Eğitim-öğretim esnasında eğitimin kime verildiğinin bilinmesi gerekliliktir.


6) Doktor muayene ettiği hastayı bilmeli ve ona göre tedavi etmelidir.


7) Kadın yanma, boğulma ve daha başka tehlikelere maruz kalırsa, kurtarılması

için vücuduna bakmak caizdir.92


Yukarıdaki maddeler önem taşımaktadır. Çünkü sayılan nedenlerden dolayı, kadının yüzünün açılması zorunlu hale gelmektedir. Aksi takdirde bu durumlar hayatı zorlaştıracak ve sıkıntıya yol açacaktır.

F. Türban


Türban kelimesi sözlükte baş veya fes, kavuk gibi bir iç şapkanın üzerine sarılan uzun başörtüsüdür. 1982’den önce yayınlanan hiçbir Türkçe sözlükte bulunmayan bir kelimedir.  Fes  veya  kavuk  üzerine  sarılan türbanın  Türkçe  karşılığı sarıktır.  İslamî kaynaklarda kadınların kullandıkları başörtüsüne türban denilmemektedir.93

“Araplarda   Elbise   İsimlerinin   Ayrıntılı   Sözlüğü”   adlı   eserin   ‘İmame’ maddesinde kelimenin karşılığı türban olarak belirtilmektedir. İspanya’da ulemanın türban giydikleri, Peygamber neslinden gelen şeriflerin ‘yeşil türban’ kullandıkları, Şark’da erkek mevtanın mezar taşlarına, kadınlarınkinden ayırt etmek için türban yontulduğu ve türbanın erkeklere mahsus bir başlık olduğuna işaret edilmektedir. Kadınlar için türban kelimesi kullanılmamaktadır.94





92  İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, c. IV, s. 139.
93 http://www.hayrettinkaraman.net/yeniler.htm (02.09.2012).
94 Mehmed S. Hatiboğlu, “Tesettürden Türbana”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 7-10, s. 8.


“Fransızca Türkçe” isimli sözlükte türban kelimesinin karşısında; sarık, kavuk, imame kelimeleri bulunmaktadır. Sarık sarmak, kelimesine türban giymek, Müslüman olmak karşılığı verilmektedir. Bugün siyaset ve medya mensubu aydınlar, erkeklere mahsus olan türbanı kadın başörtüsü yerine kullanmaktadır. Türban ise erkek başlığıdır, kadın  değil.  Bu  başlık  erkeklere  mahsus  olup  halen  imamların  ve  Diyanet  İşleri
Başkanının taktığı bir nevi türbandır.95


Müslüman ve Sih toplumlarında kullanılan türban, genellikle Asya ülkelerinde yaygındır. Türban İslam kültürü açısından önemli bir motiftir. Şiî liderler arasında yaygındır. Sudan’da takılan türban toplumsal statü göstergesidir. Osmanlılarda türbanın adı sarıktır. Günümüzde türbanın, başörtüsü olarak kullanılması96 kimilerine göre “okumuşları ve şehirli kızları başörtülülerden ayırıp simgeleştirerek” mahkûm etmek isteyenlerin iddiasıdır.97

Türban, sadece saçları kapatan bir örtünme şeklidir. Boyun ve gerdanı açıkta bırakan bir örtünme şekli olduğu için; Kur’an’da kadınlar için belirtilen tesettürün bu örtüyle gerçekleşmediği kabul edilmiştir.98

G. Ziynet (Süs)


Ziynet kelimesi sözlükte güzelliği artıran, süslemek, bezemek, donatmak, güzelleştirmek manalarına gelen “zâne-yezînü-zeyn” fiilinden türemiştir. Ziynet kadının giyiminde, mücevher gibi takılarla süslenmesi anlamında kullanılır.99

Ziynet, ister doğuştan olsun ister yapma olsun insanları başkalarının gözünde süsleyen ve güzelleştiren şeylerdir. Çekici elbiseler ve kadınların genellikle kullandığı baş, yüz, el, ayak vs. süslerini içine alır ve modern manada ‘makyaj’ sözcüğüyle ifade






95 Hatiboğlu, “Tesettürden Türbana”, s. 8.
96 Türban, başörtüsünün kamusal alanda görünür hale gelmesinin bir ifadesi olmuştur. Ayrıntılı bilgi ve
değerlendirme için bkz. Necdet Subaşı, “80’li Yıllarda Örtünmenin Anlamı”, İslâmiyât, Cilt III, Sayı 2, Ankara 2000, ss. 61-70, s. 66.
97 http://www.hayrettinkaraman.net/yeniler.htm (02.09.2012).
98 Hasan Çalışkan, Örtünme ve Çıplaklık, Serhat Kitabevi, Konya 2010, s. 122.
99  İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. IV, s. 451; Isfehânî, Müfredât, s. 469; Develioğlu, Osmanlıca Türkçe
Ansiklopedik Lügat, s. 1188; Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 42.

edilebilir.100


Ziynet    kelimesi    Kur’an-ı    Kerim’de    pek    çok    ayette    bu    anlamlarda kullanılmıştır.101

Konumuzla ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



"َﻪْﻨِﻣ َﺮَﻬَﻇ ﺎ

açmasınlar.”102
ﺎﻟإِ ﱠﻦُﻬَﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
/ Süslerini, kendiliğinden görünen kısmı müstesna,



Ayette geçen ziynet kelimesiyle ilgili şunlar söylenmiştir:

İbn Mes’ud’a göre ziynetin görünen kısmı olan elbisedir.

İbn Abbas’a göre sürme ve yüzüktür. Said b. Cübeyr de aynı görüştedir. Dahhak’a göre ise yüz ve ellerdir.
Misver b. Mahrem’e göre bilezik, yüzük ve sürmedir.103

Râzî’ye göre, ziynet sözcüğü hem yaratılıştan olanlara hem de sonradan elde edilen yapma süslere delalet eder.104

Elmalılı’ya  göre  doğal  olan  güzelliklere  ziynet  denilmekten  çok  ‘cemal’

denilmesi  daha  yaygın  ve  ziynet  tabiri  yapma  şeylerle  süslenen  eşyalarda  meşhur


olmakla beraber; “ِﺔﻀﱠ

ِﻔْﻟاوَ

ِﺐَهﺬﱠ ﻟا َﻦِﻣ ِةَﺮَﻄْﻨَﻘﻤُ ْﻟا ِﺮﻴﻃِ ﺎَﻨَﻘْﻟاوَ

ﻦَ ﻴﻨﺒَْﻟا

ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا َﻦِﻣ ِتاﻮَ ﻬَ ﺸﱠ ﻟا ﱡﺐُﺣ ِسﺎﻨﱠﻠِﻟ َﻦﻳﱢزُ  /


Kadınlardan, oğullardan, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşten aşırı sevgi ile bağlanılan bu gibi şeyler insanlar için bezenip süslendi.”105  Ayetinde geçen ‘ziynet’ kavramı hem yaratılıştan mevcut olan süsleri, hem de sonradan elde edilen süsleri ifade eder.106

Ziynet, bir şeyin zatında var olan güzellik, lekesizlik, kusursuzluk, bunun zıddı


100   Ebu’l-A’lâ Mevdudî,  Tefhimu’l-Kur’an  (Kur’an’ın Anlamı  ve Tefsiri),  Çev.  Muhammed  Han Kayanî-Yusuf Karaca-Nazife Şişman-İsmail Bosnalı-Ali Ünal-Hamdi Aktaş, İnsan Yayınları, İstanbul Trhz., c. III, s. 525.
101  Örnek olarak bkz. el-Ahzâb 33/28; el-Kasas 28/60; Fussilet  41/25. Hüseyin Muhammed Fehmi eş-
Şafiî, ed-Delîlü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim, Dâru’l-İslamiye, Kahire 2002, s. 464-465.
102 en-Nûr 24/31.
103   Ebü'l-Ferec  Cemaleddin  Abdurrahman  b.  Ali  İbnü'l-Cevzî,  Zâdü’l-Mesîr  Fî  İlmi’t-Tefsîr,  Çev.
Abdülvehhab Öztürk, Kahraman Yayınları, İstanbul 2009, c. IV, s. 371.
104 Râzî, Tefsiri Kebir, c. XVII, s. 46.
105 Âl-i İmran 3/4.
106 Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İstanbul Trhz., c. VI, s. 14.


olan ‘şeyn’ ise bir şeyin zatındaki süsü ve güzelliği bozan leke ve kusur demektir. Kadın ve erkeğin ferclerine sev’e denmesi, bunların bedensel ziynete bir leke gibi görünmesindendir. Bu sebeplerle çıplaklık, başka bir ifadeyle mahrem yerlerin açık olması şeyn’dir. Onu bozan zati bedensel güzelliğe halel getiren, bir kusurdur, lekedir, çirkinliktir. Elbise ise bu çirkin yerleri örttüğü için ziynet kabul edilmiştir.107

Ziynet konusu üzerinde ikinci bölümde ayrıntılı olarak durulacaktır.


H. Teberrüc


Teberrüc kelimesinin aslı olan “b-r-c” fiili, ortaya çıktı, göründü, yükseldi anlamında kullanılır. Kadının teberrücü ise süs ve güzelliklerini erkeklere sergilemesi, teşhir ederek gösteriş yapması anlamına gelir.108 “Burûcu müşeyyede (açılarak gözlere açık vaziyette görülmek), yüksek burçlar ile “burûcu’s-semâ’ ve’l-esvâr” (semaların ve surların burçları) tabiri buradan gelmektedir. Yani onları örtecek bir perde ve engelin olmaması demektir.109

İslam âlimleri teberrücü iki şekilde tarif ederler:


1)  Kadınların  kullandıkları  örtüyü  bağlamayarak;  kulakları  ve  gerdanlarını

açmalarıdır. Teberrüc örtülü çıplaklığın diğer adıdır.


2) Cinsel yönden ilgi çekmek için kadınların, erkekler karşısında arzı endam etmeleri ve salınarak yürümeleridir.110

Kur’an’da genel anlamda giyinme “libâs” kelimesiyle ifade edilir ve ‘tesettürün’ karşısında  “teberrüc”  kelimesine  atıf  yapılır.  “Dikkat  çekme  ve  kendini  gösterme” demek   olan   teberrüc,111     kadının   yaratılışında   var   olan   ve   sonradan   edindiği güzelliklerini uygun olmayan yerlerde teşhir etmeye çalışması anlamında kullanılır.







107 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 42.
108 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. I, s. 223.
109 Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, c. XII, s. 477.
110 Ali Rıza Demircan, İslam’a Göre Cinsel Hayat, 4. Baskı, Eymen Yayınları, İstanbul 1985, s. 73.
111 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 539.

Bu konuda Kur’an’da yaşlı kadınlara verilen ruhsat112  ve Hz. Peygamber’in eşleriyle ilgili ayetlerde geçer.113

Hz. Peygamber’in eşleriyle ilgili olan ayette şöyle buyrulmaktadır:



ﺎﻤﻧﱠإِ ُﻪﻟَﻮﺳُ رَ وَ
َﻪﻠﱠﻟا َﻦْﻌِﻃَأَو َةﺎآَ ﺰﱠ ﻟا ﻦَ ﻴﺗﺁ
َةﺎﻠَﺼﱠ
ﻟا َﻦْﻤِﻗَأَو ﻰﻟوﺄُْﻟا ِﺔﻴﱠِﻠِهﺎﺠَ ْﻟا َجﺮﱡ َﺒَﺗ َﻦْﺟﺮﱠ َﺒَﺗ ﺎﻟوَ
ﱠﻦُﻜﺗِﻮﻴُﺑُ ﻲ
َنْﺮَﻗَو


اﺮً ﻴِﻬْﻄَﺗ ْﻢآُ َﺮﻬﱢ َﻄﻳَُو ِﺖْﻴَﺒْﻟا َﻞْهَأ َﺲْﺟﺮﱢ ﻟا ُﻢُﻜْﻨﻋَ

َﺐِهْﺬﻴُِﻟ

ﻪُ ﻠﱠﻟا ُﺪﻳﺮِ ﻳُ



“(Ey Peygamber eşleri) Evlerinizde oturun; eski câhiliye’de olduğu gibi açılıp saçılmayın; namazı kılın, zekâtı verin, Allah'a ve Peygamberine itaat edin. Ey Peygamberin ev halkı (ehl-i beyt)! Şüphesiz Allah sizden kusuru giderip sizi tertemiz yapmak ister.”114

Ayette geçen ‘teberrüc’ ile ilgili olarak şu açıklamalar yapılmıştır: Mücâhid, Katâde ve İbn Ebi Nuheyc’e göre cilveli ve endamlı yürümektir. Mukâtil’e göre kadının gerdanlıklarını, küpelerini ve göğsünü göstermesidir. Müberred’e göre kadının gizlenmesi gereken yerlerini açığa vurmasıdır.
Ebû Übeyde’ye göre kadının erkeklerin dikkatini çekmek için vücudunu ve elbiselerini göstererek kendisini teşhir etmesidir.115

Ayette geçen ‘teberrüc’ ile kastedilen, cahilliye âdetine uygun süslenme, kadının güzelliklerini, yabancıların şehvetlerini tahrik edecek şekilde göstermesidir.116 İlk cahiliye kadınları gibi açılıp saçılmama uyarısından, cahiliye kadınlarının başörtüsü kullandıkları anlaşılmaktadır; fakat örtüyü enselerine bağlarlardı, yakaları açılarak ziynetleri görünürdü.117











112 İkinci Bölüm’deki “Tesettürde Ruhsat” başlığına bakınız.
113  en-Nûr 24/60; el-Ahzâb 33/33; Faruk Beşer, Hanımlara Özel Fetvalar, Nün Yayıncılık, İstanbul
2010, s. 347.
114 el-Ahzâb 33/33.
115 Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. IV, s. 413.
116 Muhammed Rıza, et-Teberrüc (el-Hicâb), Mektebetü’l-Hidâye, Beyrut 1991, s. 40-41.
117 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 45.


Teberrücün içine fark edilmek için parfümlenmek (kokulanmak), erkeklerin dikkatini  çekmek  için  bilezikleri  oynatarak  ses  çıkarmak  ve  topuk  sesini  yansıtan yüksek topuklu ayakkabı da dâhil edilebilir.118

Zehebî bu konuda şöyle demektedir:


Kadının tel'in edilmesi gereken fiilleri şunlardır:


1) Ziynet unsuru olan altın, inci ve benzeri süs takılarını, örtüsünün altından dışarı çıkarıp göstermesi

2)  Misk  ve  anber  gibi  benzeri  koku  saçan  şeyleri  evden,  dışarı  çıkarken sürünmesi ve kokusunun yayılması

3)  İpekli  ve  süslü  elbiseler  giyerek,  süslerini  göstererek  dikkat  çekmesi, eteklerini genişletip yerden süründürmesi

Bütün bunları Allah Teâlâ, cahilî süslenme saymaktadır. Bu gibi hareketleri yapanlara dünya ve ahirette buğz etmektedir. İslam bu mevzularda o kadar sıkı davranmıştır ki cahili hareketleri hırsızlık, şirk ve zina gibi büyük günahlar derecesine yükseltmiştir. Kadınlar Hz. Peygamber (s.a.v)’e biat ederlerken cahili adetlere dalmayacaklarına dair söz vermişlerdir.119

Cahiliye kadınları, ayak bileklerine halhal gibi ziynetler takarlar, sokakta yürürken,   dikkat   çeksin   diye   ayaklarını   yere   vururlardı.   Bunun   yasaklanması örtünmenin amacı bakımından manidardır. Çünkü karşı tarafın ilgisini cinselliğe çekmemek  gerekir.  Bir  kadın  örtülü  olduğu  halde sesi,  kokusu,  tavrı ile  de  dikkat çekebilir.  Hatta  bazen  ses  daha  etkili  olur  ve  kadın,  ayakkabısının  topuğunu  yere vurarak erkeği bu sesle tahrik edebilir.120


Kadınların,   yaşlı   bile   olsalar   yabancı   erkeklere   karşı   ziynetlerini   ve güzelliklerini göstermeleri, bunu teşhir etmeleri haram kabul edilmiş ve yasaklanmıştır. Kadınlar,   genç   veya   yaşlı   olsunlar   giyinmelerinde,   konuşmalarında,   hal   ve

118 Demircan, İslam’a Göre Cinsel  Hayat, s. 73.
119  Ebû Abdullah Şemseddin Ahmed b. Osman ez-Zehebî, Kitâbü'l-Kebâir, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, s. 146-147.
120 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 74; Sabunî, Revâiu’l-Beyân, c. II, s. 141.


hareketlerinde, özellikle yabancıların, kendisine nâmahrem olanların yanında, dikkatli olmaları, tesettüre riayet etmeleri, tutum ve davranışlarıyla takvaya uygun davranmaları tavsiye edilmiştir.

İ. Avret


Avret sözlükte, şüpheli ve tehlikeli yer,121 sınır boyları, muharebe alanlarındaki gedik, başkalarının önünde açılmasına cevaz verilmeyen,122 insanın göstermesi ayıp olan uzuvları gibi anlamlara gelmektedir.123

Vücutta örtülmesi gereken yerler anlamının dışında İslam kadınının bir vasfı olarak ‘avrat’, kadın manasında da kullanılmıştır.124  Kadının görülmesi ya da sesinin duyulmasıyla fesat vaki olabileceği için avrettir denilmiştir.125

Avret kelimesi sözlük anlamında Kur’an’da iki defa ve aynı ayet içinde tekil


şekliyle geçer: “ ٍةَرْﻮَﻌِﺑ َﻲِه  ﺎﻣوَ

ٌةَرْﻮَﻋ ﺎﻨﺗَﻮﻴُﺑُ

ﱠنإِ

َنﻮﻟُﻮﻘَُﻳ / … Gerçekten evlerimiz (düşmana)


açıktır (avret) derler; oysa evleri açık değildi.”126 Terim anlamına yakın manada şu iki


yerde çoğul kullanılmıştır: “ٍتارَ ْﻮﻋَ

ُثﺎﻠَﺛَ / …(Sizin açık bulunabileceğiniz) üç vakit…”127,


“ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا ِتارَ ْﻮﻋَ

/ kadınların mahrem yerleri…”.128  Hadislerde daha çok geçer ve terim


anlamında kullanılır.129


Utanılan ve hayâ edilen şeye; ayrıca gece uykuya yatılan ve seher vaktinden önce uyanılan saate de dinî örfte avret denilmiş; öğle ve öğle uykusu zamanına da bu isim verilmiştir. Bu vakitlerde uyku ve başka sebeplerle insan, açık bulunabilir bu nedenle özel mekânlara izinsiz ve habersiz girilmemesi İslam adabından görülmüştür.130

Fıkıh  terimi  olarak  avret:  İnsanın  çekindiğinden  veya  utandığından  dolayı



121 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. VI, s. 516.
122 Durak Pusmaz, “Avret”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, ss. 238-239, c. I, s. 238.
123 Isfehânî, Müfredât, s. 739.
124  Komisyon, “Avret”, İslam Ansiklopedisi, MEB Devlet Kitapları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
1970, ss. 28, II, s. 28.
125 Beşer, “Fıkıh Açısından Avret ve Örtünme”, s. 95.
126 el-Ahzâb 33/13.
127 en-Nûr 24/58.
128 en-Nûr 24/31.
129 Mehmet Şener, “Avret”, DİA, TDV, İstanbul 1991, ss. 125-126, c. IV, s. 125.
130  Abdullah Yeğin, Yeni Lûgat (İslamî-İlmî-Edebî-Felsefî), Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 42.


örttüğü yer, edep yerleri, namaz esnasında ve bir yabancı karşısında örtmesi gereken, açılması ve bakılması haram olan yerleridir.131

Kur’an’da avret yerlerinin örtülmesi gerektiğine şu şekilde işaret edilmiştir:



"ﺎﺸً ﻳِرَو ْﻢﻜُ ﺗِﺁْﻮﺳَ
يرا ﻳُ
ﺎﺳً ﺎَﺒِﻟ ْﻢﻜُ ْﻴﻠَﻋَ
ﺎﻨْﻟﺰْﻧ
ْﺪﻗَ
َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎ
/ Ey Ademoğulları! Ayıp yerlerinizi


örtecek giyimlikle sizi süsleyecek elbiseler indirdik…”132 Ayetin anlamı sizin için avret yerlerinizi örtecek elbiseler yarattık demektir. Ayette geçen ‘sev'at’ kelimesi, erkeğin ve kadının avret mahallidir. Açılması, ortaya çıkması, insanı mahcûb ettiği için, ona bu ad verilmiştir.133

Ayette geçen ‘libâs’ kelimesi ayıp yerleri örtmek için giyilen, ‘riş-riyaş’ ise dış görünüşü  güzelleştiren  giyeceklerdir.  Ayıp  yerlerini  örtecek  kadar  elbise  giyinmek elzem olan bir davranış, dış görünüşü güzelleştiren giyecek ise insan için tamamlayıcı bir unsurdur.134

Giyinme ve örtünme insanın, insan olmasından kaynaklı bir davranış biçimidir. Avret yerlerini örtme duygusu, insana ilham edilmiş ve Allah’ın yarattığı maddelerden dış  etkenlere  karşı  koruyucu  ve  hayâ  organlarını  gizlemek  üzere  bir  örtü  yapması tavsiye edilmiştir.

J. Mahrem


Mahrem kelimesi sözlükte hürmet edilen, saygı değer olan şey135 dinin müsaade etmediği, kişilerin özel hallerine ait olan şey gibi anlamlara gelir.136

Fıkıh terimi olarak, kendileriyle evlenilmesi dinen yasaklanmış bulunan belli derecelerdeki akrabaya mahrem denilir.137





131 Hatîb eş-Şirbini, Muğni’l-Muhtâc, 3. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 2007, c. I, s. 287; Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 38.
132 el-A’râf 7/26.
133 Râzî, Tefsiri Kebir, c. IV, s. 125.
134 İbn Kesîr, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c. VI, s. 2928; Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. IV, s. 462.
135 Komisyon, Yeni Kâmus, s. 60.
136 Şemseddin Sami, Kâmus-i Türkî, 6. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1996, 1299; Yeğin, Yeni Lûgat, s. 375.
137 Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 336.


