123 Ögel, a.g.e., Cilt I, s.571
124 Ögel, a.g.e., Cilt I, s.570
125 Zühre İndirkaş, Türklerde Hükümdar Tacı Geleneği, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı
Yayınları, 2002, s.23
126 Inan, a.g.e., s. 33-34127 İnan, a.g.e ., s. 92169 İnan, a.g.e., s.40)
Akcan Mir
Ak Kızlar - Türk ve Altay mitololojisinde İyilik Tanrıçaları. Ağgızlar da denir. Ülgen Han’ın kızlarıdırlar.[1] Kıyanlar adı da verilir.[2] Sanat ve estetik anlayışı konusunda insanlara ilham verirler. Hiçbirisinin ismi bilinmez. İsimsiz olmaları bu dünyadan onları tamamen uzak kılar. Kıyan sözcüğü aynı adlı bir Moğol boyunu çağrıştırmaktadır. Türk-Moğol tarihinde Kıyat ve Kıyan adlı iki akraba boy vardır ve Akoğlanlara da Kıyat adı verilmesi bu boylarla alakalıdır. Ak Kızlar, Kamların esin perileri olan Tanrı Ülgen'in dokuz kızıdırlar. Adlarını kimse bilmez. Tanrısal saflıkları ve güzellikleri nedeniyle ak olarak anılırlardı. Herkese saz olan gamsız guguk kuşu ile oynaşıp, gülüşüp, eğlenirlerdi. Ak, Altay Türkçe'sinde cennet demekti. Şaman davullarına resimleri yapılır, kimi zaman da putları şaman cüppelerine dikilirdi.
Ak Oğlanlar - Türk ve Altay mitolojisinde İyilik Tanrıları. Ak Erler de denir. Ülgen Han’ın oğullarıdırlar. Kıyatlar adı da verilir. Yedi kardeştirler. Yedi Altay
boyunun koruyucusudurlar. Yedi Kat yeraltını sembolize ederler. Kıyat
sözcüğü aynı adlı bir Moğol boyunu çağrıştırmaktadır. Moğollarda Kıyat
ve Kıyan adlı iki akraba boy vardır. Ak Oğlanların adları şu şekildedir:
Akkızlar
Karakızlar
124 Ögel, a.g.e., Cilt I, s.570
125 Zühre İndirkaş, Türklerde Hükümdar Tacı Geleneği, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002, s.23
126 Inan, a.g.e., s. 33-34
127 İnan, a.g.e ., s. 92
169 İnan, a.g.e., s.40
Bu reklamlar hakkında
Ak Kızlar - Türk ve Altay mitololojisinde İyilik Tanrıçaları. Ağgızlar da denir. Ülgen Han’ın kızlarıdırlar.[1] Kıyanlar adı da verilir.[2] Sanat ve estetik anlayışı konusunda insanlara ilham verirler. Hiçbirisinin ismi bilinmez. İsimsiz olmaları bu dünyadan onları tamamen uzak kılar. Kıyan sözcüğü aynı adlı bir Moğol boyunu çağrıştırmaktadır. Türk-Moğol tarihinde Kıyat ve Kıyan adlı iki akraba boy vardır ve Akoğlanlara da Kıyat adı verilmesi bu boylarla alakalıdır. Ak Kızlar, Kamların esin perileri olan Tanrı Ülgen'in dokuz kızıdırlar. Adlarını kimse bilmez. Tanrısal saflıkları ve güzellikleri nedeniyle ak olarak anılırlardı. Herkese saz olan gamsız guguk kuşu ile oynaşıp, gülüşüp, eğlenirlerdi. Ak, Altay Türkçe'sinde cennet demekti. Şaman davullarına resimleri yapılır, kimi zaman da putları şaman cüppelerine dikilirdi.