Farsça bir terkip olan “nâmahrem” kelimesi aralarında evlenme yasağı bulunmayan kişiler demektir. Kur’an-ı Kerim’de geçmeyen “mahrem” kelimesi, hadislerde hem sözlük hem terim anlamında kullanılır. Birbirinin mahremi olan kimselerle ilgili dinî hükümlerde nâmahrem kişiler arasındaki ilişkilere göre bazı farklılıklar vardır. İslam âlimleri kadının örtünmesinden, karşı cinse bakmasından ve
kadına göre mahrem sayılan kişilerden bahseden Nûr suresi 31. ayetten138 hareketle bir

arada yaşamanın getirdiği bazı mecburiyetler ve mahrem olan akrabalar arasında fıtrî olarak şehvet duygusunun bulunmadığı gerekçesiyle mahrem olmayanlara göre daha esnek yaklaşmışlardır.139

Mahremlik  fitne  korkusu  olmadıkça,  yakın  akrabaların  gerektiğinde  yalnız başına kalmalarını, birlikte yolculuk yapmalarını ve tesettürsüz olarak yani baş, kol ve ayakları örtüsüz olarak görüşmeyi mümkün kılar. Nûr suresi 31. ayette sayılanlardan her biri diğerinin yanına, nâmahremin yanına çıkarken giyilmesi gereken dış elbise ve başörtüsünü örtünmeksizin çıkabilirler.140

İslâm dini, kadın ve erkek ilişkilerinde, insan yaradılışına en uygun olan ölçüleri belirlemiş, gayr-i meşru ilişkileri önleyici tedbirleri almıştır; aile fertleri olarak yaşamak zorunda bulunan yakın akrabalar arasında fıtrî olarak evlenme yasağı koyarak yakınlar arasında vazgeçilmez mahrem bir alan belirlemiştir. Evlenmeleri mümkün ve caiz olan yabancı erkek ve kadınların aralarında da bir takım ölçüler belirlemiş ve mahremiyete uygun davranılması istenmiştir.141






138 en-Nûr 24/31:
ﻰﻠﻋَ
ﻦﱠ ِهِﺮﻤُ ﺨُ ِﺒَﻨْﺑِﺮْﻀَﻴْﻟَو ﺎﻬْﻨ
َﺮَﻬَﻇ ﺎ
ﺎﻟإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪِ ْﺒ
ﺎﻟوَ ﱠﻦُﻬﺟَ وﺮُ ﻓُ َﻦْﻈَﻔْﺤَﻳَو ﻦﱠ ِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ ْﻦﻣِ ﻦَ ْﻀﻀُ
ْﻐﻳَ تِ
ﺎﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠﻟِ ْﻞﻗُوَ

ﻲﻨﺑَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﻧاﻮَ ْﺧإِ ﻲﻨﺑَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﻧاﻮَ ْﺧإِ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ﺑُ  ِءﺎﻨَْﺑأَ ْوأَ ﱠﻦِﻬِﺋﺎﻨَْﺑأَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ﺑُ  ِءﺎﺑَﺁ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺋﺎﺑَﺁ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ﺒُﻟِ ﺎﻟﱠإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪِ ْﺒ
ﺎﻟوَ
ﻦﱠ ِﻬِﺑﻮﻴُﺟُ

ﺎﻟَوَ
ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا ِتارَ ْﻮﻋَ
ﻰﻠﻋَ
اوﺮُ َﻬْﻈَﻳ ْﻢﻟَ َﻦﻳﺬِ ﻟﱠا ِﻞْﻔﻄﱢ ﻟا ِوَأ
ِلﺎﺟَ ﺮﱢ ﻟا َﻦِﻣ ِﺔَﺑْرِﺈْﻟا ﻲﻟو
ِﺮْﻴَﻏ
ﻦَ ﻴﻌِ ﺑِﺎﺘﱠﻟا ِوَأ ﱠﻦُﻬُﻧﺎﻤَ ْﻳأَ ْﺖَﻜَﻠَﻣ ﺎ
ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺋﺎﺴَ ﻧِ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺗاﻮَ ﺧَ أَ

َنﻮﺤُ ﻠِْﻔﺗُ ْﻢﻜُ ﻠﱠَﻌَﻟ نَ ﻮﻨﻣِ ْﺆﻤْﻟا ﺎﻬﻳﱡأَ ﺎﻌً ﻴِﻤَﺟ ﻪِ ﻠﱠﻟا ﻰﻟإِ اﻮﺑُﻮﺗوَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻨﻳزِ
ْﻦﻣِ َﻦﻴﻔِ ْﺨﻳُ ﺎ
َﻢَﻠْﻌﻴُِﻟ ﻦﱠ ِﻬِﻠﺟُ ْرَﺄِﺑ َﻦْﺑِﺮْﻀَﻳ

“Mümin  kadınlara  da  söyle:  Gözlerini  bakılması  yasak  olandan  çevirsinler,  iffetlerini  korusunlar.
Süslerini, kendiliğinden görünen kısmı müstesna, açmasınlar. Başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar. Süslerini kocaları veya babaları ve kayınpederleri veya oğulları veya kocalarının oğulları veya kardeşleri veya erkek kardeşlerinin oğulları veya kız kardeşlerinin oğulları veya Müslüman kadınları veya cariyeleri veya erkekliği kalmamış hizmetçiler, ya da kadınların mahrem yerlerini henüz   anlamayan   çocuklardan   başkasına   göstermesinler.   Gizledikleri   süslerin   bilinmesi   için ayaklarını yere vurmasınlar. Ey inananlar! Saadete ermeniz için hepiniz tövbe ederek Allah'ın hükmüne dönün.”
139 Salim Öğüt, “Mahrem”, DİA, TDV, Ankara 2003, c. XXVII, ss. 388-389, s. 388.
140  Komisyon, “Mahrem”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınları, İstanbul 2000, c. V, ss. 82-84, s. 82.
141 Komisyon, “Mahrem”, s.  82.


İslam  dini,  gündelik  hayatta  ister  kadın  olsun  ister  erkek  olsun  toplumun bireyleri arasında gerek sosyal hayatta gerekse toplumun küçük bir nüvesi olan aile hayatında bir takım kurallar belirlemiş ve bu kurallara uygun davranılması için gerekli tedbirleri  almıştır.  Sağlıklı  nesillerin  yetişmesini  sağlamak  amacıyla  mahremiyete dikkat edilmesi hususunda mahrem olanlar ve olmayanlar arasında uyulması gereken kurallar ve sınırlar konusunda titizlik göstermiştir.

II. İSLAMDA TESETTÜR


A. Kur’an Ve Sünnette Tesettür

Kur’an-ı Kerim’de kadınlara ve erkeklere bakışları sakındırmak, iffeti korumak, avret ve ziynet yerlerini örtmek için ayrı ayrı emirler verilmiştir:



نﻮﻌُ َﻨْﺼَﻳ ﺎﻤﺑِ ٌﺮﻴﺒﺧَ
َﻪﻠﱠﻟا ﱠنإِ ْﻢﻬُ ﻟَ ﻰآْز
َﻚِﻟَذ ْﻢﻬُ ﺟَ وﺮُ ﻓُ اﻮﻈُ َﻔْﺤَﻳَو
ْﻢِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ ْﻦﻣِ اﻮ
ﻐُ ﻳَ ﻦَ ﻴﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠ
ْﻞﻗُ



“Mümin erkeklere söyle: Gözlerini bakılması yasak olandan çevirsinler, mahrem yerlerini, korusunlar. Bu, onların arınmasını daha iyi sağlar. Allah yaptıklarından şüphesiz  haberdardır.”142   İnsanları  tahrik  eden  en  önemli  etken  bakışlardır.  Göz görünce şehvet düşüncesi uyanır ve insanı zinaya sürükleyebilir. Haram bakışlardan korunmakla, kalp ve ruh korunmuş olur. Gözleri sakındırmak ve ırzı zinadan korumak emredilmiştir.143

İslam dini erkeklere kadınlardan önce ahlaki bir buyruk getirmiştir; kadının örtünme bakımından erkekten daha fazlası ile yükümlü olmasının sebebi erkeğin, yaratılışı icabı  gözünü  haramdan  sakınma  hususunda  daha  zayıf  durumda  olmasına bağlıdır. Çünkü erkek bakarak daha çabuk ve daha kolay tahrik olabilmektedir.144

Bir erkeğin yabancı bir kadına bakışıyla, bir kadının yabancı bir erkeğe bakışındaki yasaklama farklıdır. Erkekte bulunan sahip olma ve elde etme duygusu sebebiyle bu yasaklama erkekler açısından daha şiddetlidir. Çünkü kadınların yaratılışında kaçınmak ve korunmak içgüdüsü vardır. Fıtratı bozulmadığı sürece bu


142 en-Nûr 24/30.
143 Süleyman Ateş, Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, Milliyet Gazetecilik, İstanbul 1995 (Yeni Ufuklar Neşriyat,
İstanbul 1988), c. IV, s. 1806.
144 Hatemi, İlahi Hikmette Kadın, s. 37.


ifade edilen psikolojik durum devam eder. Din, insanlarda mevcut olan bu psikolojik durumu dikkate aldığı için kadınların erkeklere bakmaları konusunda, erkeklerin kadınlara bakmaları kadar katı hükümler koymamıştır.145 Gözlerini yasak olandan sakındırmaları aynı zamanda erkeklerin tesettür sınırlarını belirlemektedir.146

Kur’an-ı Kerim’de kadınlarla ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



ﺎﻬَ ْﻨﻣِ
َﺮَﻬَﻇ  ﺎ
ﺎﻟإِ
ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
ﱠﻦُﻬﺟَ وﺮُ ﻓُ
َﻦْﻈَﻔْﺤَﻳَو
ﻦﱠ ِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ
ْﻦﻣِ
ﻦَ ْﻀﻀُ
ْﻐﻳَ
ِتﺎﻨَﻣِ ْﺆﻤُ ْﻠﻟِ
ْﻞﻗُوَ


ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ﺑُ ءِ ﺎﻨْﺑ

ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺋﺎﻨَْﺑأَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ُﺑ ِءﺎَﺑﺁ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺋﺎﺑَﺁ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻟﻮﻌُ ﺒُﻟِ ﺎﻟإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ

ﻦَ ﻳﺪْﺒ

ﺎﻟوَ

ﻦﱠ ِﻬِﺑﻮﻴُﺟُ

ﻰﻠﻋَ

ﻦﱠ ِهِﺮﻤُ ﺨُ ِﺒَﻨْﺑِﺮْﻀَﻴْﻟَو


ِلﺎﺟَ ﺮﱢ ﻟا َﻦِﻣ ِﺔَﺑْرِﺈْﻟا ﻲﻟو

ِﺮْﻴَﻏ

ﻦَ ﻴﻌﺑِﺎﺘﱠﻟا ِوَأ ﱠﻦُﻬُﻧﺎﻤَ ْﻳأَ ْﺖَﻜَﻠَﻣ ﺎ

ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺋﺎﺴَ ﻧِ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﺗاﻮَ ﺧَ أَ ﻲﻨﺑَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﻧاﻮَ ْﺧإِ ﻲﻨﺑَ ْوأَ ﻦﱠ ِﻬِﻧاﻮَ ْﺧإِ ْوأَ


ﻪِ ﻠﱠﻟا ﻰﻟإِ اﻮﺑُﻮﺗوَ

ﻦﱠ ِﻬِﺘَﻨﻳزِ

ْﻦﻣِ

َﻦﻴﻔِ ْﺨﻳُ ﺎ

َﻢَﻠْﻌﻴُِﻟ

ﻦﱠ ِﻬِﻠﺟُ ْرَﺄِﺑ َﻦْﺑِﺮْﻀَﻳ ﺎﻟوَ

ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا ِتارَ ْﻮﻋَ

ﻰﻠَﻋَ

اوﺮُ َﻬْﻈَﻳ ْﻢﻟَ َﻦﻳﺬِ ﻟﱠا ِﻞْﻔﱢﻄﻟا ِوَأ


َنﻮﺤُ ﻠِْﻔﺗُ ْﻢﻜُ ﻠﱠَﻌَﻟ

نَ ﻮﻨﻣِ ْﺆﻤْﻟا ﺎﻬﻳﱡأَ ﺎﻌً ﻴِﻤَﺟ



“Mümin kadınlara da söyle: Gözlerini bakılması yasak olandan çevirsinler, iffetlerini korusunlar. Süslerini, kendiliğinden görünen kısmı müstesna, açmasınlar. Başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar. Süslerini kocaları veya babaları ve kayınpederleri veya oğulları veya kocalarının oğulları veya kardeşleri veya erkek kardeşlerinin oğulları veya kız kardeşlerinin oğulları veya Müslüman kadınları veya cariyeleri veya erkekliği kalmamış hizmetçiler ya da kadınların mahrem yerlerini henüz anlamayan çocuklardan başkasına göstermesinler. Gizledikleri süslerin bilinmesi için ayaklarını yere vurmasınlar. Ey inananlar! Saadete ermeniz için hepiniz tövbe ederek
Allah'ın hükmüne dönün.”147

Kadının, erkeği etkileyerek tahrik etmesi, erkeğin etkilemesinden daha güçlüdür. Çünkü kadın cazibeli ve arzu edilen erkek ise arzu edendir. Ancak kadında erkeğin gençliğinden, güçlü olmasından etkilenebilir. Konuyla ilgili olarak Hz. Yusuf’un kıssasında görüldüğü gibi; Azizin karısının ona ilgi duyması aynı şekilde şehirdeki kadınların, Hz. Yusuf’u gördüklerinde onun güzelliğinden, gençliğinden ve kuvvetinden etkilendiklerini bildirir:



ﻲﻨﻨﱠﺘُْﻤ
يﺬﻟﱠا ﻦﱠ ﻜُ ِﻟَﺬَﻓ ْﺖﻟَﺎﻗَ .ٌﻢﻳﺮِ آَ
ٌﻚَﻠَﻣ ﺎﻟإِ اﺬهَ
ْنإِ ا
ﺸَ ﺑَ اﺬهَ  ﺎ
ِﻪﻠﱠِﻟ َشﺎﺣَ
َﻦْﻠﻗَُو
ﻦﱠ ﻬُ َﻳِﺪْﻳَأ َﻦْﻌﻄﱠ َﻗَو
ﻪُ َﻧْﺮَﺒْآَأ
ﻪُ َﻨْﻳَأَر ﺎﻤﻠَﻓَ



145  Ebu’l-A’lâ el-Mevdudî, Hicâb, 3. Basım, Çev. Harun Ünal, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010, s. 336.
146 Mustafa İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an (Gerekçeli Meal-Tefsir), Düşün Yayıncılık, İstanbul 2008, c. II, s. 685.
147 en-Nûr 24/31.


ِﻪﻴﻓِ


“Kadınlar Yusuf'u görünce şaşırıp ellerini kestiler ve “Allah'ı tenzih ederiz ama bu insan değil ancak çok güzel bir melektir” dediler. Vezirin karısı, “İşte sözünü edip beni yerdiğiniz budur ” dedi.”148

Kadın da erkek gibi bakışlardan etkilenebilir; bakışları sakındırmak iki taraf açısından daha nezih bir durumdur.149

Konuyla  ilgili  Abdullah İbn  Mektûm  hadisi  delil  getirilir.150  Ümmü  Seleme (r.a.)’ den rivayet olunmuştur; dedi ki: Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanında idim; yanında Meymûne de vardı. Derken Abdullah İbn Mektûm çıkageldi. Bu (hadise) biz örtünme ile emr olunduktan sonra vuku bulmuştu. Hz. Peygamber (s.a.v): “Ondan örtününüz” buyurdu. Biz, “Ey Allah'ın Rasulü, o âmâ değil mi bizi göremez, tanıyamaz” dedik. Peygamber (s.a.v) de: “Siz de âmâ mısınız, onu görmüyor musunuz?” buyurdu.151

Bazı âlimler Ümmü Seleme’den gelen bu rivayetin, Hz. Peygamberin hanımlarıyla ilgili olduğunu söylemişlerdir. Çünkü onlara göre Hz. Peygamber kocasından boşanan Fatıma bintu Kays’a iddetini İbn Ümmü Mektûm’un evinde geçirmesini söylemiş ve : “O, âmâ bir kimsedir, onun yanında elbiseni çıkarabilirsin” diye buyurmuştur. Bu hadisin ise bütün mümin kadınlara mahsus olduğunu söyleyerek iki zıt rivayeti te’lif etmişlerdir.152


Kur’an, kadınlara avret yerlerini örtmeyi ve fitneye sebep olacak davranışlardan kaçınmayı emrederken, erkeklere de iffetini korumayı ve bakışlarını haramdan sakındırmayı emrederek her ikisine de sorumluluk yüklemektedir.153  Ayette kastedilen gözlerin yasak olandan çevrilmesi, gözlerin kapatılması ya da başın yere eğilmesi değildir. Böyle olsaydı insanın kimseyi görmemesi gerekirdi. Asıl kastedilen şehvete




148 Yusuf 12/31-32.
149  Yusuf el-Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, Çev. Veysel Bulut-Yusuf Şensoy, Ravza Yayınları,
İstanbul 1996, c. III, s. 398.
150 Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî, el-Keşşâf, 1. Baskı, Mektebetü’l-Ubeykan, Riyad 1998, c. IV, s. 289.
151 Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî, Sünen, Edeb 28, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2010.
152 Canan, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, c. X, s. 230.
153  Ali Bardakoğlu, “Örtünme”, İslâm’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, MÜİF Vakfı
Yayınları, İstanbul 2006, c. III, ss. 1634-1636, s. 1635.

götürecek bakışlardır.154


Hz. Peygamber bakışları sakındırmak hususunda şöyle buyurmaktadır:


“Ya Ali! Bir baktığında arkadan bir daha bakma (bakışı bakışa ekleme), birinci bakış hoş görülür ama ikinci bakışa hakkın yoktur.”155

Peygamberimiz ‘ilk bakış hakkındır, ikinci aleyhinedir’ buyurarak bakmanın ölçüsünü vermiş, ahlâkçılar da karşı cinse tekrar bakmanın genellikle şehvetten kaynaklanacağı yahut da onu tahrik edeceği hususunu dile getirmişlerdir. Cerir b. Abdullah Hz. Peygambere ansızın bakışın hükmünü sorduğunda, gözünü çevirmesini emretmiştir.156

Râzî şöyle der: “Niçin gözleri kapamak avret yerlerini, korumaktan önce zikredildi?” denirse, buna şöyle cevap verilebilir: Çünkü bakmak zinanın habercisidir, ahlaksızlığın öncüsüdür. Neredeyse bakmaktan sakınılamaz.157

Rivayete göre: “Hasam kabilesinden bir kadın, Veda Haccı'nda Peygamber (s.a.v.)'e bir şeyler sordu. Fadl İbn Abbas Hz. Peygamber (s.a.v.)’e refakat ediyordu. Fadl, kadına bakmaya başladı. Kadın güzeldi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Fadl’ın yüzünü diğer tarafa çevirdi.” Hz. Abbas sordu: “Ey Allah'ın Resulü! Neden amcanın oğlunun başını çevirdin?” Allah Resulü (s.a.v.) de şöyle cevap verdi: “Ben bir genç erkekle bir genç kadın gördüm. Şeytanın onlara karşı birşey yapmayacağından emin olamadım.” Bir   rivayette   de:   “Fitne   meydana   gelmeyeceğinden   emin   olamadım”158     diye buyurmuştu. Bazı hadis âlimleri ve fakihler bu hadisi fitneden emin olunduğu takdirde kadına bakışın caiz olduğuna delil olarak ileri sürmüşlerdir. Çünkü Peygamber (s.a.v.) kadının yüzünü kapatmasını emretmemişti. Şayet onun yüzü kapalı olsaydı İbn Abbas onun güzelliğini ya da çirkinliğini bilemeyecekti. Fakih ve hadisçiler şöyle demişlerdir: “Hz. Abbas bakmanın caiz olduğunu anlamasaydı Peygamber (s.a.v.)’e sormazdı. Şayet onun anladığı doğru olmasaydı Peygamber (s.a.v.)'e bunu vurgulatmazdı.”



154 Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. II, s. 97.
155 Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî Ebû Dâvûd, Sünen, Nikâh 44, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Lübnan 2010.
156   Tirmizî,  Edeb  29.  Rivayetin  yorumu  için  bkz.  Hayreddin  Karaman,  İslam’da  Kadın  ve  Aile,
4. Basım, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010, s. 113; Ateş, “İslam’da Tesettür”, s. 81.
157 Râzî, Tefsiri Kebir, c. XVII, s. 49.
158 Tirmizî, Hacc 85.


Bu hadise hicap ayetinin inzalinden sonra veda haccında, hicretin onuncu senesinde vuku bulmuştur.159

Nûr suresi 31. ayetin nüzul sebebiyle ilgili rivayete göre, Esma Bint Mürşide, Harise oğulları kabilesindeki yerinde idi. Üzerlerinde izârları (alt kısımlarını örten örtüleri) olmaksızın kadınlar onun yanına girmeye başladılar. Ayaklarındaki halhalları, göğüsleri ve zülüfleri görünüyordu. Esma: “Ne kadar çirkin”, dedi. Bunun üzerine Allah Teâlâ: “Mü'min kadınlara da söyle: Gözlerini haramdan sakınsınlar ve ırzlarını korusunlar...” ayetini indirdi.160

Bir başka rivayette ise, adamın biri yolda giderken bir kadına baktı, kadında aynı şekilde ona baktı; şeytan onlara vesvese verdi ve birbirlerine bakmaktan vazgeçmediler. Adam yürürken bir duvara çarptı ve burnu kanadı. Adam bu kanı Hz. Peygambere göstermeden yıkamayacağım dedi. Durumu Hz. Peygambere bildirince,  Hz. Peygamber “bu senin günahının cezasıdır” buyurdu. Bunun üzerine “gözlerini sakınsınlar” ayeti nazil oldu.161


Nur suresi 31. ayetle, kadınlara bir yükümlülük olması bakımından, erkeklerden farklı  olarak mahremleri ve akrabaları dışında  ziynetlerini  kimseye  göstermemeleri, cazibe  ve  güzelliklerini  teşhir  etmemeleri  için  başörtülerini  yakalarının  üzerine salmaları emredildi.162

Kur’an-ı Kerim’e göre başörtüsü evrensel bir ahlak ilkesi olarak, gerekli görülen tesettürün bir parçası ve tamamlayıcısıdır. Bu bağlamda Kur’an’ın tesettüre bakışı da diğer kültür ve anlayışlardan farklı olmuştur.163  “Başörtülerini yakalarının üzerinden bağlasınlar” emri, bir cahiliye geleneğini değiştirerek, kadınların herhangi bir örtüyle başlarını, boyun ve gerdanlarını örtmelerini farz kılmaktadır.164

Tesettürün, uyulması gereken zorunlu, kesin bir dini emir olduğunu şu ayet-i kerime de ortaya koymaktadır:


159 Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. II, s. 97.
160 İbn Kesîr, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c. VIII, s. 2554.
161 Bedreddin Çetiner, Esbâb-ı Nüzûl, Çağrı Yayınları, İstanbul 2010, c. II, s. 649.
162 M. Reşid Rıza, Hukûku’n-Nisâ fi’l-İslâm, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1984, s. 179.
163 Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, s. 29.


ْنَأَو ٍﺔَﻨﻳﺰِ ﺑِ تٍ  ﺎﺟ

ﺮﱢ ﺒَﺘَﻣُ

َﺮْﻴَﻏ ﱠﻦُﻬﺑَﺎﻴَﺛِ َﻦْﻌَﻀَﻳ ْنأَ ٌحﺎﻨَﺟُ

ﻦﱠ ِﻬْﻴَﻠَﻋ َﺲْﻴَﻠَﻓ ﺎﺣً ﺎَﻜِﻧ َنﻮﺟُ ْﺮﻳَ ﺎ

ﻲﺗﺎﻠﻟا ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا َﻦِﻣ

ﺪُ ﻋِ اﻮ

ﻘَْﻟاو


ٌﻢﻴﻠِﻋَ

ٌﻊﻴﻤِ ﺳَ

ُﻪﱠﻠﻟاوَ

ﱠﻦُﻬﻟَ ٌﺮْﻴﺧَ

َﻦْﻔِﻔْﻌَﺘْﺴَﻳ



“Evlenme ümidi kalmayan, ihtiyarlayıp oturmuş kadınlara, süslerini açığa vurmamak şartıyla, dış esvaplarını çıkarmaktan ötürü sorumluluk yoktur; ama sakınmaları kendileri için daha iyi olur. Allah işitir ve bilir.”165

Ayet, yaşlı kadınların ziynetlerini açmaksızın, dış elbiselerini bırakmalarında günah olmadığını belirtmekle, bunların ziynetlerini açmalarının, ayrıca evlenme ümidi olan kadınların ziynetlerini ve avret yerlerini açmalarının günah olduğuna işaret etmektedir.166

Kadınların tesettürüyle ilgili birkaç hadis rivayet edilmiştir:


Hz. Âişe'den gelen rivayette, bir gün Hz. Ebû Bekir'in kızı Esma ince bir elbise ile Allah Resulünün huzuruna girmişti. Resulullah (s.a.v.) ondan yüz çevirdi ve şöyle buyurdu:

1) “Ey Esma! Şüphesiz kadın erginlik çağına ulaşınca, onun şu ve şu yerlerinden başkasının görünmesi uygun değildir.” Hz. Peygamber bunu söylerken yüzüne ve avuçlarına işaret etmişti.167

2) Hz. Âişe’den gelen diğer rivayete göre şöyle demiştir: “Allah ilk muhacir kadınlara rahmet eyleye! Allah “Mü’min kadınlar başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar!”  ayetini  indirince  onlar  eteklerinden  (bir  rivayette  en  kalın  olanı)  kesip onunla başlarını örttüler.”168

3)  “Vücutlarını  gösteren  ince  elbiseler  giyinip  salınarak  yürüyen  kadınlar cennete giremezler, kokusunu da alamazlar. Cennetin kokusu ise beş yüz senelik mesafeden alınır.”169




165 en-Nûr 24/60.
166   Mehmet  Keskin,  Büyük  Şafiî  İlmihali  (İman-İbadetler-Helaller-Haramlar),  Çağrı  Yayınları,
İstanbul 2011, s. 440.
167 Ebû Dâvûd, Libâs 33.
168 Ebû Dâvûd, Libâs, 32.


3) “Ateş ehlinden olup, görmediğim iki sınıf insan var: (Birisi) yanlarında bulunan sığır kuyruklarına benzer kamçılarla insanları döven (işkence yapan) bir kavimdir. (Diğeri) giyinik, çıplak birtakım kadınlardır...”170

Hadisin metninde geçen “âriyâtün kâsiyâtün” ibaresi, tesettüre riayet etmeyecek şekilde elbise giymek olarak açıklanmıştır. Böyle olanların elbiseleri vardır; ama gerçekten örtünmüş sayılmazlar. Vücut hatlarını belirten, baldırları vb. gösteren ince dar elbiseler giyen kadınlar171  veya örtündüğü halde sesi, kokusu, tavrı ile karşı cinsin dikkatini üzerine çeken kadınlar, hadiste geçen çıplakların kapsamına dahil olurlar.172

Karaman’a göre hadis, biri vücut çizgilerini belli eden elbise, diğeri altını gösteren ince elbise giymek şeklinde iki türlü anlaşılabilir. Kast edilen ve yasaklanan altını gösteren tenin rengini belli eden ince elbisedir, vücut çizgisini belli eden elbise değildir, çünkü bunu sağlamak mümkün değildir.173

Cilbâbla ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



َﻦْﻳَذْﺆﻳُ ﺎَﻠَﻓ َﻦْﻓَﺮْﻌﻳُ ْنأَ ﻰﻧْد
َﻚِﻟَذ
ﻦﱠ ِﻬِﺒﻴﺑِﺎَﻠَﺟ ْﻦﻣِ
ﻦﱠ ِﻬْﻴَﻠَﻋ
ﻦَ ﻴﻧْﺪ
ﻦَ ﻴﻨﻣِ ْﺆﻤْﻟا ِءﺎﺴَ ﻧِوَ
َﻚِﺗﺎﻨَﺑَوَ
َﻚِﺟاوَ ْزﺄَﻟِ ْﻞﻗُ ﱡﻲﺒِﱠﻨﻟا ﺎﻬﻳﱡأَﺎﻳ



“Ey Peygamber! Eşlerine, kızlarına ve müminlerin kadınlarına, dışarı çıkarken üstlerine örtü almalarını söyle; bu, onların hür ve namuslu bilinmelerini ve bundan dolayı incitilmemelerini daha iyi sağlar.”174

Ayette geçen cilbâbla ilgili bilgiler, birinci bölümde “tesettürle ilgili kavramlar”

konusunun ‘cilbâb’ başlığında verilmiştir.


B. Tesettürün İlleti


İslam’da tesettürün illetiyle ilgili olarak bakabildiğimiz temel kaynaklarda bilgi bulamadık. Temel kaynaklarda bu bağlamda sadece fitneden söz edilmektedir. Fitne konusu ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. Ancak çağdaş bazı müellifler tesettürün illetine değinmektedir:

170 Müslim, Libâs 32.
171 Elbanî, Hicâbü’l-Mer’eti’l-Müslime, s. 64.
172 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 74.
173  Hayreddin Karaman, “Giyim-Kuşam İle İlgili Sorular ve Cevaplar”, Tartışmalı İlmi Toplantılar
Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 139-177, s. 157.


1) İslam, insanın iffetini, ahlakî nezafetini muhafaza etmeyi hedef almıştır. Erkeğe ve kadına haramdan sakınmalarını emretmiş; ayrıca kadını örtünmeyle mükellef kılmıştır. Kadının böyle bir emre muhatap olması, kişiliğini öne çıkarmak içindir.175

2) İslam dini kadın ve erkeği, haram bakışlardan koruyarak ırzı ve namusu meşru olmayan cinsel isteklerden sakındırır.176

3)   Erkeklerin   gözlerini   harama   bakmaktan   sakındırmasının   istenmesi177

kadınların iffetinin korunması içindir.178


4) Kadının, erkeklere karşı bedenini örtmesi ve kendini teşhir etmekten kaçınması,  toplum içinde kadınsı çekiciliğiyle yer almak istemediğini ve iffetli oluşunu ifade eder.179

5) Örtünme emri kadın ve erkek ilişkisinin cinsiyet üzerinden değil, şahsiyet üzerinden gerçekleşmesi içindir.180

6)  Örtünmenin  önemli  nedenlerinden  biri  de,  örtünme  tedbirinin  sadece örtünenin iffeti ile ilgili değil, daha ziyade başkalarının korunmalarına181  yardım ve katkı mahiyeti taşımasıdır.182

7)  İslam’da  bir  hayâ  vasıtası  olan  örtünme,  vücudu  gizleyerek  toplumdaki


175  Lütfi Doğan, Toplumun Temelini Sarsan Belli Başlı Problemler, DİB Yayınları, Ankara 1997, s. 85.
176 Hamdi Döndüren, “Tesettür”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınları, İstanbul 2000, ss. 65-68, c. III, s. 65.
177   Kadınlardan  özellikle  süslerini  yabancılara  karşı  gizlemeleri,  erkeklerden  ise  bakışlarına  sahip
olmalarının istenmesinin nedeni, kadın ve erkek psikolojilerine bakıldığında, kadınların gösteriş yapmaktan haz duymaları, kendilerini sevdirmeye ve beğendirmeye çalışmalarıdır. Erkeklerin ise aksine  bakmak  ve  seyretmekten  haz  almalarıdır.  Asaf  Ataseven,  “Tıbbi  Açıdan  Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul
2010, ss. 85-93, s. 87.
178  Celal Yıldırım, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları, İstanbul 1987, c. VIII, s. 4200.
179  Cihan Aktaş, Tanzimat’tan 12 Mart’a Kılık-Kıyafet ve İktidar, Kapı Yayınları, İstanbul 2006, s. 17.
180 Mustafa İslamoğlu, Tesettür Yazıları, 1. Baskı, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2010, s. 15.
181  İslam dininde bir kısım ibadetlerin ifası için şart koşulan örtünme dışındaki diğer örtünme talepleri sosyal alan içinde söz konusu edilmiştir. Sosyal alan için getirilen bu uygulama kısaca, insanların bu
konuda yaşadığı zaafların, sapabilecekleri aşırılıkların ve olumsuz etkileşimlerin insanın asli yapı ve kimliğini,  erkek  ve  kadın  arasındaki  münasebetlerin  denge  ve  düzenini  bozabileceği endişesi  ile
açıklanır. Ali Bardakoğlu, “Haramlar ve Helaller”, İslam İlmihali İslam ve Toplum, TDV Yayınları,
Ankara 2004, c. II, ss. 29-193, s. 70.
182 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 324.


cinsiyet  farklılığını  ortaya  koyar.  Bu  farklılık  kadının  başörtüsüyle  sağlanmıştır. Başörtüsü kadının safiyetini, hem kadın hem de Müslüman biri olduğunu gösterir.183

8) Tesettür bir inanç ifadesi ve aidiyet olgusu yani bir yere ait olma ve kimlik belirtisi ve bir yaşam biçiminin ifadesi olmuştur.184

Örtünme emrinin gerekçesi olan iffeti koruma ilkesine göre âdet ve modanın değişmesine bağlı olarak zaman içinde değişmeyen bir kural ortaya çıkmaktadır: Erkek ve kadın, iffetin korunması için karşı tarafa cinsel cazibesi olan yerlerini göstermemelidirler.185

C. Tesettürün Hükmü


İslam dini sosyal bir varlık olarak kabul ettiği insan için fıtratına uygun olan örtünme ile ilgili bir takım kurallar belirlemiştir. Dinî literatürde bu kurallara ‘hüküm’ denilmektedir. Burada tesettür konusu hüküm bakımından incelenecektir.

İslam dini,  insanın  şahsi  hayatı  ve  sosyal  hayata  katılımıyla  ilgili  hükümler belirlemiş, hem cins olanlarla ve karşı cinsten olanlar arasında mahremiyet, mahrem olan ve olmayanlar karşısında örtünme, kadın ve erkeğin bir arada bulunması, birbirine bakması ve davranışları konusunda bazı sınırlamalar getirmiştir.186

Tesettürle  ilgili  olan  Nûr  suresinin  30-31.  ayetlerinde  geçen  buyrukların bağlayıcı olup olmadığı, bir tavsiye mi yoksa bir emir mi olduğu zaman zaman tartışılmıştır.

Günümüzde tesettürle ilgili ayetlerin tartışılıyor olması, bu ayetlerin muğlak, anlaşılmayan   veya   farklı   yorumlara   açık   ayetler   olmalarından   değil;   günümüz şartlarında tesettür emrinin uygulanabilirliği ile alakalı bir sorundur. Çünkü tesettür ayetleri mânâ ve maksatları apaçık ayetlerdir. Tesettürde asıl olan ayetlerin geçtiği surenin ilk ayetinde surenin bütünü hakkında şöyle buyrulmaktadır:


183 Ümid Meriç, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar
Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 29-36, s. 34.
184  Abdülhamid Bilali, Örtülü Olmayan Hanımlara, 1. Baskı, Çev. Fatma Zehra, Buruc Yayınları,
İstanbul 2008, s. 8.
185 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 72.
186 Apaydın, “Tesettür”, XXXX, 541.


"َنوﺮُ آﱠ ﺬَ ﺗَ

ْﻢﻜُ ﻠﱠَﻌَﻟ ٍتﺎﻨَﻴﱢﺑَ ٍتﺎﻳَﺁ ﺎﻬﻴ

ﺎﻨْﻟﺰْﻧأوَ

ﺎهَ ﺎَﻨْﺿَﺮَﻓَو ﺎهَ ﺎَﻨْﻟَﺰْﻧَأ ٌةرَ ﻮﺳُ

/ İndirdiğimiz, içerisindeki


hükümleri farz kıldığımız bir suredir. Biz düşünüp öğüt alasınız diye, onda apaçık ayetler  indirdik.”187   Müfessirler  bu  ayeti  tefsir  ederken  hemen  hemen  hepsi  “Bu suredeki  ayetlerin  mânâ  ve  maksatları  açık,  hükümleri  farzdır.”  ifadesini kullanmışlardır. Müfessirler arasında oluşan ortak kanaate göre, tesettürle ilgili ayetler muhkem ayetlerdendir; mânâ ve maksatları bakımından açık, maksadını aşan yorumlara kapalıdır.  Buna  rağmen  tesettürle  ilgili  ayetler  tartışılıyorsa  ve  farklı  yorumlar
yapılıyorsa bunun iki sebebi olabilir: Birincisi günümüz şartlarında bu ayetlerin uygulanabilirliği hususunda siyasi otoritenin negatif eğilimi; ikincisi ise Kur’an’ı anlamada metotsuzluk sorunudur.188

Başörtüsünün yakalar üzerine örtülmesinin emredilmesi, tesettürün yalnız vacib oluşunu değil, özel bir şeklini de göstermiştir.189 Ayetlerde kullanılan emir kipi, iffetin korunması gerekçesi ve “Ey müminler! Hepiniz Allah’a tövbe edin…” uyarısıyla bitirilmesi   emrin   bağlayıcılığına190     tesettürün   mevcudiyetinin,   tevatür   yoluyla günümüze kadar intikal etmiş bulunan ve zaruri ilim ifade eden ayetlerle sabit olduğuna işaret etmektedir.191 Ayetlerin nüzulünden sonra, gerek asrısaadette, gerek Hulefâ-i Râşidîn devrinde, kadın ve erkeğin tesettürü ve birbirleriyle olan muaşeretleri kesin sınırlarla belirtilmiştir. Bu fiili bir sünnet, fiili bir tevatür ve icma’dır. Tıpkı namazın kılınış şeklinin fiili bir tevatür halini alması gibi her iki devrin sünnetini takip etmekle emr olunmuşuzdur.192

Karaman, tesettürün farziyyetini ‘zarûrât-ı dîniyye’ ile tabir etmekte ve şöyle demektedir: ‘Zarûrât-ı dîniyye’ tabirinden maksat, ‘dinin, dünya ve ahiret hayatına ve menfaatine ait vazgeçilmez, değiştirilmez, bağlayıcı, yaygın emirleri, istekleri ve talimatıdır’ Kadınların nâmahreme karşı başlarını örtmeleri de böyle bir emirdir ve dinin isteğidir. Bu emri yerine getirenler bu bakımdan Allah Teâlâ’ya itaat etmiş, yerine





187 en-Nûr 24/1.
188 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 38.
189 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. VI, s. 15.
190 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 75.
191 Bekir Topaloğlu, “İslam İtikadı Açısından Kıyafet ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi
2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 13-20, s. 16.
192 Topaloğlu, “İslam İtikadı Açısından Kıyafet ve Örtünme”, s. 17.


getirmeyenler de yine bu bakımdan Allah’ın emrine uymamış olurlar. Allah Teâlâ’nın onlara nasıl muamele edeceğini ise ancak kendisi bilir.193

İslam’da tesettür dünyevî bir müeyyideye bağlanmamıştır. Allah Teâlâ örtünmeyen kadına dünyada şer’î bir ceza buyurmamıştır. Bunu dikkate alan kimi âlimler, İslam devletinin tesettür konusunda dilerse bazı kayıtlar getirebileceğini; ama ceza uygulayamayacağını, sadece eğitim ve tebliğ ile yetineceğini, bu konuda örfün muhakkem olduğunu (hakem kılınacağını) söylemişlerdir.194

Tesettürün hükmü ile ilgili olarak Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek

Kurulu şöyle bir karar almıştır:


1) Gerek erkeklerin gerekse kadınların gözlerini haramdan korumaları,


2) Kadınların vücudun el, yüz ve ayakları dışında kalan kısımlarını, aralarında dinen evlenmek caiz olan erkeklerin yanında, vücut hatlarını ve rengini göstermeyecek nitelikte bir elbise (örtü) ile örtmeleri,

3) Başörtülerini, saçlarını, başlarını, boyun ve gerdanlarını iyice örtecek şekilde yakalarının üzerine salmaları, dinimizin; Kitap, sünnet ve âlimlerin ittifakı ile sabit olan kesin emridir. Müslümanların bu emirlere uymaları dinî bir vecîbedir.195

Şer’î hükümleri, ahkâm-ı iptidâiye (sabit, hiç değişmeyen hükümler) ve ahkâm-ı vifâkiye (zamana göre değişen hükümler) olarak ikiye ayıran Musa Carullah, örtünmeyi ikinci kısım içinde mütalaa ederek şu açıklamada bulunmaktadır: “Ahkâm-ı vifâkiye, ise asrın değişimine zamanın önemine mekânın durumuna ümmetin ahlakî seciyesine şartların ve durumun hususiyetine göre vaz edilmiş her bir hükümdür. Mesela kölelik meselesi; toplumun durumuna ve iktisadi muamelelerin gereğine göre önceki şeriatların her birinde kölelik meselesi vardı. İslam şeriatı ise köleliği tedrici olarak tamamen iptal etmiştir. Aynen bunun gibi, semavi şeriatların her birinde hanımların hicâbı (örtüsü)




193 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 394.
194  Ali Özek, “Kur’an’da Kadınlara Ait Hükümler, Haklar, Vecibeler”, 3. Basım, Tartışmalı İlmi
Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 21-77, s. 66.
195 Diyanet İşleri Başkanlığı 03.02.1993 tarihinde tesettürün hükmü konusunu ele almıştır. www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/BasinPDF/2012/subat/15022012kupur.pdf (10.08.2012).


ahkâmı vifâkiyedendir. Toplumun ahlakî gayretlerine ahlakî düşüncesine göre tanınan bir âdet olan hicâb semavî şeriatların her birinde ifade buyrulmuştur.”196

D. Tesettürün Keyfiyeti


Fakihlerin çoğunluğuna göre kadınların mahremleri olmayan erkeklerin yanında, yüz  ve  ellerinin  dışında  kalan  bütün  vücutlarını  örtmeleri  gerekmektedir.  Âlimler örtünün şekli ile ilgili bir takım tespitlerde bulunmuşlar ve bununla ilgili ölçüleri genel olarak şu şekilde belirtmişlerdir:

1)   Tesettür   olarak   kullanılan   örtü,   bütün   bedeni   göstermeyecek   şekilde örtmelidir. “Başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar.”197 ayeti bunu açıkça ifade etmektedir.

2) Teni gösterecek şekilde ince olmamalı, kalın kumaştan olmalıdır. “Abdurrahman’ın kızı Hafsa (saçlarını gösteren) ince bir başörtüsüyle Hz. Aişe’nin yanına  girince,  ince  başörtüsünü  yırtıp  Hafsa’ya  kalın  bir  başörtüsü  giydirdi.”198 rivayeti buna delalet etmektedir.

3) Tesettür olarak kullanılan örtünün, kendisi ziynet yani süslü olmamalıdır.


4) Vücuda yapışarak vücut hatlarını belli edecek şekilde dar olmamalı, geniş olmalıdır. Zira Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Ateş ehlinden olup, görmediğim iki sınıf insan var: (Birisi) yanlarında bulunan sığır kuyruklarına benzer kamçılarla insanları  döven  (işkence  yapan)  bir  kavimdir.  (Diğeri)  giyinik,  çıplak  bir  takım
kadınlardır...”199


5) Tesettür olan örtü kokulanmış olmamalıdır. Hadisi şerifte, “Her göz yabancı bir  kadına  bakarak  göz  zinası  işlemiştir.  Bir  kadın  da  güzel  kokular  sürünerek erkeklerin yanından geçerse o da aynen bakan erkekler gibi zina etmiş gibidir.”200
Buyrulmuştur.




196 Carullah, İslam Şeriatının Esasları, s. 35-36.
197 en-Nûr 24/31.
198 Mâlik, el-Muvatta’, c. II, s. 562.
199 Müslim, Libâs 32.
200 Tirmizî, Edeb 44.


6) Erkek kıyafetine benzer kıyafet olmamalıdır. Allah Resulü “Müteşebbihîne

(birbirine benzeyen kadın ve erkeğe) lanet etmiştir.”201


7) Gayr-i Müslimlerin özel elbiselerine benzememelidir.202


Örtünmede asıl hedef, kadının vücut hatlarını belli etmemesi, tesettürün temel amacını gözetecek biçimde giyinmesi olunca dış kıyafetin şekli, rengi ve nasıl olacağı üzerinde   durulmamıştır.   Farklı   görüşler   ileri   sürülmekle   birlikte   genelde   İslam âlimlerinin yaklaşımı, örtünmenin temel amaçlarını karşılayacak tarzda olması durumunda ayrıca bir dış kıyafetin (çarşaf vb.) zorunlu görülmediği yönündedir.203

E. Tesettürde Ruhsat


Kur’an’da kadınların ve erkeklerin tesettürleri ile ilgili sınırları belirleyen Nûr suresinin otuz ve otuz birinci ayetleridir. Yine aynı surenin altmışıncı ayetinde örtünme yükümlülüğü hafifletilmekte ve tesettüre istisna getirilmektedir. Ruhsatın hangi kadınlarla alakalı olduğu konusu bu başlıkta irdelenecektir.

Nûr suresinin 60. ayetinde şöyle buyrulmaktadır:



ْنَأَو ٍﺔَﻨﻳﺰِ ﺑِ تٍ  ﺎﺟ
ﺮﱢ ﺒَﺘَﻣُ
َﺮْﻴَﻏ ﱠﻦُﻬﺑَﺎﻴَﺛِ َﻦْﻌَﻀَﻳ ْنأَ ٌحﺎﻨَﺟُ
ﻦﱠ ِﻬْﻴَﻠَﻋ َﺲْﻴَﻠَﻓ ﺎﺣً ﺎَﻜِﻧ َنﻮﺟُ ْﺮﻳَ ﺎ
ﻲﺗﺎﻠﻟا ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا َﻦِﻣ
ﺪُ ﻋِ اﻮ
ﻘَْﻟاو


ٌﻢﻴﻠِﻋَ

ٌﻊﻴﻤِ ﺳَ

ُﻪﱠﻠﻟاوَ

ﱠﻦُﻬﻟَ ٌﺮْﻴﺧَ

َﻦْﻔِﻔْﻌَﺘْﺴَﻳ



“Evlenme ümidi kalmayan, ihtiyarlayıp oturmuş kadınlara, süslerini açığa vurmamak şartiyle, dış esvaplarını çıkarmaktan ötürü sorumluluk yoktur; ama sakınmaları kendileri için daha iyi olur. Allah işitir ve bilir.”204

Ayette geçen ruhsat, yaşlandığı için, ay halinden (adetten) kesilmiş ve çocukları yaşlılıkları itibariyle olmayan cinsel arzusu kalmamış ve kendisinde bir cazibe bulunmayan; tahrike ve fitneye sebep olmayan kadınların205 gerdanlık, bilezik gibi gizli


201 Muhammed b. İsmail el-Buhârî, el-Câmiü’s-Sahîh, Libâs 61, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
202  İbrahim Muhammed el-Cemel, Fıkhu’l-Mer’eti’l-Müslime İbâdât-Muâmelât, b.y., Trhz., s. 94; Abdulhalim  Ebu  Şakka,  Kadın  ve  Aile  Ansiklopedisi,  Çev.  Şaban  Haklı-Fethi  Güngör,  Düşün
Yayıncılık (Gerçek Hayat), İstanbul 2010, c. III, s. 234; Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. II,
s. 107-108; Elbanî, Hicabü’l-Mer’eti’l-Müslime, s. 23-84.
203 Ateş, İslam’da Tesettür, s. 81; Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 541.
204 en-Nûr 24/60.
205 Said Havva, el-Esâs fi’t-Tefsir, Çev. M. Beşir Eryarsoy, Şamil Yayınevi, İstanbul 1991, c. X, s. 147; Mevdudî, Hicâb, s. 325; Ateş, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c.  IV, s. 1830.


ziynetlerini göstermemek kaydıyla, cilbâb, rida, başörtüsü üzerindeki peçe gibi dış kıyafetleriyle ilgilidir.206 Ancak hâlâ kalplerinde gizli bir istek ve güzel görünmek hissi varsa bu ruhsat onlar için geçerli değildir.207

Ayette geçen ruhsat konusuyla ilgili üç farklı yorum yapılmıştır:


1) Ruhsat yüz örtüsüyle alakalıdır.


Hamidullah’a göre ruhsat, belli bir yaşa gelmiş (yaşlı) kadınların ve köle kadınların yüzlerini örtmekten muaf tutulmaları ile ilgili bir hafifletmedir.208

2)  Ruhsat dış örtü cilbâb vb. alakalıdır.


Ruhsat, özellikle bu hususta yaşlılıktan dolayı tesettür konusunda titiz davranma yeteneklerini kaybetmiş olabilecekleri için bir hoşgörüdür; “yaşlıdır, kusuruna bakılmaz…” anlamındadır. Bu durumda yaşlı kadınlar ziynetlerini göstermemek şartıyla üzerlerindeki çarşaf ve ferace gibi dış örtülerini çıkarıp; başörtüleriyle dışarı çıkabilirler, üst bir örtü giyme zorunluluğu getirilmemiştir.209

Ateş, ayette, evlenme isteği kalmamış yaşlı kadınların kastedildiğini, bununla beraber  doğal  yapısı  itibariyle  veya  bir  hastalık  sebebiyle  bu  isteğini  kaybeden kadınların da, dikkatleri çekmeyecek biçimde örtüsüz dışarı çıkabileceklerini söylemektedir.210

3) Ruhsat başörtüsünün açılabileceği ile ilgilidir.


Kurtubî ayette kastedilenin cilbâb olduğu konusunda hem fikir olmakla beraber, böyle bir kadının saçının görülmesinde mahzur olmadığını, dolayısıyla başörtüsünü almamasının da caiz olduğunu söyler.211




206 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. IX, s. 518; Beşer, Hanımlara Özel Fetvalar, s. 348.
207  Ömer Nasuhi Bilmen, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen Basım ve Yayın,
İstanbul Trhz., c. V, s. 2382; Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 49.
208 Hamidullah, İslam Peygamberi, c. II, s. 1069.
209 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. VI, s. 40; Sabunî, Safvetü’t-Tefâsîr, c. IV, s. 240; Bilmen, Kur’an-ı
Kerim’in  Türkçe  Meali  Âlisi  ve  Tefsiri,  c.  V,  s.  2382;  Duman,  “Kur’an’da  Örtünmenin  Temel
Sınırları”, s. 49.
210 Ateş, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c. IV, s. 1830.
211 Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, c. XII, s. 476.


Bu ayette izin verilen açılma baş ve boyunla ilgilidir. Başı ve boynu örtmenin gerekçesi cinsel cazibe olduğu ve yaşlılarda bu sebep ortadan kalktığı için örtünme külfeti hafifletilerek bir istisna ve ruhsat verilmiştir. Dış giysinin (cilbab) (bir) gerekçesi ise iffetin korunması değil, hür kadınların cariyelerden ayırt edilmesidir. Ancak kadınlar yaşlı da olsalar, kendilerine ilgi duyulması ihtimalinden dolayı, bu ruhsatı kullanırken
dikkatli olmalılar.212


Ruhsat, yaşlı kadınların çarşaf, cilbab ve pardösü gibi üst örtülerini çıkarabilecekleriyle   alakalı   bir   hafifletmedir.   Bu,   başörtülerini   çıkarıp   saç   ve boyunlarını açabilecekleri anlamına gelmez. Nitekim yaşlı kadına dış giysisini çıkarma ruhsatı tanınması, onun ziynetlerini göstermemesi ve gösterişten kaçınması şartına bağlanmakta   ve   ayette:   “Eğer   sakınırlarsa,   bu   onlar   için   daha   hayırlıdır” denilmektedir. Buradan anlaşılan odur ki; İslam açısından kadın, genç olsun veya yaşlı olsun, her konuda olduğu gibi tesettür konusunda da takvaya uygun davranmalıdır.

F. Tesettürde Teşebbüh


Teşebbüh sözlükte, benzeme, benzetme,213  özenme ve taklit etme anlamlarına gelir. Arapçada ‘tefâ’ul’ babındandır ki, bu bab tekellüf içindir. Buna göre teşebbüh, benzemeye özenme, zorla başka şeye benzemeye çalışmak demektir.214

Teşebbüh  konusu,  tesettürde  karşı  cinse  benzeme  ve  gayrimüslime  benzeme

şeklinde ele alınacaktır:


1.   Tesettürde Karşı Cinse Benzeme


Kadın ve erkek her biri farklı yönleri, farklı yaratılış ve eğilimleri bulunan bir çift olarak yaratılmışlardır. Doğal olarak her iki cinsin tabiat ve erdemliliklerinin en mükemmel bir düzeyde ortaya çıkması için kendi yaratılış özelliklerine uygun biçimde hareket etmesi, konuşması ve giyinmesi gerekir.215  İslam cinsiyetleri hem birbirinden ayırır,  hem  birleştirir.  Bu  farklılık  giyimde  de  belirginleşmiştir.  İslam’da  bir  hayâ



212 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 99; Mutahharî, Hicâb, s. 122.
213 Komisyon, Yeni Kâmus, s. 203.
214  İbrahim Emiroğlu, “Teşebbüh”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınları, İstanbul 2000, c. VIII, ss. 71, s. 71.
215 Elbanî, Hicâbü’l-Mer’eti’l-Müslime, s. 77.

vasıtası olan kıyafet, vücudu gizlemeli aynı zamanda cinsiyet ikiliğini aksettirmelidir.216


İslam dininde kadın ve erkeğin fazileti, asli yaratılışlarını korumalarına bağlıdır. Yaratılışın   ve   fıtratın   zıddına   hareket   etmemelidirler.   Erkek   kendini   kadına benzettiğinde erkeksel özelliklerini yitirir ve kadın olması da mümkün değildir. Aynı şekilde kadın da asla erkek olamaz. Aslolan her iki cinsinde Allah’ın fıtratları için belirlediği sınırları korumaktır.217

Kadın ve erkek birbirinden farklı yaratıldıkları için, giysileri de farklı olacaktır. Ne  kadın  erkeğin  ne  de  erkek  kadının  giysisini  giyebilir.  Erkeklerin,  kadınlığa sapmaları, yüzlerine kadınlar gibi allık sürmeleri; kadınlara helal kılınan ipek ve altını kullanmaları yasaklanmıştır. Ayrıca konuşma tarzı, davranış ve yürüyüş biçimi, kıyafet ve takı gibi benzeyişler aynı şekilde değerlendirilir.218 Karşı cinse özenmek ruh bozukluğudur  ve  ahlaka  aykırıdır.  Hz.  Peygamber  erkeğin  kadın,  kadınında  erkek elbisesi giymesini menetmiştir.219  Gerek kadının erkeğe benzemesi, gerekse erkeğin kadına benzemesi haram kılınmış ve büyük günahlardan (kebâir) sayılmıştır.220


Buna delil, Allah Resulü “Müteşebbihîne (birbirine benzeyen kadın ve erkeğe)

lanet etmiştir.”221 Hadisidir.


İslam dini, dindar bir erkeğin kadın kıyafeti ve kadın kıyafetine benzeyen giysileri giymemesini, aynı şekilde kadının da erkek kıyafeti ve erkek kıyafetine benzeyen giysileri giymemesini tavsiye etmiştir.

2. Tesettürde Gayrimüslime Benzeme


Müslümanların gayrimüslimlere benzer kıyafet giymemeleri ve onları taklit etmemeleri de tavsiye edilmiştir.





216 Meriç, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme”, s. 33-34.
217  İsmail Çakan, “Sünnette Giyim-Kuşam ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi İslam’da
Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, s. 50; Zehebî, Kitâbü’l Kebâir, s. 145.
218 Toptaş, Kur’an-ı Kerim Şifa Tefsiri, s. 376.
219 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 345.
220   Mustafa  el-Hin-Mustafa  el-Buğâ,  el-Fıkhu’l-Menhecî  alâ-Mezhebi’l-İmâm  eş-Şâfiî,  10.  Baskı, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 2009, c. I, s. 532.
221 Buhârî, Libâs 61.


Sünnette, özellikle günlük hayatta, kılık ve kıyafette başka ümmetlere benzememek önemsenmiştir. Çünkü her kültürün kendine ait bir hayat anlayışı ve uygulaması olması pek tabiidir ve bu noktada sünnet oldukça titiz davranarak, aslında şekilci olmamasına rağmen burada tam bir ısrar göstermiştir. Şirk kültürünün izlerini taşıyan, isim, giyim, şekil, biçim ne şekilde olursa olsun müsamaha edilmemektedir. Ayrıca   taklit   bir   özenti   ve   atalete,   bir   şahsiyet   kaybına   sebep   olur.   İslam şahsiyetçiliğinde bunun yeri yoktur. O şahsiyetçilik ki “Allah’a kul olma” temelindedir. Allah Resulü de pek çok hadisinde bu konuyu vurgulamaktadır.222

Meriç, kıyafetteki değişmelerin sebebinin; etnoloji, iktisadî, siyasî, dinî, manevî ve sanatla ilgili şartlarda aranabileceğini ve toplumların birbirlerinden etkilendiklerini; galip  kavimlerin  kıyafetinin  mağluplar tarafından  benimsendiğinin söylenebileceğini belirtir.223

İbn  Haldun,  konuyla  ilgili  olarak  mağlubun,  kendini  galibe,  kılık-kıyafette, binme ve nakliye vasıtalarında, silahta, bunların yapılış ve kullanılış şekillerinde, hatta tüm halleriyle benzemeye çalıştığını, söyler.224

Bu konuyla ilgili olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)’in “Bir kavme benzeyen onlardandır”225 hadisi meşhurdur.

Teşebbüh  başkalarının  yaptığı  işi  onlara  tabi  olarak  yapmak  demektir.  Bir millete benzemeye özenenler, benzemek istedikleri ölçüde onlarla ortak değerdedirler. Çünkü hadis-i şerifte “kavm” lafzı nekre kılınmış olduğundan bu hem salihlere hem de başkalarına şamildir. Hadis-i şerifte, söyleniş itibariyle Müslümanların adetlerinde ve yaşayışlarında Müslüman olmayan milletlere benzemekten kaçınmalarının şart olduğu belirtildiği gibi görünüm ve yaşayış itibariyle Müslümanların en iyilerine benzemeleri de ifade edilmektedir.226





222 Çakan, “Sünnette Giyim-Kuşam ve Örtünme”, s. 61. Örnek olarak bkz. Müslim, Libâs 12; Ebû Dâvûd, Libâs 4.
223 Meriç, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme”, s. 31.
224  Abdurrahman b. Muhammed b. Ebu Bekr Muhammed İbn Haldun, Mukaddime, Haz. Süleyman
Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2009, c. I, s. 361.
225 Ebû Dâvûd, Libâs  4.
226 www.ihyaforum.com/fikih-ilmihal/27281-mukallid-iskilipli-atif-hoca (09.09.2012).


Gayrimüslimlerin giydikleri elbiseleri giymekte bir beis yoktur. Çünkü İslamiyet Müslümanlara özel bir kıyafet getirmemiştir. Ancak o milletin şiarı durumunda olan elbiseleri giymek caiz görülmemektedir.227

Kılık-kıyafet iman ve küfürle alakalı değildir, elbisenin şekil bakımından gayrimüslimlerinkine  benzemesinde  bir  sakınca  yoktur,  önemli  olan  itikadî  açıdan onlara benzememektir çünkü günümüzde yeryüzünde kıyafet konusunda herhangi bir sınır ve farklılık kalmamıştır.228

Sünnette  gündelik  hayatta  giyim  kuşam  (örtünme)  önemsenmiştir.  Özellikle başka kültürlerin alameti olarak kabul edilen giyim şekillerinden sakınılması tavsiye edilmiştir. İslam dininin kadınlar için getirdiği tesettür emri bunu tabii bir şekilde sağlamakta ve Müslüman kadın görüntüsünü oluşturmaktadır. Ancak günümüz Müslüman erkek kıyafetinde bu anlamda bazı sıkıntılar yaşanmaktadır. Çünkü bugün Müslüman   erkeklerin   kıyafeti   ile   gayrimüslim   olan   veya   mütedeyyin   olmayan erkeklerin kıyafetlerinde büyük bir benzerlik görülmektedir. Belki de Topaloğlu’nun “Bugün yeryüzünde kıyafet konusunda bir farklılık ve sınır kalmamıştır” ifadesi bunu anlatmaktadır.





























227 Halil Günenç, Günümüz Meselelerine Fetvalar, 2. Baskı, İlim Yayınları, İstanbul 1982, s. 212.
228 Topaloğlu, “İslam İtikadı Açısından Kıyafet ve Örtünme”, s. 27.









ÜÇÜNCÜ BÖLÜM



I. TESETTÜRÜN HİKMETİ


İslam’daki tesettür emrinin hikmeti üç madde, tesettür ve fıtrat, tesettür ve ahlak, tesettür ve fıtrat halinde ele alınabilir.

A. Tesettür ve Fıtrat


Fıtrat kelimesi, Arapça f-t-r kökünden türemiş olup sözlükte icat, başlangıç, Allah’ın dini, Peygamberin yolu; bir şeyi yarmak, yaratılış ve yaratmak gibi anlamlara gelmektedir.229

Fıtrat, belli bir yetenek ve yatkınlığa sahip olmayı ifade ettiği gibi ilk yaratılışta varlık türlerinin, temel yapısını ve karakterini, dış etkenlerden etkilenmemiş durumunu belirtir.230 Fıtrat kelimesi haram ve çirkin işlerden uzak kalmak, ahlak ve din anlamında da kullanılmaktadır.231

Terim olarak fıtrat: Allah Teâlâ'nın mahlûkatını kendisini bilip tanıyacak ve idrak edecek bir hal ve kabiliyet üzere yaratmasıdır.232

Fıtrat ile ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



َُﻢﱢﻴﻘَ ْﻟا ُﻦﻳﺪﱢ ﻟا َﻚِﻟَذ
ﻪِ ﻠﱠﻟا ِﻖْﻠَﺨِﻟ
ﻞَ ﻳﺪْﺒ
ﺎ ﺎﻬْﻴﻠَﻋَ
َسﺎﻨﱠﻟا َﺮَﻄَﻓ ﻲﺘِﻟﱠا ﻪِ ﻠﱠﻟا َةَﺮْﻄِﻓ ﺎﻔً ﻴِﻨَﺣ ِﻦﻳﺪﱢ ﻠِﻟ َﻚَﻬْﺟَو ْﻢِﻗَﺄَﻓ




نَ ﻮﻤﻠَْﻌ
ﺎ ِسﺎﻨﱠﻟا ﺮﺜَْآأَ ﻦﱠ ِﻜَﻟَو








229 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. VII, s. 20.
230 Hayati Hökelekli, “Fıtrat”, DİA, TDV, İstanbul 1996, XIII, ss. 47-48, s. 47.
231 Yeğin, Yeni Lûgat, s. 161.
232 M. Emin Ay-Sait Kızılırmak, “Fıtrat”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, II, ss. 363-365, s. 363.


“Hakka yönelerek kendini Allah'ın insanlara yaratılışta verdiği dine ver. Zira Allah'ın yaratışında değişme yoktur; işte dosdoğru din budur, fakat insanların çoğu bilmezler.”233

Ayette, din Allah’ın belirlediği fıtrat diye ifade edilmiştir. Hilkat, yani yaratılış değişmeyeceği gibi Allah’ın insan fıtratına uygun olarak belirlediği dinin hükümleri de değişmeyecek ve insan için vazgeçilmezliğini devam ettirecektir. İnsanın avret olan yerlerini örtmesi de yine bu yaratılışın bir gereğidir. Asıl ihtiyaç olan örtünme, insanı sıcak ve soğuk gibi fiziki etkenlerden koruyan değil, hayâ duygusundan kaynaklanan örtünme ihtiyacıdır. Çünkü sıcak ve soğuğun bulunmadığı cennet ortamında bile, Hz. Âdem ve Havva’nın kendilerini örtme girişimleri234 de bu yaratılışlarındaki hayâ duygusundan kaynaklanıyordu.235


Allah Teâlâ, diğer varlıkların çoğunda olduğu gibi insan vücudunda, doğuştan gelen  fıtrî  bir  örtü  vermek  yerine,  yaratılıştan  gelen  utanma  ve  hayâ  duygusu  var etmiştir. İnsana avret yerlerini örtecek bir örtü vermediğinden; yaratılışında onları herhangi bir örtü ile kapatması bilincini yerleştirmiş ve vücudunu örtme duygusunu ilham etmiştir.236

Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmaktadır:



“ِﺔﻨﱠَﺠْﻟا ِقَرَو ْﻦﻣِ
ﺎﻤﻬِ ْﻴﻠﻋَ
ِنﺎﻔَ ﺼِ
ْﺨﻳَ ﺎﻘﻔِﻃَ وَ
ﺎﻤﻬُ ﺗُﺁْﻮﺳَ
ﺎﻤﻬُ ﻟَ ْتَﺪَﺑ َةَﺮَﺠﺸﱠ ﻟا ﺎﻗا
ﺎﻤﻠَﻓَ
/    (Hz.     Adem     ve


Havva)  Ağaçtan  tattıklarında  kendilerine  avret  yerleri  göründü.  Derhal  üzerlerini cennet yapraklarıyla örtmeye başladılar…”237

Ayet-i Kerime’de Hz. Âdem ile Hz. Havva'nın yasaklanan ağaçtan tatmaları

üzerine avret mahallerinin görünür hale geldiği zikredilmektedir.238






233 er-Rûm 30/30.
234 el-A’râf 7/22.
235 İsmail Yıldız, İslam’da Giyim ve Tesettür, Çıra Yayınları, İstanbul 2009, s. 26.
236 Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. II, s. 25.
237 el-A’râf 7/22.
238 Yasak (memnu) ağacın cinsi Kur’an-ı Kerim’de açıklanmamıştır. Ancak bazıları onun, buğday, üzüm veya incir veren bir bitki olduğunu söylemişlerdir. Bu konuda kesin bir bilgi ve delil olmadığı için
meyveyi tayin etmek anlamlı olmaz. Talat Koçyiğit-İsmail Cerrahoğlu, Kur’an-ı Kerim Meal ve
Tefsiri, DİB Yayınları, Ankara 1984, c. I, s. 97.

Hz. Âdem ve Havva’nın elbiseleri avret yerlerinin üzerinde bulunan bir nurdu.239

Yaratılışlarında kendilerini utandıracak, çirkin görülen şeylerin farkında değillerdi. Ne kendilerinden ne de birbirlerinden bir şey görmüyorlardı.240 Şeytanın, onları vesvese ile kandırması insanlığa ilk kötülüğü olmuştur; onların yasak meyveden tatmaları da insanlığın ilk imtihanı olmuştur.241

İlk imtihanla başlayan ve cennetten çıkarılan insan için bu ahlâkî bir düşüş değil; belki bir yükseliştir. Diğer canlılardan farklı olan ve iradeli kılınan, bu sayede yaptığı hatadan pişmanlık duyarak iyiye yönelme kabiliyetini ortaya koyan bir varlığı ifade etmiştir.242

Bugün araştırma konusu yapılan geçmişteki ve halen mevcut ilkel kabilelerin çoğunun, genellikle medenî topluluklarda olduğu gibi giysileri olmadığı halde, ayıp yerlerini mutlaka örttükleri görülmektedir. Bu da örtünme güdüsünün insanın, insan olmak  gibi  bir  gerçeğini  ve  ilk  insan  Hz.  Âdem’den  günümüze  dek  insanların  bir biçimde örtündüklerini doğrulamaktadır.243

İslam’da tesettür kadın ve erkek için fıtratın bir gereğidir. Ayrıca kadınlar için erkeklerden ayrı olarak; bütün bedenlerini örtmeleri de fıtratın bir gereği olarak görülmüştür.

Tesettür kadınlar için fıtrîdir yani fıtratları bunu gerektirir. Çünkü yaratılış itibariyle zayıf ve naziktirler. Kendilerini ve çok sevdikleri yavrularını himaye edecek bir erkeğin yardımına muhtaç olduklarından erkeklerin nefretini kazanmamak için tesettüre fıtrî bir meyil gösterirler. Kadınlarda yabancı erkeklere karşı fıtraten bir korku vardır.   Bundan   dolayı   da   tesettüre   ihtiyaçları   vardır.   Namahremlerin   dikkatini çekmemek ve tecavüzlerinden korunmak için, örtüsü onlara bir siper ve bir sığınak olur. Kadının kocasından başkalarının bakışlarını kendisine celbederek kocasını kıskandırmaması,  kadın  ve  erkek  arasındaki  güven  ve  samimi  hürmet,  kadının


239   M.  Ali  Sabunî,  Safvetü’t-Tefâsîr  (Tefsirlerin  Özü),  3.  Basım,  Çev.  Sadreddin  Gümüş-Nedim
Yılmaz, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010, c. II, s. 277.
240 Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah el-Beyzâvî, Tefsîru’l-Beyzâvî Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, 3.
Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2006, c. I, s. 334; Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. IV, s. 24.
241 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 510.
242 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 512.
243 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 37.


tesettürüyle sağlanabilir. Tesettürün olmaması eşler arasında güveni, hürmet ve muhabbeti kırar. Neslin devam etmesi için de tesettür gereklidir. Çünkü en uçarı erkek dahi karısını namuslu ister, kendisi gibi olmasını istemez. Hâlbuki tesettür, sadakati ve güveni temin eder. Açık saçıklık bu güveni yıkar ve güvensizlik meydana getirir.244

B. Tesettür ve Ahlâk

İslam’da vücudun mahrem yerlerinin örtülmesinin vücudun korunması ve süslenmesinden öncelikli olması; örtünmede, bedenin örtünmesinden ziyade ahlâkî bir yönünün olduğunun ve bunun daha çok önemsendiğinin açık bir delilidir. İnsanın tabiatının, hayvanınkinden tümüyle farklı olduğu açıktır. Bu sebeple Allah, insanlardan farklı olarak hayvanların doğuştan vücutlarını korunmuş ve örtülü bir şekilde yaratmış, bu nedenle de onlarda avretlerini örtmeleri için bir hayâ duygusu da vermemiştir.245

Hz. Âdem ve Hz. Havva yasak meyveyi tatmadan önce bir bakıma çocuk gibi saf ve günahtan habersizlerdi; birbirlerinin cinsel özelliklerine ilgi duymuyorlardı. Meyveyi tadınca avret yerlerini fark edecek duruma geldiler. Hz. Âdem ve eşinin, mahrem  yerleri   açılınca,   herhangi   bir   telkin   altında   kalmadan   hemen   örtmeye girişmeleri, insanda mevcut olan hayâ duygusunun fıtrî olduğunu; çıplaklığın ve teşhirin ise insandaki ahlâk duygusuna aykırı olduğunu kanıtlar.246


İnsan vücudunun güzelliklerini teşhir etmek için giyinmez; bilakis örtmek için giyinir. Giyim insanları tahrik için değil aksine o duyguyu kontrol etmek içindir.247 Bu nedenle örtünme sadece vücudu hava şartlarına karşı koruyan ve süsleyen bir nesne değil daha çok ahlaki bir işleve sahiptir. Örtü herhangi bir giysi ya da kadına baskı aracı olmaktan çıkarak İslamî bir hüviyet kazanır, insanı takva sahibi kılar.248

Allah’ın insanlar için yarattığı nimetlerin en önemlisi olan elbise, hem vücudu koruyan, hem ahlâkı koruyan; hem de güzelleştirici bir unsur olmuştur.249



244 Bediüzzaman Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatı (Lem’alar), Envar Neşriyat, İstanbul 2004, s. 195 ve
198’den özetlenerek alınmıştır.
245 Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. II, s. 25.
246 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 510.
247 Meriç, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme”, s. 36.
248 Aktaş, Kılık-Kıyafet ve İktidar, s. 16.


C. Tesettür ve Takvâ


Takvâ kelimesi sözlükte korunmak, saygı duymak, itaat etmek, korkarak çekinmek, sakınmak, anlamına gelen Arapça ‘v-k-y’ kökünden türetilmiştir.250

Takva, din dilinde Allah korkusuyla günahtan kaçınmak, Allah'ın emir ve yasaklarına uymakta titizlik göstermek,251 nefsi günahlardan arındırmak, harama düşme korkusuyla şüpheli şeylerden kaçınmak anlamında kullanılır. Fücur “örtüyü yırtmak”; takvâ ise fücurun aksine koruyucu bir örtü ve elbisedir.252

Takvâ, itikadî konularda yanlış ve batıl inançlara kapılmaktan, ahlâkî ve amelî konularda ruhu kirleten kötü huylardan sakınmaktır. Bütün davranışlarında Allah’tan korkarak ve O’na saygı duyarak hareket etmektir. Takvâ elbisesi de ruhu kötülüklerden koruyup örten, güzelliklerle bezeyip süsleyen bir elbisedir.253

Takva kelimesi, Kur’an’da on yedi yerde geçmektedir.254 Mesela:


1) Takvâ elbisesiyle ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



“ ْﻢﻬُ ﻠﱠَﻌَﻟ
ﻪِ ﻠﱠﻟا ِتﺎﻳَﺁ ْﻦﻣِ
َﻚِﻟَذ ٌﺮْﻴﺧَ
َﻚِﻟَذ ىﻮْﻘﺘﻟا ُسﺎﺒَﻟِوَ
ﺎﺸً ﻳِرَو ْﻢﻜُ ﺗِﺁْﻮﺳَ
يرا
ﻳُ ﺎﺳً ﺎَﺒِﻟ ْﻢﻜُ ْﻴﻠَﻋَ
ﺎﻨْﻟﺰْﻧ
ْﺪﻗَ َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎﻳ


َنوﺮُ آﱠ ﺬﱠ ﻳَ

/  Ey  Âdemoğulları!  Size  avret  yerlerinizi  örtecek  giysi  ve  süslenecek  elbise


verdik. Takva elbisesi var ya, işte o daha hayırlıdır. Bu (giysiler) Allah’ın rahmetinin alametlerindendir. Belki öğüt alırlar.”255

İslam’da elbise sadece insanın avret yerlerini örten, vücudu dış tehlikelere karşı

koruyan, süsleyen bir nesne değil; insanı takva sahibi kılan bir araç haline gelmiştir.256


Elbise ile takvâ arasında şöyle bir ilişki vardır: Biri bedenin ayıplarını örter ve güzelleştirir. Diğeri kalbin ayıplarını kapatır ve güzelleştirir. Bunlar birbirlerinin tamamlayıcılarıdır.  Çünkü  takvâ  duygusu,  bedendeki  açıklığın  çirkinliğini  idrak



250 Komisyon, Yeni Kâmus, s. 502.
251  Nurettin Turgay, “Takva”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, VII, ss. 344-
347, s. 344.
252 Ali Ünal, Kur’an’da Temel Kavramlar, Beyan Yayınları, İstanbul 1986, s. 513.
253 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 514.
254 Süleyman Uludağ, “Takva”, DİA, TDV, İstanbul 2010, XXXIX, ss. 484-486, s. 484.
255 el-A’râf 7/26.
256 Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. II, s. 25.

ettirecek şuurun oluşmasına ve hayâ duygusunun meydana gelmesine vesile olur.257


Ayette üç türlü elbiseden bahsedilir:

a) Sadece örtünme ihtiyacını karşılayacak olan basit ve sade elbise.




elbise.
b) Örtünmenin yanında ziynet maksadı da taşıyan kaliteli, temiz ve düzgün


c) Takva elbisesi.

Ayette, sırf örtünme amaçlı elbise yanında ziynet amacı ve değeri taşıyan elbise de Allah’ın lütfu ve nimeti olarak anılmıştır.258



2)  "َﻢِﻬِﺗﺁْﻮﺳَ
ﺎﻤﻬُ ﻳَﺮِ ﻴُﻟِ ﺎﻤﻬُ َﺳﺎﺒَﻟِ ﺎﻤﻬُ ْﻨ
عُ ِﺰْﻨَﻳ ِﺔﻨﱠَﺠْﻟا َﻦِﻣ ْﻢﻜُ ْﻳَﻮَﺑَأ َجَﺮْﺧَأ ﺎﻤآَ
ُنﺎﻄَ ْﻴﺸﱠ ﻟا ﻢُ ﻜُ ﻨﱠَﻨِﺘْﻔَﻳ ﺎ
َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎ
/ Ey


Âdemoğulları! Avret yerlerini kendilerine açmak için, elbiselerini soyarak ana babanızı

cennetten çıkardığı gibi, şeytan sizi de saptırmasın.”259


Elmalılı, bu ayetlerin tefsirinde şeytanın Hz. Âdem ve Hz. Havva’nın mahrem yerlerini kendilerine göstermek suretiyle üzerlerindeki takva elbisesini sıyırtarak cennetten çıkmalarına sebep olduğunu söyler.260

Ayette geçen takva elbisesiyle ilgili olarak şunlar söylenmiştir: İkrime’ye göre: Muttakilerin kıyamet günü giyecekleri şeydir. Suddî, Katâde ve İbn Cüreyc’e göre: İmandır.
Avfi’ye göre: Salih ameldir.

Ziyad İbn Amr’a göre: Yüzdeki güzel vakar ve ağır başlılıktır. Urve ibn Zübeyr’e göre: Allah korkusudur.
İbn Zeyd İbn Eslem’e göre: Allah’tan korkup ayıp yerleri örtmektir.261

Takva sorumluluk bilinci olarak örtünmenin ruhudur. Takvasız bir örtünme ise ruhu olmayan bir ceset gibidir. Örtünme, doğuştan sosyal bir varlık olan insanın tabiatının gereğidir ve amaç ise karşıt cinslerin aralarında cereyan eden ilişkinin cinsiyet

257 Seyyid Kutub, Fîzilâ’l-il Kur’an Kur’an’ın Gölgesinde, Çev. M. Emin Saraç-Bekir Karlığa-İ.Hakkı
Şengüler, Birleşik Yayıncılık, İstanbul Trhz., c. VI, s. 58.
258 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 513.
259 el-A’râf 7/27.
260 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. IV, s. 29.
261 İbn Kesîr, Hadislerle Kur’an’ı Kerim Tefsiri, c. VI, s. 2929.

itibariyle değil, şahsiyet yani kişilik itibariyle olmasıdır.262



3) ٍ"ﺪﺠْﺴ
ﱢﻞُآ َﺪْﻨِﻋ ْﻢﻜُ َﺘَﻨﻳزِ
اوُﺬُﺧ َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎ
/ Ey Âdemoğulları, her mescide gidişinizde ziy-


netlerinizi takınız...” 263 Ayeti pejmürde kılık kıyafet giymeyi bir erdem görerek, bunu zühd ve takvanın bir gereği sayan görüşün isabetsizliğinin kanıtıdır.264  Güzel elbise giymek gibi dış görünüşler takvaya halel getirmez. Nefsi, hayatın mubah olan zevklerinden mahrum kılmak için kıt kanaat geçinmek ve aşırıya kaçan zühd de dinen teşvik edilmiş bir şey değildir.265

4) Allah Teâlâ, insana avret yerlerini örtecek ve süslenecek elbise vererek, insanlara takva sahibi olmayı tavsiye etmiştir. Aynı zamanda insanı sıcak ve soğuktan koruyacak  ve  kendisine  zarar  verecek  düşmana  karşıda  korunma  (zırh)  elbisesi vermiştir:



ْﻢﻜُ ﻴﻘِ ﺗَ َﻞﻴﺑِاَﺮَﺳَو ﱠﺮﺤَ ْﻟا ُﻢُﻜﻴﻘِ ﺗَ  َﻞﻴﺑِاَﺮَﺳ ْﻢﻜُ ﻟَ َﻞَﻌَﺟَو ﺎﻧًﺎَﻨْآَأ ِلﺎﺒَﺠِ ْﻟا َﻦِﻣ ْﻢﻜُ ﻟَ َﻞَﻌَﺟَو ﺎﻟًﺎَﻠِﻇ َﻖَﻠَﺧ ﺎﻤﻣِ
ْﻢﻜُ ﻟَ َﻞَﻌَﺟ ُﻪﱠﻠﻟاوَ


َنﻮﻤُ ﻠِْﺴﺗُ ْﻢﻜُ ﻠﱠَﻌَﻟ ْﻢﻜُ ْﻴﻠَﻋَ

ﻪُ َﺘَﻤْﻌِﻧ ﱡﻢﺘُِﻳ َﻚِﻟَﺬَآ ْﻢﻜُ ﺳَ ْﺄﺑَ



“Allah yarattıklarından size gölgeler yapmış; dağlarda sığınacağınız barınaklar var etmiş, sizi sıcaktan (soğuktan) koruyacak elbiseler ve savaşta sizi koruyacak zırhlar vermiş, Size olan nimetini Müslüman olasınız diye işte bu şekilde tamamlamaktadır.”266

Bu ayette gölgenin, insanı sıcaktan ve soğuktan koruyan elbiselerin ve savaşta düşmandan koruyan zırhların da birer nimet olduğuna işaret etmektedir.267

Elbise, ayıp ve örtülmesi gereken yerleri örtme, sıcak, soğuk ve rahatsız edici şeylerden,   hastalık   gibi   durumlardan   korunmayı   sağlama,   düşmandan   koruma, şehvetleri tahrikten men etme; kişiye saygınlık ve vakar ile güzelleşme gibi pek çok faydayı sağlar.268

İnsan ister ‘örtünmek’, ister ‘korunmak’, ister ‘süslenmek’, isterse ‘savunmak’

maksadıyla giyinsin, giyinmede asıl hedef takva olmalı; giyinmenin insanî yönle ilgili


262 İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an, c. I, s. 226.
263 el-A’râf 7/31.
264 Komisyon, Kur’an Yolu, c. II, s. 513.
265 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. IV, s. 480.
266 en-Nahl 16/81.
267 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. VII, s. 405.
268 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, IV, s. 28.


olan “edep yerlerinin örtülmesi” amacı korunmalı ve Allah’ın bu husustaki emir ve yasaklarına itaat maksadı ön planda tutulmalıdır.269

Elbisenin vücudun örtülmesi gereken yerlerini kapatacak şekilde olması; her türlü mevsimsel hava şartlarına (sıcağa ve soğuğa) ve dış tehlikelere karşı koruyucu olması ve aynı zamanda insanı takvaya eriştiren bir nesne ve Allah Teâlâ’nın rızasına ulaştıran bir araç olması tavsiye edilmiştir.

II. TESETTÜRÜN İFFET VE FİTNE İLE İLİŞKİSİ


A. Tesettürün İffet İle İlişkisi


İffet  kelimesi  sözlükte  kötü  söz  ve  işten  uzak  olma270   şehevî  hisleri  dinî emirlerin çerçevesinde muhafaza etme hali,271  haramdan uzak durmak, helal olmayan davranışlardan sakınmak; yeme-içme, cinsi istekler gibi konularda hassas olmak, ihtiras göstermemek,272  dinen ve aklen makul görülen davranış sahibi yani erdemli olmak manalarında kullanılır.273

Kur’an’da kadınların ve erkeklerin şehvet nazarıyla birbirlerine bakmamaları, namuslarını korumaları ve örtünmeye riayet etmeleri emredilmiştir. Kadın olsun erkek olsun hiçbir insan, ırz ve namus düşmanı olarak görülmemiş ve ahlaksızlık kaynağı kabul edilmemiştir. Konuyla ilgili tavsiyelerde kalbinde ‘fuhuş hastalığı’ bulunması muhtemel olanların hırsını kesmek prensibi göz önünde bulundurulmuştur.274

İffetin korunmasına yönelik ayetlerde şöyle buyrulmuştur:



"ْﻢﻬُ ﻟَ ﻰآْز
َﻚِﻟَذ ْﻢﻬُ ﺟَ وﺮُ ﻓُ
اﻮﻈُ َﻔْﺤَﻳَو ْﻢِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ ْﻦﻣِ  اﻮ
ﻐُ ﻳَ  ﻦَ ﻴﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠ
ْﻞﻗُ
/ Mümin erkeklere söyle:

Gözlerini  bakılması  yasak  olandan  çevirsinler,  mahrem  yerlerini,  korusunlar.  Bu kendileri için daha temiz ve nezih bir harekettir.”275



" ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
ﱠﻦُﻬﺟَ وﺮُ ﻓُ َﻦْﻈَﻔْﺤَﻳَو
ﻦﱠ ِهِرﺎﺼَ
ْﺑأَ ْﻦﻣِ
ﻦَ ْﻀﻀُ
ْﻐﻳَ تِ
ﺎﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠ
ْﻞﻗُوَ
/ Mümin kadınlara


269 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 37.
270 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, c. VI, s. 450.
271 Zübeyr Tekkeşin, “İffet”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, III, ss, 245-246, s. 245.
272 Mustafa Çağrıcı, “İffet”, DİA, TDV, İstanbul 2000, XXI, ss. 506-507, s. 506.
273 Mehmet Canbulat, “İffet”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, s. 295.
274 Bekir Topaloğlu, İslam’da Kadın, 20. Basım, Ensar Neşriyat, İstanbul 2008, s. 186.
275 en-Nûr 24/30.


da söyle: Gözlerini bakılması yasak olandan çevirsinler, iffetlerini korusunlar ve ziynet yerlerini örtsünler.”276

Bu ayetler, kadınlara bakışlarını sakındırmalarını, ziynet yerlerini örtmelerini ve fitneye sebep olacak davranışlardan kaçınmalarını; erkeklere de iffetlerini korumalarını ve bakışlarını haramdan sakındırmalarını emreder.277

İffeti korumak ise gözü haramdan sakındırmanın tabii bir sonucudur.278

Yaşlı olan kadınların süslerini göstermemeleri ile ilgili ayette ise şöyle buyrulmaktadır:



ْنَأَو ٍﺔَﻨﻳﺰِ ﺑِ تٍ
ﺎﺟَ ﺮﱢ ﺒَﺘَﻣُ
َﺮْﻴَﻏ ﱠﻦُﻬﺑَﺎﻴَﺛِ َﻦْﻌَﻀَﻳ ْنأَ ٌحﺎﻨَﺟُ
ﻦﱠ ِﻬْﻴَﻠَﻋ َﺲْﻴَﻠَﻓ ﺎﺣً ﺎَﻜِﻧ َنﻮﺟُ ْﺮﻳَ ﺎ
ﻲﺗﺎﻠﻟا ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا َﻦِﻣ
ﺪُ ﻋِ اﻮ
ﻘَْﻟاو


" ٌﻢﻴﻠِﻋَ

ٌﻊﻴﻤِ ﺳَ

ُﻪﱠﻠﻟاوَ

ﱠﻦُﻬﻟَ ٌﺮْﻴﺧَ

َﻦْﻔِﻔْﻌَﺘْﺴَﻳ



“Evlenme ümidi kalmayan, ihtiyarlayıp oturmuş kadınlara, süslerini açığa vurmamak şartıyla, dış esvaplarını çıkarmaktan ötürü sorumluluk yoktur; ama sakınmaları kendileri için daha iyi olur. Allah işitir ve bilir.”279

Ayette geçen ‘isti’faf’ yani daha iffetli davranmaktan kastedilen örtünmedir;

ayet, örtünmenin başta gelen maksatlarından birinin iffet olduğuna işaret eder.280

Karaman, ‘iffet’ ve ‘örtü’ ilişkisini şöyle açıklar: “İffet özdür, maksattır ve iyi bir kulun vasfıdır; bunu korumak için örtünmek vesiledir, şekildir. İslam’a göre iffet, gayri meşru ilişkilerden uzak durmakla beraber; bunu sağlayan davranışları da içine almaktadır. Bu sebeple giyinişiyle ve davranışları ile başkalarını tahrik eden, günah işlemelerine sebep olan erkek ve kadınların, iffetlerine gölge düşmektedir. Gerek erkek gerekse kadının, karşı cins için genellikle cazip, etkileyici ve tahrik edici yerlerini örtmeleri gerekli görülmüş, açılma ve gösterme ile iffeti koruyamama arasında sabit bir ilişkinin bulunduğuna işaret edilmiştir.281


İffeti koruma genel prensibine göre erkek ve kadın, birbirlerine cinsel cazibesini


276 en-Nûr 24/31.
277 Bardakoğlu, “Örtünme”, c. III, s. 1635; Ateş, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c. IV, s. 1807.
278 Seyyid Kutub, Kur’an’ın Gölgesinde Kadın, 5. Baskı, Ravza Yayınları, İstanbul 2007, s. 115.
279 en-Nûr 24/60.
280 Yıldız, İslam’da Giyim ve Tesettür, s. 28.
281 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 323.


sergilememeli ve şu hususlara dikkat etmelidirler: Başkalarının namusuna göz koymamalı, kendi ırz ve namusunu muhafaza etmeli ve gayri ahlaki olan fiziksel ve duygusal ilişkilerden uzak durmaya çalışmalıdırlar.282

Örtünme kuralına dikkat eden erkek ve kadın kendi iffetini korumakla beraber karşı cinsin iffetinin korunmasına da yardımcı olmaktadır.

B. Tesettürün Fitne İle İlişkisi


Fitne  kelimesi  sözlükte  küfür,  sapıklık,  günah,  ayrılık,  birisini  azdırmak,  iç ihtilaf ve kargaşa, kalbin bir şeyi fazlaca beğenip ona meyletmesi, hoşuna gitmesi, gibi anlamlara gelir.283 Allah tarafından imtihan için gelen musibet, âzâb; bir kimseye dininden dönmesi için işkence etmek, denemek için güç işlere maruz bırakmaya da fitne denir. 284

Fitne kelimesi altın ve gümüş gibi değerli madenlerin saflığını belirlemek için ateşte eritmek anlamında ‘f-t-n’ kökünden türemiştir. Aldatmak, pusu kurarak yolunu kesmek, gönlünü çelmek gibi manalarda kullanılır. Erkeklerin, gönlünü çeldiği ve mantıklı düşünceden alıkoyduğu için kadına da ‘fettân’ denilmiştir.285

Fitne ve bu kelimenin değişik türevleri, Kur’an-ı Kerim’de muhtelif sure ve ayetlerde altmış yerde geçer.286  Hadislerde ise daha çok içtimaî bozukluk, anarşi vb anlamlarda kullanılmıştır. Hadis kitaplarında ‘Kitâbü’l-Fiten’ diye bölümler vardır.287

İslam’a göre toplum hayatının huzurunu sağlamak, dinî ve ahlâkî değerleri korumak  için  erkek  ve  kadına  bazı  sınırlar  getirilmiştir.  Örtünme  bu  sınırların korunması için alınmış tedbirlerden biridir. Kadınlarla ilgili bazı hükümlerin ve sınırlandırmaların gerekçesi olarak çoğu kaynakta fitne endişesi gündeme getirilir. Endişe edilen fitne zinadır. Bu anlamda kısıtlama sadece kadın açısından olmayıp erkek



282 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 72-73; Görmez, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, s. 29.
283 İbn Manzûr, Lisanü’l-Arab, c. VII, s. 75.
284  Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler Kavramlar, 20. Baskı, İnkılâb Yayınları, İstanbul 2004, s. 145; Ünal,
Kur’an’da Temel Kavramlar, s. 298.
285 Mustafa Çağrıcı, “Fitne”, DİA, TDV, İstanbul 1996, c. XIII, ss. 156-159, s. 156.
286 Örnek olarak bkz. en-Nûr 24/163; el-Hadîd 57/14; el-Bürûc 85/10; en-Nahl 16/110.
287 Talat Sakallı, “Fitne”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınları, İstanbul 2000, c. II, ss. 372-374, s. 372.

açısından da söz konusudur.288 Ancak asrısaadetten sonraki dönemlerde kadın, bir fitne unsuru olarak görülmüş, onu toplumdaki bütün olumsuzlukların kaynağı gören anlayış, tesettür konusunda da aşırıya gitmiş, ilk devirlerdeki bir takım esneklikleri bile göz ardı etmiş ve kadını sosyal hayattan soyutlayarak evinin en kuytu köşesine itmiştir.289

İslam’ın, ilk muhataplarından olan kadınlara, kazandırdığı ferdî ve sosyal saygınlığın, hayata bilfiil katılma ve hiçbir yaratılmışa kul olmama bilincinin ve bunun getirdiği özgüven ve özgürlük ortamının tarihte yaşanmış örnekliği capcanlı dururken; nasıl olur da kısa bir süre sonra, saygınlık düşüklüğe, özgüven tedirginliğe ve özgürlük köleliğe dönüşmüş; kadın, toplumdan soyutlanmış, cahil bırakılmış ve “çocuktan biraz akıllı, köleden biraz özgür” bir konumda, erkeğinin dünya ve ahiretteki başarısını kolaylaştırmak üzere geri hizmetlere çekilmiştir.290



Kadının sosyal hayattan soyutlanması anlamında yorumlanan ayetteki   ﻲ
َنْﺮَﻗَو


َ"ّﻦُﻜﺗِﻮﻴُﺑُ

/  (Ey  Peygamber  eşleri)  Evlerinizde  oturun…”291   ifadesi,  İslamî  gelenekte


“Kadınları eve hapsedin” şeklinde anlaşılmış ve kadınlar baştan ayağa ‘avret’ (avrat) olduğu  için  asırlar  boyu  ev  kafeslerinden  dışarı  çıkarılmamışlardır.  Bazıları  bu uygulama ile kadının daha iyi bir eş ve anne olacağını iddia etmiştir. “Kadının sırtından sopayı karnından sıpayı eksik etmeyeceksin” sözünde dile getirilen anlayış, İslam coğrafyasında hüsnü kabul görmüştür. Bu anlayışın en önemli kaynağı, kadını aklen ve dinen    eksik,   eğri,   huysuz,   fitne   ve   uğursuz   olarak   konumlandıran   hadis   (!) rivayetleridir.292   Hz.  Aişe  döneminde  başlayan  kadınların  mescitlere  gitmeleri  ve bayram  törenlerine  katılmaları  tartışmaları;  sonraki  devirlerde  fitne  söylemi  ile kadınların hem genel anlamda mescitlerden hem de bayram törenlerine katılmaktan alıkonulmaları sonucunu doğurmuştur.293  Kaldı ki “Evlerinizde oturun” emri de, tüm zamanlara ve tüm kadınlara yönelik bir emir değildir. Zira bu emir hiçbir yoruma mahal vermeyecek bir açıklık ve kesinlikte, doğrudan Hz. Peygamber’in eşlerine yöneliktir,




288 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 542.
289 Ünal, “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”, s. 68.
290   Hidayet  Şefkatli Tuksal, Kadın  Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki  İzdüşümleri,  1.  Baskı, Avrasya Yayınları, Ankara 2000, s. 7-8.
291 el-Ahzâb 33/33.
292  Mustafa Öztürk, “Klasik Tefsirlerdeki ‘Tesettür’ Formu Üzerine”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 69-88, s. 84.
293 Tuksal, Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, s. 113.


“…ِءﺎﺴَ ﻨﱢﻟا  َﻦِﻣ  ٍﺪَﺣَﺄَآ   ﱠﻦُﺘْﺴﻟَ

ﱢﻲﺒِﱠﻨﻟا  َءﺎﺴَ ﻧِﺎَﻳ  /  Ey  Peygamber  eşleri!  Siz  diğer  kadınlar  gibi


değilsiniz…”294 diye başlayan ayette de buna işaret edilmektedir.295

İslam dininde, örtünmenin esası hanımların hakları, saygınlıkları ve şerefleridir. Mukallit  fakihlere  göre  ise  örtünmenin  esası  fitne  korkusudur.  Ahlaklı  ve  dindar erkekleri fitneden korumak için hanımları hapsettiler. Bütün haklarından, şereflerinden mahrum bıraktılar. Örtünme, konusunda aşırıya gidilerek kadınların haksızlığa uğramalarına, her şeyden mahrum olmalarına sebep oldular. Yani bu konuda toplumun yanlış kabulleri ve algıları; Şeriatın bu güzel tedbirinin önüne geçmiştir. Örtünme Şark toplumlarında hep fitne korkusuna bağlanmıştır. Ancak asıl fitne, erkeklerin gözlerinde, kalplerinde  yahut  dillerinde  bulunur.  Eğer  tedbir  almak  gerekiyorsa,  erkeklerin gözlerine nikâb, kalplerine adab, dillerine ceza lazım gelir.296


Tesettür, hem erkek hem de kadın açısından bazı sınırlamalar getirmiştir. Ancak kadının sosyal etkinliğini engellemeyi amaçlamaz. Tesettür, salt cinselliğe, kadının baştan çıkarıcı bir fitne sebebi olduğuna ve kadın bedeninin nesneleştirilmesi ve denetlenmesine indirgenemez. Çünkü Kur’an’da kadın için örtünme hükmünden297 önce erkeklere, bakışlarını sakındırma ve avret yerlerini örtme buyruğu298 yer almaktadır.299

Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde kadın sosyal hayattan soyutlanmadan toplumda varlık göstermekteydi; İslam dini, iyi ahlâkı muhafaza etmek için normal bir giyim adabı getirmiştir. Kadının dikkat çekmeyecek bir şekilde dışarıya çıkmasında sakınca görülmemiştir.300

Kadının fitne unsuru olarak görülmesi, İslamî bir anlayıştan ziyade İslam’dan önceki muharref dinlerde bulunan uygulamalarla ve ataerkil anlayışla alakalı bir zihniyetin  neticesidir.  Kadının  fitne  gibi  endişelerle  tesettüre  bürünmesi  gerektiği anlayışı yine bu zihniyetin yorumlarının neticesidir. Kur’an’ın buyruğu ise kadın ve erkek  ilişkilerinde  iffet  prensibinin  gözetilmesidir.  Tesettür,  bu  anlamda  iki  taraf

294 el-Ahzâb 33/32.
295 Öztürk, “Klasik Tefsirlerdeki ‘Tesettür’ Formu Üzerine”, s. 85.
296 Musa Carullah, Hatun, Kitabiyat Yayınları, Ankara 1999, s. 40-41.
297 en-Nûr 24/31.
298 en-Nûr 24/30.
299 Apaydın, “Tesettür”, c. XXXX, s. 542.
300  Ali Toksarı, “Hz. Peygamber Devrinde Kadın”, 3. Basım, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 79-101, s. 85-86.


açısından ele alınmaktadır; kadın örtünmeyle mükellef olduğu gibi; erkekte bakışlarını sakındırmakla mükellef tutulmuştur. Bu konuda Kur’an kadın kadar erkeğe de sorumluluk yüklemektedir.

III. TESETTÜR ZİYNET İLİŞKİSİ


A. Genel Olarak Ziynet (Süs)


Allah  Teala,  insanları  ahsen-i  takvim  surette  dengeli,  ahenkli  bir  şekilde yaratmış ve insanların makul ve mutedil ölçüler içerisinde aşırılığa düşmemek şartıyla süslenmelerine, güzelliklerini korumalarına, güzel görünmelerine de izin vermiş, hatta bunu teşvik etmiştir.301

İnsanların süslenmek için Allah’ın yarattığı ve istifadesine sunduğu nimetlerle ilgili ayette şöyle buyrulur:



ًﺔَﺼِﻟﺎﺧَ
ﺎﻴْﻧﺪﻟا ِةﺎﻴَﺤَ ْﻟا ﻲ
اﻮﻨُﻣَ ﺁ َﻦﻳﺬِ ﻠﱠﻟِ َﻲِه ْﻞﻗُ ِقْزﺮﱢ ﻟا َﻦِﻣ تِ
ﺎﺒﻴﱢﻄﱠ ﻟا
ِﻩِدﺎﺒَﻌِ ﻟِ َجَﺮْﺧَأ ﻲﺘﻟﱠا ﻪِ ﻠﱠﻟا َﺔَﻨﻳزِ
َمﺮﱠ َﺣ ْﻦﻣَ
ْﻞﻗُ

ِﺔَﻣﺎﻴَﻘِ ْﻟا َمْﻮَﻳ



“Allah'ın kulları için yarattığı süsü ve güzel rızıkları kim haram kıldı? De ki;

onlar dünya hayatında, özellikle kıyamet gününde müminlerindir”302


Bu ayet yenilecek, giyilecek ve çeşitli süs eşyalarında asıl olanın mubahlık olduğuna  delildir  ve  çeşitli  ziynetlerin  hepsini  içine  almaktadır.  Her  türlü  vücut temizliği, hayvanlar, binitler ve ziynet eşyalarının her çeşidi buna dâhildir. Erkek için altın ve ipeğin haram olduğuna dair hadisler olmasaydı onlar da buna dâhil olurlardı. 303
İnsanoğlunun faydalanması için yaratılan şeyler hakkındaki hükümler umumidir.304


Hadis-i Şeriflerde şöyle buyrulmaktadır:


“Şüphe yok ki Yüce Allah nimetinin eserini kulunun üzerinde görmeyi sever.”305



301  Akif Köten, “Ziynet”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2000, VIII, ss. 381, s.
381; Bardakoğlu, “Haramlar ve Helaller”, c. II, s. 79.
302 el-A’râf 7/32.
303 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. IV, s. 33-34.
304   Camisab  Özbek,  Dört  Mezhebe  Göre  İslam  Fıkhı  ve  Müctehidlerin  Faklı  Görüşleri,  Ravza
Yayınları, İstanbul 2000, c. I, s. 605.
305 Nesâî, Zîne 57.

“Allah güzeldir, güzelliği sever.”306


Hz. Peygamber (s.a.v.) gündelik hayatında daima temiz olmaya özen göstermiş ve düzenli olmuş, sade ve güzel giyinmiş, güzel koku sürünmüş ve insanları da bu tür davranışlara teşvik etmiştir. Bakımsız gördüğü insanları da uyarmıştır. Böylece insanın temiz ve güzel giyinmesi tavsiye edilmiş, iyi ve güzel şeylerin helâl olduğu belirtilmiş, kötü ve çirkin şeylerin ise haram kılındığı ifade edilmiştir.307

B. Ziynetleri Teşhir Etmenin Hükmü

İslam kadınların süslenmesine karşı değildir.308 Konuyla ilgili ayette şöyle buyrulmaktadır:



"ٍﺪِﺠْﺴَﻣ ﱢﻞُآ َﺪْﻨِﻋ ْﻢﻜُ َﺘَﻨﻳزِ
اوُﺬُﺧ َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎﻳ / Ey Âdemoğulları, her mescide gidişinizde ziynetli


elbiseler  giyin.”309    Ayet  insanların  süslenebileceğine  işaret  eder.  Avret  yerlerini örtükten sonra ziynet temin eden elbise giymek müstehab olarak görülmüştür.310 Ancak süslerin gösterilmesi caiz değildir. Süslerin gösterilmesinin caiz olmadığı ayette şöyle ifade edilir:

“Süslerini, kendiliğinden görünen kısmı müstesna, açmasınlar. Başörtülerini yakalarının üzerine salsınlar.”311

Ayette  geçen  ziynetten  kasıt,  ziynet  takılan  yerlerdir.  Muzaaf  olan  mahal kelimesi hazfedilip muzafun ileyh olan ‘ziynet’ kelimesinin yerine kaim kılınarak ayette kastedilen mana ziynetin takıldığı mahal olmuştur.312

Ziynet yerleri ise kadının boyun, baş ve göğsüdür; Cenab-ı Hak, başörtüleri ile örtünmelerini   farz   kılmak   suretiyle   kadınların   hilkaten   güzel   olan   yerlerini





306 Müslim, İman 147.
307 Bardakoğlu, “Haramlar ve Helaller”, c. II, s. 79.
308  Ömer Tilmisanî, el-İslâm ve Nazaratü’s-Sâmiye li’l-Mer’eti, Dâru’t-Tevzî’ ve’n-Neşri’l-İslâmiyye, Kahire Trhz., s. 3.
309 el-A’râf 7/31.
310   Abdullah  b.  Mahmud  el-Mevsılî,  el-İhtiyâr  li-Ta’lîli’l-Muhtâr,  Çev.  Mehmet  Keskin,  Hikmet
Neşriyat, İstanbul 2005, c. IV, s. 181.
311 en-Nûr 24/31.
312 Mevsılî, el-İhtiyâr, c. IV, s. 124.

göstermelerini men etmiştir.313


Ayetin devamında, “Ziynetlerini açmasınlar” ifadesi tekrar edilerek; bu ziynetlerin kimler tarafından görülebileceği belirtilmektedir:

“Süslerini kocaları veya babaları ve kayınpederleri veya oğulları veya kocalarının oğulları veya kardeşleri veya erkek kardeşlerinin oğulları veya kız kardeşlerinin oğulları veya Müslüman kadınları veya cariyeleri veya erkekliği kalmamış hizmetçiler ya da kadınların mahrem yerlerini henüz anlamayan çocuklardan başkasına göstermesinler.”

Ayet, kadınların boyun, baş ve göğüsleri gibi ziynetlerini kimlere göstermesinin helal olduğunu ve kimlere göstermesinin helal olmadığını belirtmektedir.314

Yine ayetin devamında “gizledikleri ziynet”ten bahsedilmektedir: “Gizledikleri ziynetlerin bilinmesi için ayaklarını yere vurmasınlar.”315
Burada ziynet kelimesi üçüncü kez tekrar edilmektedir. O dönemde kadınların; ayak bileklerine taktıkları halhallar kastedilmiş ve yasaklanmıştır. Burada asıl kastedilen şey sadece o devirde kadınların kullandıkları süs eşyası değil; bakıldığı zaman hemen görülmeyen ancak dikkat çekici bir davranışla fark edilebilen, gizli olan süs ve güzelliklerdir.   Çünkü   bu   erkeklerin   şehevi   hislerini   uyarır,   asıl   yasaklanan   bu
davranıştır.316


Bu ayet, kadın vücudunun tamamının ziynet olduğuna işaret eder. Çünkü ziynet kelimesinin ilk geçtiği yerde “…ziynetlerinden sadece kendiliğinden görünen kısmı…” ifadesi ile bütünden yalnız bir kısmının yani yüz ve ellerin açılabileceği söylenirken; ikinci  geçtiği  yerde,  istisna  edilmeksizin,  ziynetlerin  tamamının,  ‘ferc  hariç’  ayette






313 Râzî, Tefsiri Kebir, c. XVII, s. 46; Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 70-71.
314 İsmail Hakkı Bursevî, Tefsiru Rûhul Beyân, Mektebetü Eser, İstanbul 1389/1969, c. VI, s. 142.
315 en-Nûr 24/31.
316 Şemsuddin Ebû Abdullah İbn Kayyim el-Cevziyye, Bedâi’u’t-Tefsîr, Çev. Harun Öğmüş-Halil Aldemir, Polen Yayınları, İstanbul 2011, c. III, s. 138; Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 46.


geçen   şahısların   yanında   açılabileceği   belirtilmiştir.   Bu   yerler   örtülünce   kadın vücudunun tamamı zatı itibariyle ziynet olmuş olur.317

Bu durumda yüz ve ellerin açılması caizdir. Vücudun çekici ve güzel olan, gerektiğinde ziynet takılarak süslenen ‘kol, gerdan, kulak, baş’ gibi yerlerin örtülmesi emredilmiş ve farz olmuştur.318

Kadınların asıl ziynetleri, yaratılış itibariyle kendilerinde mevcut olan güzellikleridir. Her kadın vücudu bu anlamda bir güzelliğe ve ziynete sahiptir. Ancak kadınların gerek yaratılıştan olan güzelliklerini gerekse sonradan edindikleri süs ve ziynetleri kendilerine nâmahrem olan kimselere göstermeleri caiz değildir.

C. Kadınların Ziynetlerini Göstermesi Caiz Olanlar ve Olmayanlar


Yukarıda geçen Nûr suresi 31. ayette kadınların ziynetlerini gösterebileceği kimseler şöyle zikredilmiştir:

- Kocaları

- Babaları

- Kayınpederleri

- Oğulları

- Kocalarının oğulları (üvey oğulları)

- Erkek kardeşleri

- Erkek kardeşlerinin oğulları

- Kız kardeşlerinin oğulları

- Kadınlar (Müslüman kadınlar veya cariyeler)

- Erkeklikten kesilmiş veya erkekliği olmayan hizmetçiler

- Kadınların avretini henüz anlamayan çocuklar

Kadınların ziynetlerini gösterebileceği kimseler arasında amca ve dayının zikredilmemesinin sebebi onların diğer mahremler gibi yakın akrabadan sayılmalarıdır.

317 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 47.
318 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 392-393.


Hasan  el-Basrî’nin  görüşüne  göre  ayette  süt  emme  ile  meydana  gelen  mahremlik zikredilmemiştir. Hâlbuki bu nesep bakımından meydana gelen mahremlik gibidir.319

Bu sayılanlar kendileriyle evlenilmesi haram olanlardır. Yüce Allah insanın fıtratına yakınlarına karşı şehvetli bir istek, evlenme ile ilgili bir duygu vermediği gibi böyle şeylere karşı bir nefret yerleştirmiştir.320 Kadının yakın akraba arasında süslerini gizleme zorunluluğu yoktur. Ancak yakın akrabanın, mahrem kadınların süslerine bakmasının mubah olması, şehvetle olmadığı takdirde söz konusudur. Şehvet meydana gelecekse bakması haram olur.321

İnsan kız kardeş gibi mahremlerine karşı yaratılış itibariyle şehvetli his taşıyamıyor ve şehvetle bakamıyor. Çünkü mahremlerin, yakınların simaları yakınlık ve mahremiyet sebebiyle şefkat ve meşru muhabbet hisleri verdiği için nefsanî ve şehvetli eğilimleri ve istekleri kırar. Fakat bacaklar gibi dinen yakınlarına da gösterilmesi caiz olmayan yerleri322 örtmemek açık saçık bırakmak bayağı olan nefislerde gayet çirkin ve gayri ahlakî bir hissin uyanmasına sebebiyet verebilir. Çünkü mahremin siması mahremiyetten haber verir ve namahreme benzemez. Fakat açık bacak mahremin gayriyle müsavidir. Mahremiyeti haber verecek bir alâmeti farikası olmadığından, hayvani bir nazar-ı hevesi, bir kısım süfli mahremlerde uyandırmak mümkündür. Böyle bir nazar ise, tüyleri ürpertecek insanlık için büyük bir alçalma ve ahlakî çöküştür.323

Yakın akraba arasında kadının giyiminde namahrem karşısında olduğu gibi örtünme zorunluluğu yoktur. Çünkü fitne korkusu söz konusu olmadığı için şehvetli, adi bir takım bakışlardan söz edilemez. Ancak kadının mahremleri karşısında da “kendiliğinden  görünen  ziyneti”  açma  konusunda  ihtiyatlı,  tedbirli  olarak,  takvaya uygun davranması tavsiye edilmiştir.







319 Râzî, Tefsiri Kebir, c. XVII, s. 53.
320 Sabunî, Safvetü’t-Tefâsîr, c. IV, s.215.
321 Asım Uysal, Evlilik ve Cinsel Hayat (Dini ve Tıbbi Sorular ve Cevaplar), Uysal Yayınevi, İstanbul
Trhz., s. 726.
322 Bediüzzaman’ın, “bacaklar gibi dinen yakınlarına da gösterilmesi caiz olmayan yerleri” ifadesinden bu konuda dört mezhepten farklı bir görüşe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Dört mezhebin bu konudaki
görüşleri “Setr-i Avret” başlığı altında belirtilmiştir.
323 Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatı (Lem’alar), s. 197.


D. Ziynette Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

İslam dininde süslenme mubah olmakla beraber, insanlarda bulunan zaaf ve temayüllerin kontrol altına alınması ve toplumsal düzenin bozulmasını önlemek maksadıyla süslenme ile ilgili bazı temel ölçüler ve kısıtlamalar getirilmiştir. İtidal üzere yaratılan insan fıtratını, kendisine verilmiş özellik ve şekilleri değiştirme manasında süs, makyaj ve estetik yasaklanmış, bunlar şeytanın iğvası sayılmıştır. Ayet


şöyle  ifade  edilir:  "ِﻪﻠﱠﻟا  َﻖْﻠَﺧ

نﱠ ﺮُ ﻴﱢَﻐﻴَُﻠَﻓ  ْﻢُﻬﱠﻧﺮَ ُﻣﺂﻟَوَ

/  Şüphesiz  onlara  emredeceğim,  Allah’ın


yarattığını değiştirecekler.”324


Cahiliye döneminde ve günümüzde geçerli olan süs çeşitlerinden aşağıdakiler lanetlenmiş ve toplum için sakıncalı görülmüştür:

a) Daha uzun ve sık göstermek için saça fazladan yapay saç takmak,

b)  Vücudun  çeşitli  kısımlarına  dövme  yapmak  veya  yapay  benler  meydana getirmek,

c) Erkeklerin; ipek ve altını giyim, takı ve süs aracı olarak kullanması,

d) Estetik kaygılarla bir takım müdahalelerde bulunarak vücudun asli yapısını
değiştirmek ve farklı görünmeye çalışmak,

e) Hile, aldatma veya karşı cinse benzeme kastıyla yapılan müdahaleler.325

İnsanların vücutlarında yaptıkları bazı değiştirme, güzelleştirme ve düzeltmeler değerlendirilerek şu sonuca varılmıştır:

- Sünnet olmak,

- Belli yerlerdeki kılları almak ve gidermek,

- Tıraş olmak,

- Tırnak kesmek,

- Küpe takmak için kulağı delmek.







324 en-Nisâ 4/119.
325  Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. III, s. 525; Bardakoğlu, “Haramlar ve Helaller”, c. II, s. 80-84; Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 346-347; Beşer, Hanımlara Özel Fetvalar, s. 350.


İslam’ın izin verdiği hatta teşvik ettiği güzelleştirmeler ve düzeltmeler ‘yaratılış düzenini değiştirme’ anlamına gelmez. Bunlar temizlik, kolaylık ve güzellik sağlayarak, tabiî ve fıtrî güzelliğin ortaya çıkmasını temin ederler.326

Süslenmek, güzel görünmek mubah olmakla beraber, vücutta güzelleşmek için yapılan estetik ve fıtratın asli yapısını değiştirmek anlamında bir takım müdahaleler yapmak veya olduğundan farklı bir görünüm kazanmaya çalışmak gerek erkek açısından gerekse kadın açısından yasaklanmıştır. Özellikle kadınlar için süslenme  isteği fıtrî olmakla birlikte süslerin gösterilmesi dinen caiz görülmemiştir.

IV. SETR-İ AVRET

Setr-i avret, avret yerlerini örtmek anlamına gelmektedir.327 Namazda ve namaz dışında avret yerlerinin örtülmesi farzdır. Avret yerlerinin örtülmesinin farz olduğunun


delili "ٍﺪِﺠْﺴَﻣ ﱢﻞُآ َﺪْﻨِﻋ ْﻢﻜُ َﺘَﻨﻳزِ

اوُﺬُﺧ َمَدﺁ ﻲﻨﺑَﺎﻳ / Ey Âdemoğulları, her mescide gidişinizde ziynetli


elbiseler giyin...”328  Ayetidir. “Ziyneti alma” yani giyinme ifadesi, avret olan yerleri örtmeye  işaret  eder.  Ayetteki  “ziyneti  alın”  sözü  vücub  (farziyyet)  ifade  ettiğinden dolayı hem namazda hem de namaz dışında setr-i avret vacibtir.329

Avretin insanlara karşı örtülmesinin vücubu hususunda mezheb imamları arasında görüş ayrılığı yoktur.330  Ancak avretin mahiyeti ve sınırları hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Erkek ve kadının avret sınırlarıyla ilgili farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Mezhep imamları, erkek ve kadının örtünme ölçüsünü şu şekilde belirlemişlerdir:

A. Erkekler İçin Avret ve Sınırı


Avret, kaba ve hafif olmak üzere ikiye ayrılır: Kaba olan bakılması çirkin ve ayıp  görülen  yerler;  hafif  olan  ise  uyluk  kısmıdır.331   Fukahânın  çoğunluğuna  göre



326  Muhammed et-Tâhir İbn Âşûr, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’t-Tûnusiyye, Tunus 1984, c. V, s. 205.
327 İbrahim Paçacı, “Avret”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, s. 43; Şener, “Avret ”, c. IV, s. 126.
328 el-A’râf 7/31.
329 Râzî, Tefsiri Kebir, c. X, s. 344; Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. IV, s. 32.
330    Vehbe  Zuhaylî,  İslam  Fıkhı  Ansiklopedisi,  Çev.  Ahmet  Efe-Beşir  Eryarsoy-H.Fehmi  Ulus- Abdürrahim Ural-Yunus Vehbi Yavuz-Nurettin Yıldız, Feza Gazetecilik, İstanbul 1994, c. I, s. 453.
331 Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. III, s. 395.

erkeğin, erkeğe karşı avreti göbek ile diz kapağı arasıdır.332 Hanefîlere göre göbek avret değildir; diz kısmı ise avrete dâhildir.333  Zâhirîlerin görüşlerine göre ise avret erkekte bizzat fercin (ön ve arkanın) kendisidir.334  Kimi Mâlikî uleması da bu görüştedir.335
Erkeğin kadına karşı avreti ise fukahânın görüşüne göre erkeğin erkeğe karşı avretinde olduğu gibi, göbekle diz kapağı arasıdır.336 Şafiî ve Hanbelî mezhebine göre ise erkeğin yabancı kadına karşı avreti tüm vücududur. Mâlikîler bu durumda erkeğin yüzünü ve yüzünün etrafı denilen baş kısmını, ellerini ve ayaklarını avret yeri saymamışlardır.337

B. Kadınlar İçin Avret ve Sınırı

Fakihler,  kadınların  avret  yerleri  ile  ilgili  farklı  görüşler  ileri  sürmüşlerdir. Kadınların bulunduğu ortam ve şahıslara göre bunun sınırlarını belirlemişlerdir. Bu


görüş ayrılıklarının sebebi “ﺎﻬَ ْﻨﻣِ

َﺮَﻬَﻇ ﺎ

ﺎﻟإِ ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ

ﻦَ ﻳﺪْﺒ

ﺎﻟوَ

/ Onlar, kendiliğinden görünenler


hariç,  ziynetlerini  göstermesinler”338    ayetindeki  “kendiliğinden  görünenler  hariç”

ifadesiyle ilgili farklı yorumlardır.339 Şimdi bunları görelim:


1. Kadının Mahrem Olmayan Erkek ve Kadınlara Karşı Avreti


Kadının, mahrem olmayan erkek karşısında avreti, Hanefî, Malikî, Şafiî ve Hanbelîlerdeki hâkim görüşe göre, elleriyle yüzü dışındaki bütün vücududur.340  Buna delil ise fukahânın çoğunluğuna göre, “Her kim bir kadın ile evlenmek isterse onun yüzüne ve ellerine baksın”341  hadisidir.342  İmam Ebû Hanife’ye göre kadının ayağı da






332 Şener, “Avret ”, c. IV, s. 125; Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 324.
333   Celal  Yıldırım,  Kaynaklarıyla  İslam  Fıkhı  (İbâdât-Muamelat-Feraiz),  Uysal  Kitabevi,  Konya
Trhz., c. IV, s. 139.
334 İbn Hazm’ın “el-Muhalla” adlı eserine baktık ancak Zâhirî mezhebinde erkeğin avreti konusuyla ilgili bir bilgiye rastlayamadık. Ebu Muhammed Ali b. Ahmed İbn Hazm, el-Muhallâ, Dâru’l-Kütübi’l-
İlmiyye, Beyrut 1988; Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. IV, s. 464.
335  Ebu’l-Velîd Muhammed İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd Mezheblerarası
Mukayeseli İslam Hukuku, Çev. Ahmet Meylânî, Beyan Yayınları, İstanbul Trhz., c. I, s. 256.
336 Şener, “Avret ”, DİA, c. IV, s. 125; Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 324.
337   Abdurrahman  Cezirî,  Dört  Mezhebe  Göre  İslam  Fıkhı,  8.  Baskı,  Çev.  Mehmet  Keskin,  Çağrı
Yayınları, İstanbul 2005, c. I, s. 260.
338 en-Nûr 24/31.
339 Şener, “Avret ”, c. IV, s. 126; İbn Rüşd, Bidâyetü’l Müctehid, c. I, s. 257.
340  Şeyhü’l-İslam Bürhânüddin Ebü’l-Hasan el-Merğinânî, Hidaye Tercemesi, Çev. Hasan Ege, Şelale
Yayınları, İstanbul 1984, c. I, s. 258; Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 262.
341 Tirmizî, Nikâh 57.
342 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. IV, s. 465; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, c. I, s. 257.

avret değildir.343 Şafiî mezhebinde, kadının avret yerinin yabancı erkekler önünde yüzü de dâhil bütün bedeni olduğu görüşü de vardır.344

Fitne korkusu olduğu takdirde kadının, ‘eller ve yüz’ü örtmesinin farz olduğunu söyleyenler olduğu gibi, “kadın için bir sorumluluk yoktur, erkeğin bakmaması farzdır” diyenler de vardır.345  Kadın mahrem olmayan bir kadının yanında ise diz kapağı ile göbeğinin  arasını  kapatması  farzdır.  Ayrıca  kadın,  vücudundan  hiçbir  yeri,  gayr-i müslim bir kadına göstermemelidir. Çünkü gayr-i Müslim bir erkeğe anlatabilir. Gayr-i müslim kadına, yalnızca eller, yüz ve ayaklar gösterilebilir. Bu hükmün dayanağı olarak da Nûr Suresi 31. ayette geçen “(ziynetlerini) Müslüman kadınlardan (başkalarına göstermesinler)” ifadesi gösterilmektedir; ayette kastedilenler Müslüman kadınlardır.346

Kadınların saçı avret kapsamında değerlendirilmekle birlikte, kulaklardan aşağı sarkan saçın avret kapsamında olup olmadığı Hanefî fakihlerce tartışılmıştır. Fetâvâyi Hindiyye’de saçın tamamının avret olarak görülmesi gerektiği belirtilmiştir.347

2. Kadının Mahrem Erkek ve Kadınlara Karşı Avreti


Kadının, mahremleri karşısında avret yerleri konusunda ihtiyatlı davranan Hanbelîler ve Malikîlerdir. Onlara göre baş, boyun, iki el, iki ayak ve baldırları dışında bütün vücududur.348 Hanefîler bu sayılanlar arasına göğsü de ilave etmişler.349 Kadının mahremleri karşısında avreti konusunda en müsamahalı davranan, Şafiî mezhebidir. Bu mezhebe göre, kadının mahremleri karşısında avreti, sadece göbekle diz kapağı arasıdır.350





343  Ahmed Ebu’l-Hasan el-Kudurî el-Bağdadî, Kudurî Metni ve Tercümesi, Çev. Ali Arslan, Hikmet
Neşriyat, İstanbul 2006, s. 11.
344 Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 260.
345  Abdülaziz Bayındır, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da
Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 129-136, s. 133.
346 Bayındır, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, s. 135; Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 140-141.
347   Komisyon,  Fetâvâyi  Hindiyye,  Hazırlayanlar:  Burhanpurlu  Şeyh  Nizam-Şeyh  Vecihüddin-Şeyh
Celaleddin Muhammed-Kadı Muhammed Hüseyin-Molla Hamid, Çev. Mustafa Efe, Akçağ Yayınları, Ankara 1986, c. I, s. 58.
348 Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 260.
349  H. Yunus Apaydın, “Klasik Fıkıh Literatüründe Örtünme”, İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara
2001, ss. 89-98, s. 94.
350 Ebu Bekir b. Muhammed Şetta ed-Dimyatî, İânetu’t-Tâlibîn Şerhu’l-Fethi’l-Muîn, 1. Baskı, Dâru’l- Fikr, Beyrut 2002, I, 185; Apaydın, “Klasik Fıkıh Literatüründe Örtünme”, s. 94.


3. Kadının Kocasına Karşı Avreti

Kocalara, eşlerinin bütün vücutları helal kılınmıştır. Karı ile koca arasında mahremiyet için herhangi bir sınır söz konusu değildir, birbirlerinin vücutlarının her tarafına bakabilirler. Eşler arasında örtünme zorunluluğu yoktur.351  Bu konuda delil olarak:



"َﻦﻴﻣِ ﻮﻠَُﻣ ُﺮْﻴﻏَ
ْﻢﻬُ ﻧﱠِﺈَﻓ ْﻢُﻬُﻧﺎﻤَ ْﻳأَ ْﺖَﻜَﻠَﻣ ﺎ
ْوأ ْﻢِﻬِﺟاوَ ْزأَ ﻰﻠﻋَ
ﺎﻟإِ / َنﻮﻈُ ﻓِ ﺎَﺣ ْﻢِﻬِﺟوﺮُ ﻔُﻟِ ْﻢهُ
َﻦﻳﺬِ ﻟﱠاَو
/ Onlar,


eşleri ve cariyeleri dışında, mahrem yerlerini herkesten korurlar, doğrusu bunlar yerilemezler.”352 ayeti ile, “Eşinle sahip olduğun cariyeler dışında insanlardan avretini gizle!”353 hadisi, esas alınmaktadır. Bununla birlikte “galîz avret” sayılan hayâ yerlerine bakılmaması edebe daha uygun görülmüştür.354

C. Kadın Yüzünün Avret Olup Olmadığı Meselesi



Nûr suresinin 31. ayetinde geçen “ ﺎﻬْﻨ
َﺮَﻬَﻇ ﺎ
ﺎﻟإِ
ﻦﱠ ﻬُ َﺘَﻨﻳزِ
ﻦَ ﻳﺪْﺒ
ﺎﻟوَ
/ ziynetlerini


kendiliğinden görünen  kısmı  müstesna,  açmasınlar.”  ifadesiyle  ilgili  olarak  kadının yüzünün avret yani ziynet olup olmadığı, kapatılmasının gerekip gerekmediği konusu, gerek    klasik   literatürde,   gerekse   günümüzde   tartışılmakta   ve   farklı   yorumlar yapılmaktadır. Burada farklı görüşleri ve görüş farklılığının sebeplerini belirtmeye çalışacağız.

1. Kadın Yüzünün Avret Olduğu


İbn Atiyye şöyle der: Ayet kadına hiçbir yerini göstermemesi gerektiğini emrediyor, kendiliğinden görünen yerden kastedilen ise, istenmeden yapılan bir hareket sonucu görünen yerdir, bu da affedilen kısımdır.355

Şafiîlere göre, “Ziynetlerini göstermesinler” ayetindeki “ziynet”, tabiî ve yapma olarak  ikiye  ayrılır.  Yüz  yaratılıştan  olan  tabiî  ziynettir;  güzelliğin  aslı  ve  fitnenin




351  Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. VI, s. 16; Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 74; Şener, “Avret ”, c. IV,  s. 126.
352 el-Mü’minûn, 23/5-6.
353 Tirmizî, Edeb 22.
354 Bayındır, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, s. 136.
355 Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. II, s. 126.

kaynağıdır. Kadının yüz ve elleri bakma hususunda avret, namazda ise avret değildir.356


Hanbelîlere göre, kadının yüzünü kapatması gerekir, onlar “kadın avrettir”357 hadisini delil getirirler, bu ifadeye göre dışarı çıkan kadının yüzü dahil her tarafı avrettir.358

Cilbâb ayeti359 kadınların örtülerini üzerlerine sarkıtmaları ve onunla vücutlarını örtmeleri gerektiğine işaret eder, buna yüz de dâhildir. Bazı âlimler bunu savunmuşlardır.360

Hamidullah, ayette kastedilenin yüz örtüsü olduğunu, kadınların yüz örtüsüne riayet etmemeleri durumunda dünyada iken; bu konuda İslam hukukunda yer alan cezaî bir müeyyidenin yani yaptırımın, bulunmadığını; ancak bunun tamamen kendisi ile Allah arasındaki bir durum olup, müeyyidenin uhrevî olduğunu belirtmektedir. Ancak belli bir yaşa gelmiş hanımlar ve köle kadınlar (cariyeler) yüzlerini örtmekten muaf tutulmuşlardır.361



Mevdudî şöyle söyler: Ayetteki, “ﻦﱠ ِﻬِﺑﻮﻴُﺟُ
ﻰﻠﻋَ
ﻦﱠ ِهِﺮﻤُ ﺨُ ِﺑ َﻦْﺑِﺮْﻀَﻴْﻟَو / Örtülerinin ya da

giysilerinin bir kenarını üstlerine salarak kapansınlar.” ifadesi, “darbu’l-hımari ale’l- vechi” yani “yüzlerine örtülerini indirsinler ve kapatsınlar” manasıdır. Bundan maksat da, yüzü örtmek gizlemektir. Bu kapatma örtü ya da peçe ile yapılabilir. Ayet, maslahatları gereği Müslüman kadınların, evlerinden çıkmaları durumunda örtünerek ve kapanarak çıkmalarını, böylece kötü niyetlilerin bu kadınların saygın kimseler olduklarını bilmelerini ve onlara sarkıntılıkta bulunmamalarını ifade etmektedir.362


Bûtî’ye göre İslam’ın kadına farz kıldığı örtünme, yüzünü de içine almaktadır. Kadının hacda ihram esnasında yüzünü yaşmaklaması veya peçe takmasının yasaklanması ve erkeğe değil de kadına bu yasağın konması o dönemlerde kadının yüzünü peçe ile kapatmasından kaynaklanmaktadır. Bu da var olan bu hükmün hacda

356  Muhyiddin Ebû Zekeriyya b. Şeref en-Nevevî, İmam Nevevî’nin Fetvaları, Çev. Abdülbari Polat, Kahraman Yayınları, İstanbul 2009, 210; Beşer, “Fıkıh Açısından Avret ve Örtünme”, s. 106.
357 Tirmizî, Radâ 18.
358 Muvaffukuddin Ebu Muhammed İbn Kudâme, el-Muğnî, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad Trhz., c. I, s. 637.
359 el-Ahzâb 33/59.
360 Zuhaylî, Tefsîru’l-Münîr, c. XI, s. 404; Mevdudî, Tefhimu’l-Kur’an, c. IV, s. 457.
361 Hamidullah, İslam Peygamberi, c. II, s. 1067-1069.
362 Mevdudî, Hicâb, s. 352.

istisnası kılınmıştır.363


Elmalılı, yüz ve ellerle ilgili zaruretler kendi miktarınca takdir olunmak üzere bunların açılmasında sakınca yoktur, ancak zaruret olmaksızın bunların açılmaması gerekir, der.364

2. Kadın Yüzünün Avret Olmadığı


İbn Abbâs ile Hz. Âişe şöyle demişlerdir: Ayetteki, “Kendiliğinden görünen yerler” den kasıt, yüz ile iki avuçtur. Hz. Peygamber (s.a.v.) ihramlı bir kadına, eldiven ve peçe giymesini yasaklamıştır.”365  Eğer yüz avret olsaydı ihramda eller ile yüzün örtülmesi yasaklanmazdı.366

Hanefîlere göre, kadınların el, yüz ve ayakları avret değildir; ancak genç kadınların yüzlerini erkeklere karşı örtmeleri gerekir.367

Malikîlere göre, kadınların elleri ve yüzü avret değildir; ancak fitne korkusu olursa eller ve yüzün örtülmesi vaciptir.368

Cilbâb, kelimesinin geçtiği ayet369 (genelde) ‘çarşaf’ diye tercüme edilmiş, kadının   ancak   çarşafla   dışarı   çıkabileceği,   yüzünü   peçeyle   örtmesi   gerektiği söylenmiştir. Hâlbuki Peygamber (s.a.v.)’e: “Bundan böyle güzellikleri hoşuna da gitse mevcut eşlerinden başkası ile evlenemeyeceği, bu eşlerini başka kadınlarla değiştiremeyeceği”  belirtilen  ayetten370   yüzün  avret  olmadığı  anlaşılır.  Eğer  avret olsaydı;  Hz.  Peygamber,  kadının  güzel  olup  olmadığını  bilemezdi  ve  güzelliği  de hoşuna gitmezdi. Yani kadınların yüzlerine (açılmasına) müsaade edilmiştir.371







363 M. Said Ramazan el-Bûtî, Fıkhu’s-Sîre, Dâru’l-Meâsir-Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1991, s. 168-169.
364 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. VI, s. 14.
365 Ebû Dâvûd, Menâsik 32.
366 Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 463.
367  Muhammed Emin İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr, Çev. Ahmed Davudoğlu,
Şamil Yayınları, İstanbul 1983, c. I, s. 428.
368 İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, c. I, s. 257; Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 460.
369 el-Ahzâb 33/59.
370 el-Ahzâb 33/52.
371 Bardakoğlu, “Örtünme”, c. III, s. 1636; Ateş, Kur’an-ı Kerim Tefsiri, c. IV, s. 1809.


Nûr suresi 31. ayetteki,   ْﻢِهِرﺎﺼَ

ْﺑأَ

ْﻦﻣِ  اﻮ

ﻐُ ﻳَ

ﻦَ ﻴﻨﻣِ ْﺆﻤْﻠ

ْﻞﻗُ

/ Mümin erkeklere söyle


gözlerini sakınsınlar” ifadesi, kadının yüzünün örtülü olmadığına işaret eder. Eğer kadının yüzü ve vücudu örtülü olsaydı; gözleri sakınma diye bir emre gerek kalmazdı. Çünkü görülecek yer yoktur ki ona bakmaktan sakındırılsın.372

Kadının yüzünün açılması, ihramının karakteristik bir özelliğidir. Şer’an sabit olmuş bir hükmü, sonradan fesadın yayılması gibi sebeplerle yürürlükten kaldırmak caiz değildir. Böyle yapmak hadiseler sebebiyle şer’i hükümleri nesh etmek olur. Kadının yüzünü açması ve erkeğe de yüzünü çevirmesinin emredilmesi onlar için bir imtihandır. Bu ihram anında av hayvanlarının yakalanmaya müsait olduğu halde avlanmalarının yasak edilmesi gibidir.373


Fakih ve müfessirler ayetteki, “Kendiliğinden görünen (ziynet yerleri) müstesna” ifadesi ile kadının, yüzünün ve ellerinin görünmesinin caiz oluşuna; Hz. Peygamberin, Esma hadisi374 de bunun mubahlığına işaret eder demişlerdir. Buna göre örtülmesi gereken ziyneti şöyle değerlendirmişlerdir:

i. Dış elbiseden başka her taraf örtülmelidir.


ii. Eller ve yüz hariç her taraf örtülmelidir.


iii. Eller, yüz ve ayaklar hariç her taraf örtülmelidir.


Ancak ‘eller ve yüz hariç’, her taraf örtülmelidir görüşü ağır basmıştır.375


Genel görüş yüzün avret (ziynet) olmadığı yönündedir. Yüzün avret olmaması açılmasına duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde bu konuda kesin bir hüküm getirilmediği için kadının yüzünü örtmek gibi bir zorunluluktan bahsedilemez. Sırf fitne sebebiyle kadının yüzünü örtmesi gereklidir gibi


372 Mustafa Varlı, İslam’a Göre Haram Davranışlar, Ensar Yayınları, İstanbul 2010, s. 333.
373 Kardavî, Çağdaş Meselelere Fetvalar, c. II, s. 100.
374 “Ey Esma! Şüphesiz kadın ergenlik çağına ulaşınca, onun şu ve şu yerlerinden başkasının görünmesi uygun değildir.” Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu söylerken Esma’nın yüzüne ve avuçlarına işaret etmişti.
Ebû Dâvûd, Libâs 33.
375 Zemahşerî, el-Keşşâf, c. IV, s. 291; Râzî, Tefsiri Kebir, c. XVII, s. 47; 606/1209; İbn Kesîr, Hadislerle
Kur’an’ı Kerim Tefsiri, c. XI, s. 5879; Vehbe Zuhaylî, Fetâvâ Muâsara, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 2003, s. 176; Elbanî, Hicabü’l-Mer’eti’l-Müslime, 42; Carullah, İslam Şeriatının Esasları, 38; İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an, c. II, s. 685; Hayreddin Karaman, Aile İlmihali, 5. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2011, s. 257.


bir takım yorumları, dinin kuralıymış gibi ifade etmemek ve kadını buna zorlamamak gerekir. Yüzlerini örtmek veya açmak kadınların kendi tercihlerine bırakılmalıdır.

D. Cariyenin Avreti


Cariyeleri giyim bakımından hür kadınlardan ayıran temel farklılık, onların başörtüsü ve cilbâb kullanmamalarıdır. Hz. Ömer’in, hilafeti zamanında başörtüsünün hür kadınlara mahsus olduğunu söylediği, cariyelerin hür kadınlar gibi örtünmelerine izin vermediği nakledilir.376

Hanefîlere  göre  cariyeler,  sırtı,  karnı  ve  yan  tarafları  bakımından  erkek gibidirler. Cariyeler efendilerinin ihtiyaçlarını gidermek için iş elbiseleriyle dışarı çıkarlar, örtünmeleri zor olacağı için, yabancı erkekler onların mahremleri gibi kabul edilmiştir.377

Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelîlere göre avret yerleri erkeğinki gibi olup diz kapağı ile göbeği arasıdır. Erkeğin ve cariyenin başı avret olmamak bakımından birbirine benzer. Baş ile kolların açılmasına ihtiyaç vardır.378

Ebu Hayyan, cumhurdan farklı olarak, kadının bütün bedeninin örtünmesi konusunda hür ve cariye ayrımı yapmamakta ve bu konuda Zâhirîlerin görüşünü benimsemektedir. Zâhirîlere göre, Ahzâb suresi 32. ayette geçen “mümin kadınlar” ifadesinden kasıt hür ve cariyelerdir. Cariyelerde eziyete uğramama ve iffetli tanınma konusunda hürler gibidirler; çünkü onlar fitneye daha çok maruz kalmaktadırlar.379

Cariyelik kurumu diye bir mefhum günümüzde bulunmamasına rağmen örtünme ile alakalı, gerek klasik fıkıh literatüründe gerekse günümüz fıkıh literatüründe halen konu gündeme gelmektedir. Günümüzde geçerliliğini yitirmiş bir konuda ayrıntıya girmeyi uygun bulmadık ve bu kadar bilgiyle yetindik.





376 Mustafa Öztürk, Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012, s. 100.
377 Komisyon, Fetâvâyi Hindiyye, c. I, s. 58.
378  Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 460-462-465; Bayındır, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, s. 130-134.
379  Sabunî, Revâiu’l-Beyân, c. II, s. 355; Zuhaylî, Tefsîru’l Münîr, c. XI, s. 403; Şener, “Avret ”, c. IV, s. 126.


E. Hünsânın Avreti


Hünsâ, hem erkeklik hem de kadınlık organı taşıyan kimsedir.380


Fıkıh terimi olarak hünsâ, kadın ve erkek organı birlikte mevcut olan veya her iki organı da bulunmayan kimsedir. Erkeklik veya kadınlık yönünden hangisinin galip olduğu bilinmediği takdirde böyle birine ‘hünsâ-yi müşkil’ denilir.381

Genel olarak mezheplerde kadın avretinin sınırları belirlenirken, hünsânın avreti de aynı hükme tabi tutulmuştur.382

Hünsâ-yi müşkil ise Hanbelî mezhebinde, erkek gibi kabul edilmiş ve avret bakımından erkeğin tabi olduğu hükme tabi olmuştur. Hanefîler ve Şafiîler ise ihtiyatı esas alarak; kadının avreti gibi saymışlar ve ona göre örtünmesini istemişlerdir. Buna göre  kadın  gibi  başını  örter  namaz  kılar,  erkeklere  haram  olan  takı  ve  ipeği kullanmaz.383

F. Namazda Avret


Avret yerini örtmek anlamına gelen setr-i avret namazın şartlarındandır. Kişi örtünme imkânına rağmen örtünmeden namaz kılarsa namazı sahih olmaz.384

Örtünme, konusunda Şâri’ iki ölçü getirmiştir: İlki, zorunlu olan ölçüdür ki bu, sev’at’ın örtülmesidir ve namazın sıhhat şartıdır. Bunun sınırı avret yerinin en galiz kısmı olan ön ve arka olarak çizilmiş ve örtülmesi gerekli görülmüştür. Bu kısma, şehvet mahallinden olması itibariyle diz kapağından yukarısı, bacaklar da dâhil edilmiştir. İkincisi ise, mendup olan ölçü olup, sev’at’ın dışında kalan yerlerin örtülmesidir.385





380 İbrahim Paçacı, “Hünsâ”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2006, s. 276; Komisyon,
Yeni Kâmus, s. 91.
381 Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, s. 205.
382 Bkz. Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 458-466.
383  Muhyiddin Ebu Zekeriyya b. Şeref en-Nevevî, Minhâcu’t-Tâlibîn ve Umdetü’l-Müftîn Fi’l-Fıkh,
Dâru’l-Fikr, Beyrut 1992, s. 31; İbn Kudâme, el-Muğnî, c. II, s. 333; Mevsılî, el-İhtiyâr, c. III, s. 38.
384 Şener, “Avret ”, c. IV, s. 126; Paçacı, “Avret”, s. 43.
385 Şah Veliyullah Dihlevî, İslam Düşünce Rehberi Hüccetillahi’l Bâliğa, Müellifin hayatı ve eserleri, hadislerin tahrici ve notlar ilavesiyle, Çev. Mehmet Erdoğan, Yeni Şafak, İstanbul 2003, c. II, s. 321.


Hanefi mezhebine göre erkeklerin avret yerleri göbeğinin altından diz kapakların altına kadar olan kısımdır. Kadınların eller, yüz ve ayaklar hariç bütün bedeni avrettir. Avret yerlerinin dörtte biri açık kalırsa ve bir rükün eda edecek kadar devam ederse namaz batıl olur. Bir rükünden az devam ederse batıl olmaz.386

Mâlikî mezhebinde İmam Mâlik’e göre avret yerlerinin örtülmesi farz kılınmış olmakla beraber namazın sıhhat şartı değildir. İbnü’l-Arabî ve birçok Mâlikî müellife göre ise avret yerlerini örtmek namazın sıhhat şartıdır.387  Namazda örtebilme imkânı varken, kaba avretinden birazı bile olsa, erkekte avret-i galiza, kadında ise baş, kol ve bacaklarla göğüs hariç bütün bedeni, açık olarak namaz kılanın namazı batıl olur. Hafif avret açık olduğunda kılınan namaz ise, batıl olmaz, fakat iadesi müstehaptır.388

Hanbelî mezhebine göre erkeğin avret yeri göbeği ile diz kapağı arasıdır. Kadın namazda elleri ve yüzü dışında kalan bütün bedenini örtmelidir. Kasıtsız olarak açılan avret az ise, namaza mani olmaz; çok ise, zamanın uzaması halinde namazı bozar. Karanlık bir odada da bulunsa, namaz kılan kimsenin avret yerlerini örtmesi farzdır.389

Şâfiî mezhebine göre erkeğin namazda avret yeri göbeği ile dizleri arasıdır. Kadının ise yüzü ve elleri dışında bütün vücududur. Örtmeye gücü yettiği halde namaz kılan kimsenin, avret yeri açılsa namazı batıl olur; sehven açılırsa ve hemen örtülürse namazı batıl olmaz.390

Namaz dışında da avret yerlerinin örtülmesi gerekli görülmüştür. Rivayete göre sahabeden biri, Hz. Peygamber’e şöyle sormuştur: “Ey Allah’ın Resulü! Kişi tenha bir yerde iken örtünmesi gerekli midir?” Allah Rasulü (s.a.v.): “Allah, kendisinden hayâ edilmeye daha layıktır”391 diye cevap vermiştir.




386  Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 258; Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 458-
459.
387 İbnü’l-Arabî Ebubekr Muhammed b. Abdullah, Ahkâmü’l-Kur’ân, c. II, s. 768. (Nakleden: Bayındır, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, s. 129).
388  Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 258; Beşer, “Fıkıh Açısından Avret ve Örtünme”,
s. 98.
389  Cezirî, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, c. I, s. 259; Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 464-
465.
390 Muhammed b. Kasım el-Gazzî, İbnu Kâsım Şerhi (Şafiî Fıkhı), Çev. Mithat Acat, Nida Yayıncılık,
İstanbul 2011, s. 93-94; Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 461-463.
391 Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid İbn Mâce, Sünen, Nikâh 27, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2010.


Yine başka bir rivayete göre, Hz. Peygamber (s.a.v.): “Aman ha, çıplak durmaktan sakının, çünkü tuvalette bulunmanız ve kişinin hanımıyla cinsî münasebette bulunması durumu hariç, sizinle beraber, sizden hiç ayrılmayan mahluklar (melekler, cinler..) vardır.”392 Diye buyurmuştur.

Avretini açan kişiye melekler (rahmet nazarıyla) bakmazlar. Hz. Ali “Kim avret mahallini açarsa, melekler ondan yüz çevirir” demiştir. Amr b. Rabia’dan şöyle dediği nakledilmiştir: Bizler yıkanırken ve birbirimize su dökerken, Hz. Ali yanımıza geldi ve: “Birlikte yıkanıyorsunuz neden örtünmüyorsunuz. Vallahi ben bu şekilde olmanızdan endişe ederim. Bıçkılarla biçilmeyi, bir kimsenin avretini görmeye, ya da birinin benim avretimi  görmesine  yeğlerim”  dedi.  Ayrıca  şöyle  demiştir:  “Sizden  hiç  kimse  açık alanda ya da kendisini örtmeyen çatıda yıkanmasın; eğer açık alanda yıkanırsanız, bir duvarla veya deve ile ya da bir perde ile gizlenin. Eğer biri bunları bulamazsa bir daire çizsin, sonra Allah’ın adını anıp (besmele çekip) içinde yıkansın.”393


Gerek erkek gerekse kadınların avret yerlerini karanlıkta tenha bir yerde de bulunulsa, örtmeleri daha evladır; insanların huzurunda avret yerinin örtülmesi ise icmaen farz kabul edilmiştir. Yıkanma, taharetlenme gibi tabii ihtiyaçlar dışında, İslam hukukçularına göre namazda ve namaz dışında avret yerlerinin örtülmesi farzdır.



























392 Tirmizî, Edeb 27.
393 Yusuf Özbek, Hz. Ali İlmihali, Ocak Yayıncılık, İstanbul 2005, s. 75.










SONUÇ



İslam’dan önceki dinlerde tesettür, İslam’da bulunan tesettüre benzemekle beraber; diğer kültür ve medeniyetlerin tesettüre yükledikleri anlam; İslam’ın tesettüre yüklediği anlam gibi olmamıştır. İslam’dan önceki toplumlarda örtünme sosyal statü göstergesi olarak üst sınıflara mensup kadınlara ait bir giyim tarzı olmuştur. Tesettüre sınıfsal hiyerarşi gibi sembolik anlamlar yüklenerek özgürlük ve örtü arasında sıkı bir ilişki kurulmuştur. İslam’da tesettür sosyal statü göstergesi ve üst sınıflara ait bir giyim tarzı olmamıştır. İslam’da tesettür asıl itibariyle iffetlilik prensibine dayanmaktadır.

Cahiliye Arap toplumunda kadınlar geleneksel olarak örtünürlerdi, güzelliğini teşhir için yüzünü, boynunu, gerdanını açanlar, dikkatleri celb edecek şekilde göz alıcı olanlar  vardı.  İslam  dini,  cahiliye  döneminde  tesettüre  riayet  etmeyen  ve  değersiz görülen kadına onuruna yakışacak şekilde örtünmeyi emrederek şahsiyet kazandırmıştır.

Kur’an’da  erkeklerin  tesettürüyle  ilgili  ayrıntılı  bir  bilgi  verilmemektedir. Halbuki kadınların tesettürüyle ilgili oldukça ayrıntı sayılacak konular bulunmaktadır. Bu da kadının örtünmesinin, İslam’da ne kadar çok önemsendiğinin açık bir delilidir. Söz konusu olan ayetlerde örtünmenin ana hatları belirtilmiş bu ayetlerin tamamlayıcısı durumundaki hadisi şeriflerde ise nasıl olması gerektiği bildirilmiştir.

Kur’an’da tesettürle ilgili özellikle üç kavram bulunmaktadır: Avret, ziynet ve iffet; avret ve iffet hem erkekler hem de kadınlar için kullanılan terimlerdir. Ziynet ise Kur’an’da genel olarak örtünme anlamına gelmekle beraber; daha çok kadınlar için kullanılmaktadır. Ziynet kavramı, avret yerlerinin örtülmesini beyan eden ayetlerden sonra özellikle kadınları muhatap alan ayette geçmektedir. Kadınların tesettür sınırları buna göre gerek fakihlerce gerekse müfessir ve muhaddislerce belirtilmiştir.


İslam’da vücudun örtünmesi kadın ve erkek için fıtratın bir gereği olarak görülmüştür. Allah Teâlâ, diğer varlıkların çoğunda olduğu gibi insan vücudunda doğuştan gelen fıtrî bir örtü vermek yerine, yaratılıştan gelen utanma ve hayâ duygusu var  etmiştir.  İnsanlara  avret  yerlerini  herhangi  bir  örtü  ile  kapatması  bilincini yerleştirmiş ve vücudunu örtme duygusunu ilham etmiştir.

Fakihlerin çoğunluğuna göre erkeğin avret yeri göbek ile diz arasıdır. Kadınların avret yerleri ise mahremi olmayan erkeklerin yanında yüz ve ellerinin dışında kalan bütün vücududur. Kadın mahremlerinin yanında bütün vücudunu örtmek zorunda olmamakla beraber ihtiyatlı davranması tavsiye edilmiştir. Karanlık tenha bir yerde de olsa örtünme daha evladır; yıkanma, taharetlenme gibi tabii ihtiyaçlar dışında namazda ve namaz dışında avret yerlerinin örtünmesi icmaen farz kabul edilmiştir.

Kur’an ve Sünnette karşı cinslerin birbirlerine karşı bakışlarını kısmaları; avret yerlerini muhafaza etmeleri; kadınların evlenmeleri caiz olan erkeklere karşı dikkat celb edici davranışlardan sakınmaları; inançlarının bir belirtisi olarak tesettüre bürünmeleri emredilmiştir. Yaşlı kadınlara eğer mümkünse örtünme kuralına uymaları tavsiye edilmiş; mümkün değilse ziynetlerini göstermemeleri şartıyla üst bir örtülerini çıkarabilecekleri belirtilmiş olmakla beraber her şeyde olduğu gibi giyinip süslenirken elbiselerinin takva amacına uygun olmasına özen göstermek olduğu bildirilmiştir.

Kadının, bedenini örtmesi ve kendini teşhir etmekten kaçınması toplumsal hayat içinde kadınsı özellikleriyle yer almak istemediğini ifade etmektedir. Böylelikle kadın ve erkek ilişkisi cinsiyet üzerinden değil şahsiyet üzerinden gerçekleşmiş olur.

İslam’da  hayâ  vasıtası  olarak  görülen  örtünme,  vücudu  gizleyerek  toplumda kadın ve erkek cinsiyetinin farklılıklarını ortaya koyar. Bu farklılık kadının tesettürüyle sağlanmıştır. Tesettür kadının safiyetini, hem kadın hem de Müslüman biri olduğunu gösterir. Bu anlamda tesettür kadın için bir inanç ifadesi ve aidiyet olgusu, kimlik belirtisi ve bir yaşam biçiminin ifadesi olmuştur.


İslamî literatürde kadınların tesettür sınırlarıyla ilgili üç farklı yaklaşım vardır: Dış elbiseden başka kadın bedeninin tamamını örtmelidir.
Eller ve yüz hariç her taraf örtülmelidir.

Eller, yüz ve ayaklar hariç her taraf örtülmelidir.

Ancak ‘eller ve yüz hariç’ diye ifade edilen yaklaşım ağır basmıştır. Buna göre kadının elleri ve yüzü hariç bütün bedenini örtmesi gerekli görülmüştür.

Kur’an, kadın ve erkeğe belli kimselere karşı bir takım ölçülerde tesettür yükümlülüğü getirmiştir. Tesettürün keyfiyeti, nasıl ve hangi şekilde olacağı konusunda ayrıntıya girmemiş, tesettürün genel hedef ve ölçülerini belirlemiştir. Tesettürün hangi şekilde olacağı konusunu ise toplumların örf, âdet ve geleneklerine bırakmıştır.









KAYNAKÇA





Kitaplar


ASIMGİL,  Sevim-Merve  Şahin,  Kadın  Kaleminden  Kadın  İlmihali,  İpek
Yayınları, İstanbul 2005.

ATEŞ, Süleyman, Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul
1988 (Milliyet-1995).

BARDAKOĞLU,  Ali,  “Haramlar  ve  Helaller”,  İslam  İlmihali  İslam  ve
Toplum, TDV Yayınları, Ankara 2004, ss. 29-193.

BEŞER, Faruk, Hanımlara Özel Fetvalar, 38. Baskı, Nün Yayıncılık, İstanbul
2010.

BEYZÂVÎ, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah, Tefsiru’l-Beydâvî Envâru-Tenzîl ve Esrâru-Te’vîl, 3. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.

BİLALİ,  Abdülhamid,  Örtülü  Olmayan  Hanımlara,  4.  Baskı,  Çev.  Fatma
Zehra, Buruc Yayınları, İstanbul 2008.

BİLMEN, Ömer Nasuhi, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri,
Bilmen Basım ve Yayın, İstanbul Trhz.

BUHÂRÎ,  Ebû  Abdullah  Muhammed  b.  İsmail,  el-Câmiü’s-Sahîh,  Çağrı
Yayınları, İstanbul 1992.

BURSEVÎ,  İsmail  Hakkı,  Tefsîru  Rûhi’l-Beyân,  Mektebetü  Eser,  İstanbul
1389/1969.

BÛTÎ,  M.  Said  Ramazan,  Fıkhu’s-Sîre,  Dâru’l-Measir-Dâru’l-Fikr,  Dımaşk
1991.

CANAN,  İbrahim,  Kütüb-i  Sitte,  (Muhtasarı  Tercüme  ve  Şerhi),  Akçağ
Yayınları, Ankara 1988.

CARULLAH, Musa, Hatun, 1. Baskı, Kitabiyat Yayınları, Ankara 1999.

---------------, İslam Şeriatının Esasları, Değişkenler ve Sabiteler, 1. Baskı, Haz. Hatice Görmez, Kitabiyat, Ankara 2002.


ÇETİNER, Bedreddin, Esbâb-ı Nüzûl, Çağrı Yayınları, İstanbul 2002.

CEZİRÎ,  Abdurrahman,  Dört  Mezhebe  Göre  İslam  Fıkhı,  8.  Baskı,  Çev.
Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 2005.

DEMİRCAN,  Ali  Rıza,  İslam’a  Göre  Cinsel  Hayat,  4.  Baskı,  Eymen
Yayınları, İstanbul 1985.

DİHLEVÎ, Şah Veliyullah, İslam Düşünce Rehberi Hüccetillâhi’l-Bâliğa, Müellifin hayatı ve eserleri, hadislerin tahrici ve notlar ilavesiyle Çev. Mehmet Erdoğan, Yeni Şafak, Diyalog Gazetecilik, İstanbul
2003.

DOĞAN, Lütfi, Toplumun Temelini Sarsan Belli Başlı Problemler, DİB Yayınları, Ankara 1997.

EBÛ  DÂVÛD,  Süleyman  b.  el-Eş'as  es-Sicistânî,  Sünen,  Dâru’l-Kütübi’l-
İlmiyye, Lübnan 2010.

EBÛ ŞAKKA, Abdulhalim, Kadın ve Aile Ansiklopedisi, Çev. Şaban Haklı- Fethi Güngör, Düşün  Yayıncılık (Gerçek Hayat), İstanbul 2010.

ELBANÎ, M. Nasıruddin, Hicâbu’l-Mer’eti’l-Müslime fi’l-Kitâb ve’s-Sünne,
el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1987.

DİMYATÎ, Ebû Bekir b. Muhammed Şetta, İânetu’t-Tâlibîn Şerhu’l-Fethi’l
Muîn,  1. Baskı, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2002.

GAZZÎ, Muhammed b. Kasım, İbnu Kasım Şerhi (Şafiî Fıkhı), Çev. Mithat
Acat, Nida Yayıncılık, İstanbul 2011.

GÜNENÇ, Halil, Günümüz Meselelerine Fetvalar, 2. Baskı, İlim Yayınları,
İstanbul 1982.

HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti), Çev.
Salih Tuğ, İrfan Yayıncılık, İstanbul 1993.
HATEMİ, Hüseyin, İlahi Hikmette Kadın, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1999. HAVVA, Said, el-Esâs fi’t-Tefsîr, Çev. M. Beşir Eryarsoy, Şamil Yayınları,
İstanbul 1991.

HİN, Mustafa-Mustafa el-BUĞÂ, el-Fıkhu’l-Menheci ala-Mezhebi’l-İmam eş-
Şafiî, 10. Baskı, Dâru’l Kalem, Dımaşk 2009.

İBN  ÂBİDÎN,  Muhammed  Emin,  Reddü’l-Muhtar  ale’d-Dürri’l-Muhtâr,
Çev. Ahmed Davudoğlu, Şamil Yayınları, İstanbul 1983.

İBN ÂŞÛR, Muhammed et-Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Daru’t-


Tûnusiyye, Tunus 1984.

İBNÜ'L-CEVZÎ, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali, Zâdü’l-Mesîr Fî

İlmi’t-Tefsîr,  Çev.  Abdülvehhab  Öztürk,  Kahraman  Yayınları,
İstanbul 2009.

İBN  HALDÛN,  Mukaddime,  Haz.  Süleyman  Uludağ,  Dergâh  Yayınları,
İstanbul 2009.

İBN  HAZM,  Ebû  Muhammed  Ali  b.  Ahmed,  el-Muhallâ,  Dâru’l-Kütübi’l-
İlmiyye, Beyrut 1988.

İBN KAYYÎM, Şemsuddin Ebû Abdullah el-Cevziyye, Bedâi’u’t-Tefsîr, Çev.
Harun Öğmüş-Halil Aldemir, Polen Yayınları, İstanbul 2011.

İBN   KESÎR,   Hadislerle   Kur’an-ı   Kerim   Tefsiri,   Çev.   Bekir   Karlığa- Bedreddin Çetiner, Çağrı Yayınları, İstanbul 1996.

İBN KUDÂME, Muvaffukuddin Ebu Muhammed, el-Muğnî, Dâru Âlemi’l- Kütüb, Riyad Trhz.

İBN  MÂCE,  Ebu  Abdullah  Muhammed  b.  Yezid, Sünen,  Dâru  İbn  Hazm, Beyrut 2010.

İBN RÜŞD, Ebu’l-Velîd Muhammed, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l- Muktesıd Mezheblerarası Mukayeseli İslam Hukuku, Çev. Ahmed Meylânî, Beyan Yayınları, İstanbul Trhz.

İNCİL  (Sevindirici  Haber),  İncil’in  Yunanca  Aslından  Çağdaş  Türkçeye
Çevirisi, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1998.

İSLAMOĞLU,  Mustafa,  Hayat  Kitabı  Kur’an  (Gerekçeli  Meal-Tefsir),
Düşün Yayıncılık, İstanbul 2008.

---------------, Tesettür Yazıları, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2010.

KARAMAN,  Hayreddin,  Günlük  Hayatımızda  Helaller  ve  Haramlar,  10.
Baskı, İz yayıncılık, İstanbul 2000.

---------------, İslam’da Kadın ve Aile, 4. Basım, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.

---------------,  Hayatımızdaki  İslam  Sorular  Cevaplar  Dergi  Yazıları,  5.
Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.
---------------, Aile İlmihali, 5. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2011. KARDAVÎ, Yusuf, Çağdaş Meselelere Fetvalar, 1. Baskı, Çev. Vahdettin İnce,
Ravza Yayınları, İstanbul 1996.


KERİMOĞLU,  Yusuf,  Kelimeler  Kavramlar,  20.  Baskı,  İnkılâb  Yayınları,
İstanbul 2004.

KESKİN,  Mehmet,  Büyük  Şafiî  ilmihali  (İman-İbadetler-Helaller- Haramlar), 3. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 2011.

KOÇYİĞİT, Talat-İsmail CERRAHOĞLU, Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri,
DİB Yayınları, Ankara 1984.

KOMİSYON,  Fetâvâyi  Hindiyye,  Hazırlayanlar:  Burhanpurlu  Şeyh  Nizam, Şeyh Vecihüddin, Şeyh Celaleddin Muhammed, Kadı Muhammed Hüseyin,  Molla  Hamid,  Çev.  Mustafa  Efe,  Akçağ  Yayınları, Ankara 1986.

KOMİSYON,   Kur’an   Yolu   (Türkçe   Meal   ve   Tefsir),   Hazırlayanlar: Hayreddin    Karaman-Mustafa   Çağrıcı-İbrahim   Kâfi   Dönmez- Sadreddin Gümüş, DİB Yayınları, Ankara 2006.

KUDURÎ, Ahmed Ebu’l-Hasan el-Bağdadi, Kudurî Metni ve Tercümesi, Çev.
Ali Arslan, Hikmet Neşriyat, İstanbul 2006.

KURTUBÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu li Ahkâmi’l- Kur’an, Tercüme ve Notlar: M. Beşir Eryarsoy, Buruc Yayınları, İstanbul 2001.

KUTUB, Seyyid, Fî Zilâli’l-Kur’ân Kur’ân-ın Gölgesinde, Çev. M. Emin Saraç-Bekir   Karlığa-İ.   Hakkı   Şengüler,   Birleşik   Yayıncılık, İstanbul Trhz.

---------------, Kur’ân-ın Gölgesinde Kadın, 5. Baskı, Ravza Yayınları, İstanbul
2007.

MAHMUD,  Ali  Abdulhalim,  Müslüman  Kadının  Şahsiyeti,  Çev.  Veysel
Bulut-Mustafa Nuhoğlu, Dua Yayıncılık, İstanbul 2012.

MÂLİK, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî b. Enes, el-Muvatta’, 1. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 2007.

MERĞİNÂNÎ, Şeyhü’l-İslam Bürhânüddin Ebü’l- Hasan, Hidaye Tercemesi,
Çev. Hasan Ege, Şelale Yayınları, İstanbul 1984.

MEVDUDÎ, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l Kur’an Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri, 2.
Baskı, Çev. Muhammed Han Kayani-Yusuf Karaca-Nazife Şişman-
İsmail Bosnalı-Ali  Ünal-Hamdi  Aktaş,  İnsan  Yayınları, İstanbul
1996.
---------------, Hicâb, Çev. Harun Ünal, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010. MEVSILÎ, Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr, Çev. Mehmet
Keskin, Hikmet Neşriyat, İstanbul 2005.


MUHAMMED, İbrahim el-Cemel, Fıkhu’l-Mer’eti’l-Müslime İbâdât- Muâmelât, b.y., Trhz.

MUTAHHARÎ, Murtaza, Hicâb (Örtünmenin Felsefesi), Çev. Mücteba Mir, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 2004.

MÜSLİM, Ebû 'l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru İbn

Hazm, Beyrut 2010.

NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, Sünen, Dâru İbn Hazm, Beyrut
2010.

NEVEVÎ, Muhyiddin Ebû Zekeriyya b. Şeref, Minhâcu’t-Tâlibîn ve Umdetü’l- Müftîn Fi’l-Fıkh, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1992.

---------------,  İmam  Nevevî’nin  Fetvaları,  Çev.  Abdülbari  Polat,  Kahraman
Yayınları, İstanbul 2009.

ÖZBEK,  Camisab,  Dört  Mezhebe  Göre  İslam  Fıkhı  ve  Müctehidlerin
Görüşleri, Ravza Yayınları, İstanbul 2000.

ÖZBEK, Yusuf, Hz. Ali İlmihali, Yayına Hazırlama ve İlavelerle Beraber, Ocak
Yayınları, İstanbul 2005.

ÖZTÜRK, Mustafa, Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.

ÖZTÜRK,  Yaşar  Nuri,  Kur’ân’daki  İslam,  Yeni  Boyut  Yayınları,  İstanbul
1995.

ÖZTÜRK,  Yener,  Peygamberlerin  Korunmuşluğu  (İsmetu’l-Enbiyâ),  Işık
Akademi Yayınları, İzmir 2011.

RÂZÎ,   Fahreddin,   Tefsiri   Kebir   Mefâtîhu’l-Gayb,   Çev.   Suat   Yıldırım- Lütfullah   Cebeci-Sadık   kılıç-Sadık   Doğru,   Huzur   Yayınevi, İstanbul 2008.
RIZA, Muhammed, et-Teberrüc (el- Hicâb), Mektebetü’l-Hidâye, Beyrut 1991. RIZA,  Muhammed  Reşid,  Hukûku’n-Nisâ  fi’l-İslâm,  el-Mektebetü’l-İslâmî,
Beyrut 1984.

SABUNÎ,  Muhammed  Ali,  Revâiu’l-Beyân  Tefsiru  Âyati’l-Ahkâm  Mine’l
Kur’ân, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2009.

---------------,        Safvetü’t-Tefâsîr   (Tefsirlerin   Özü),   Tercüme   ve   Tahric: Sadreddin Gümüş-Nedim Yılmaz, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.


SAİD  NURSÎ,  Bediüzzaman,  Risale-i  Nur  Külliyatı  (Lem’alar),  Envar
Neşriyat, İstanbul 2004.

SARIÇAM,  İbrahim,  Hz.  Muhammed  ve  Evrensel  Mesajı,  4.  Baskı,  DİB Yayınları, Ankara 2005.

ŞAFİÎ,   Hüseyin   Muhammed   Fehmî,   ed-Delilü’l-Müfehres   li   Elfâzi’l- Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-İslâmiyye, Kahire 2002.
ŞİRBÎNÎ, Hatîb, Muğni’l-Muhtâc, 3. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 2007. TABERÎ, Muhammed b. Cerîr, Taberî Tefsiri, İhtisar ve Tahkik: Muhammed
Ali  es-Sabunî-Salih  Ahmed  Rıza,  Çev.  Mehmet  Keskin,  Ümit
Yayınları, İstanbul Trhz.

TEVRAT (Kutsal Kitap), Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul 2001.

TİLMİSÂNÎ, Ömer, el-İslâm ve Nezaratü’s-Samiye li’l-Mer’eti, Dâru’t-Tevzî’
ve’n-Neşri’l-İslamiye, Kahire Trhz.

TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen, 3. Basım, Dâru İbn Hazm, Beyrut
2010.

TOPALOĞLU, Bekir, İslam’da Kadın, 20. Basım, Ensar Neşriyat, İstanbul
2008.

TOPTAŞ, Mahmut, Kur’an-ı Kerim Şifa Tefsiri, Bağımsız Yayıncılık (Gerçek
Hayat Dergisinin Kültür Armağanı), İstanbul 2008.

TUKSAL,  Hidayet  Şefkatli, Kadın  Karşıtı  Söylemin  İslam  Geleneğindeki
İzdüşümleri, 1. Baskı, Avrasya Yayınları, Ankara 2000.

UYSAL, Asım, Evlilik ve Cinsel Hayat (Dinî ve Tıbbi Sorular ve Cevaplar),
İlaveli Yeni Baskı, Uysal Yayınevi, İstanbul Trhz.
ÜNAL, Ali, Kur’an’da Temel Kavramlar, Beyan Yayınları, İstanbul 1986. VARLI, Mustafa, İslam’a Göre Haram Davranışlar, Ensar Yayınları, İstanbul
2010.

YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İstanbul
Trhz.

YILDIRIM, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu Yayınları,
İstanbul 1987.

---------------,  Kaynaklarıyla  İslam  Fıkhı  (İbâdât-Muamelat-Feraiz),  Uysal
Kitabevi, Konya Trhz.


YILDIZ,  İsmail,  İslam’da  Giyim  ve  Tesettür,  1.  Basım,  Çıra  Yayınları,
İstanbul 2009.

ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Kitâbü'l- Kebâir,  Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut Trhz.

ZEMAHŞERÎ, Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf, 1. Baskı, Mektebetü’l-Ubeykan, Riyad 1998.

ZEYDÂN, Abdülkerim, İslam Hukukuna Giriş, 3. Baskı, Kayıhan Yayınları,
İstanbul 1995.

ZUHAYLÎ,        Vehbe,   İslam   Fıkhı   Ansiklopedisi,   Çev.   Ahmet   Efe-Beşir Eryarsoy-H. Fehmi Ulus-Abdürrahim Ural-Yunus Vehbi Yavuz- Nurettin Yıldız, Feza Gazetecilik, İstanbul 1994.

---------------, Fetâvâ Muâsara, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 2003.

---------------, Tefsîru’l-Münîr, Çev. Hamdi Aslan-Ahmet Efe-Beşir Eryarsoy- H. İbrahim Kutlay-Nurettin Yıldız, Bilimevi Basın Yayın, İstanbul
2007.




Ansiklopedi Maddeleri


APAYDIN, H. Yunus, “Tesettür”, DİA, TDV, İstanbul 2011, XXXX, ss. 538-

543.

AY, M. Emin- Sait, KIZILIRMAK, “Fıtrat”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil

Yayınevi, İstanbul 2000, ss. 363-365.

BARDAKOĞLU, Ali, “Örtünme”, İslâm’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış
Ansiklopedisi,  MÜİF  Vakfı  Yayınları,  İstanbul  2006,  ss.  1634-
1636.

ÇAĞRICI, Mustafa, “Fitne”, DİA, TDV, İstanbul 1996, XIII, ss. 156-159.

---------------, “İffet”, DİA, TDV, İstanbul 2000, XXI, ss. 506-507.

DÖNDÜREN, Hamdi, “Tesettür”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi,
İstanbul 2000, VIII, ss. 65-68.

---------------, “Peçe”, Şamil İslam Ansiklopedisi, VI, ss. 336-337.

EMİROĞLU,   İbrahim,   “Teşebbüh”,   Şamil   İslam   Ansiklopedisi,   Şamil
Yayınevi, İstanbul 2000, VIII, ss. 71.


FAYDA, Mustafa, “Câhiliye”, DİA, TDV, İstanbul 1993, VII, ss. 17-19.

GÜRKAN, Salime Leyla, “Tesettür” (Diğer Dinlerde), DİA, TDV, İstanbul
2011, XXXX, ss. 543-545.
HÖKELEKLİ, Hayati, “Fıtrat”, DİA, TDV, İstanbul 1996, XIII, ss. 47-48. KOMİSYON,  “Avret”,  İslam  Ansiklopedisi,  MEB  Devlet  Kitapları,  Milli
Eğitim Basımevi, İstanbul 1970, II, ss. 28.

KOMİSYON, “Cilbâb”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul
2000 , II, ss. 10, 10.

KOMİSYON, “Mahrem”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınları, İstanbul
2000, V, ss. 82-84.

KÖTEN, Akif, “Ziynet”, Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul
2000. VIII, ss. 381.
ÖĞÜT, Salim, “Mahrem”, DİA, TDV, Ankara 2003, XXVIII, ss. 388-389. PUSMAZ,  Durak,  “Avret”,  Şamil  İslam  Ansiklopedisi,  Şamil  Yayınevi,
İstanbul 2000, I, ss. 238-239.

SAKALLI, Talat, “Fitne” Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yayınevi, İstanbul
2000, II, ss. 372-373.
ŞENER, Mehmet, “Avret ”, DİA, TDV, İstanbul 1991, IV, ss. 125-126. TEKKEŞİN,  Zübeyr,  “İffet”,  Şamil  İslam  Ansiklopedisi,  Şamil  Yayınevi,
İstanbul 2000, VIII, ss. 245-246.

TURGAY,  Nurettin,  “Takva”,  Şamil  İslam  Ansiklopedisi,  Şamil  Yayınevi,
İstanbul 2000, VII, ss. 344-347.

ULUDAĞ, Süleyman, “Takva”, DİA, TDV, İstanbul 2010, XXXIX, ss. 484-
486.




Makale Ve Tebliğler


APAYDIN, H. Yunus, “Klasik Literatürde Fıkıh ve Örtünme”, İslamiyat, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 89-98.

ATASEVEN,  Asaf,  “Tıbbi  Açıdan  Örtünme”,  Tartışmalı  İlmi  Toplantılar Dizisi 2,   İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 85-93.

ATEŞ,  Süleyman,  “İslam’da  Tesettür”,  İslam  Işığında  Kadın,  TDV  Kadın


Kolları Konferans ve Panelleri, 1996-97, Ankara 2008, ss. 69-94. AY, Eyüp, “Örtünmenin Tarihsel Görünümleri ve Sembolik anlamları”,
İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 11-18.

BARDAKOĞLU, Ali, “Cahiliye Döneminde Kadın”, 3. Basım, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 14-20.

BAYINDIR, Abdülaziz, “Avret Yerlerinin Örtülmesi”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 129-136.

BEŞER, Faruk, “Fıkıh Açısından Avret ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 95-125.

DUMAN, M. Zeki, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, İslamiyat, Cilt
IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 35-52.

GÖRMEZ, Mehmet, “İlahi Dinlere Göre Başörtüsü”, İslamiyat, Cilt IV, Sayı
2, Ankara 2001, ss. 19-33.

HATİBOĞLU, Mehmed S., “Tesettürden Türbana”, İslamiyat, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 7-10.

KARAMAN, Hayreddin, “Giyim-Kuşam İle İlgili Sorular ve Cevaplar,” Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 139-177.

MERİÇ, Ümid, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam da Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme,  İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 29-36.

ÖZEK, Ali, “Kur’an’da Kadınlara Ait Hükümler, Haklar, Vecibeler”, 3.
Basım, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 21-77.

ÖZTÜRK,   Mustafa,   “Klasik   Tefsirlerdeki   ‘Tesettür’   Formu   Üzerine”,
İslâmiyât, Cilt IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 69-88.

SUBAŞI, Necdet, “80’li Yıllarda Örtünmenin Anlamı”, İslâmiyât, Cilt III, Sayı 2, Ankara 2000, ss. 61-70.

TOKSARI, Ali, “Hz. Peygamber Devrinde Kadın”, 3. Basım, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın,   Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 79-101.


TOPALOĞLU, Bekir, “İslam İtikadı Açısından Kıyafet ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 13-20.

ÜNAL, İsmail Hakkı, “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”, İslamiyat, Cilt
IV, Sayı 2, Ankara 2001, ss. 53-68.




Sözlükler


CANBULAT, Mehmet, “Hicâb”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2006.

---------------, “İffet”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2006,

295.

DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat (Eski ve Yeni Harflerle), 19. Baskı, Haz. Aydın Sami Güneyçal, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2002.

ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat,
İstanbul 2010.

ISFEHÂNÎ, Rağıb, Müfredât (Kur’an Kavramları Sözlüğü), Çev. Abdulbaki
Gümüş-Mehmet Yolcu, Çıra Yayınları, İstanbul 2010.

İBN MANZÛR, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn Muhammed, Lisânü’l-Arab, Dâru’l- Hadîs, Kahire 2003.

KOMİSYON, Yeni Kâmus (Arapça Türkçe), Hazırlayanlar: Bekir Topaloğlu- Hayreddin Karaman, Nesil Yayınları, İstanbul 1996.

PAÇACI, İbrahim, “Avret”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara
2006, ss. 43-44.

---------------,  “Hünsâ”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2006,
276.
SAMİ, Şemseddin, Kâmus-i Türkî, 6. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1996. YEĞİN,  Abdullah,  Yeni  Lûgat  (İslamî-İlmî-Edebî-Felsefî),  Hizmet  Vakfı
Yayınları-Cihan Yayınları, İstanbul 1992.