Kara Oğlanlar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Karaoğlanlar – Türk ve Altay mitolojisinde Kötülük Tanrıları. Karaerler de denir. Erlik
Han’ın oğullarıdırlar. Sayıları dokuzdur. Moğolların “Dokuz Kana
Susamış Tanrı”ları ile benzerlik gösterirler. İnsanlara kötülükler
getiren kara fırtınalar estirir, kan yağmurları yağdırırlar. Erlik’in
sarayının veya yeraltının kapılarını bekledikleri için Kapı Bekçileri
diye anılırlar.
- Temir Han: Demir Tanrısı.
- Karaş Han: Karanlık Tanrısı.
- Matır Han: Cesaret Tanrısı.
- Şıngay Han: Kargaşa Tanrısı.
- Kümür Han: Kömür Tanrısı.
- Badış Han: Felaket Tanrısı.
- Yabaş Han: Bozgun Tanrısı.
- Uçar Han: Haber Tanrısı.
- Kerey Han: Arabozuculuk Tanrısı.
İçindekiler
Özellikler
Temir
Temir Han - Türk ve Altay mitolojisinde Demir Tanrısı. Temür (Timür) Han olarak da bilinir. Moğollar Tömür Han derler. Yağrını (kürek kemiği) demirdendir. Demir madenlerini, demirci ocaklarını ve demircileri korur. Yakutların ilk demirci atalarının adı Ağlıs, Buryatların ilk demirci atalarının adı da Boyontoy’dur. Temür Han onları insanlara hizmet etsin diye göndermiştir. O çıplak elleriyle kızgın demiri dövebilir, ona istediği şekli verebilir. Demircilik sanatını insanlara bu Tanrı öğretmiştir. Sokor (tek gözlü) olarak anılır. Kelime (Tem/Töm/Dem) kökünden türemiştir. Demir demektir. Moğolcada Tömür sözcüğü de aynı anlama gelir. Sağlamlık, dayanıklılık bildiren bir kökten türemiştir.Karaş
Karaş Han - Türk ve Altay mitolojisinde Karanlık Tanrısı. Karış Han olarak da bilinir. Altay mitolojisinde, Erlik'in dokuz oğlundan biri olduğuna inanılan ve Yeryüzü'ndeki kötülükleri yönetenler arasında yer aldığı kabul edilen tanrıdır. Karanlığı oluşturur. Geceleri hüküm sürer. Erlik Han’ın oğludur. Sert yapılı, iri vücutlu olarak anlatılır. Kara Yılanları vardır. Yeraltının beşinci katında dökme demirden bir sarayda yaşar. Siyah kunduz kürkünden bir yatakta uyur. Demir atların çektiği bir kızağa biner. Kamçısı kara yılandır. Kanlı gözleri ve kara bir kalpağı bulunur. Şamanlar ve Erlik arasında arabuluculuk yapar. Sözcük, (Kar) kökünden türemiştir. Karartan, karartıcı demektir. Kara kökünden gelir. Karış ise beddua, ah anlamına gelir.Matır
Matır Han - Türk ve Altay mitolojisinde Cesaret Tanrısı. Matur (Patur, Patır, Batur) Han olarak da söylenir. Korkusuz bir savaş tanrısıdır. Erlik Han’ın oğludur. Taş bilekli olarak betimlenir. Sözcük, (Bat/Mat) kökünden türemiştir. Batur sözcüğü yiğit demektir. Bahadır, korkusuz, kahraman anlamlarına gelir. Batırmak ve boğmak fiili ile bağlantılıdır.Şıngay
Şıngay Han - Türk ve Altay mitolojisinde Kargaşa Tanrısı. Çıngay Han veya Sınzay Han olarak da bilinir. Yeryüzünde kargaşa çıkarır. Karışıklığa sebebiyet verir. Erlik Han’ın oğludur. Her yeri alt üst eden olarak tanımlanır. Kelime (Şın/Çın) kökünden türemiştir. Çıngar (gürültü) kelimesiyle aynı kökten gelir. Çın gerçeklik anlamı da taşır.Kümür
Kümür Han - Türk ve Altay mitolojisinde bir kötülük tanrısı. İsmi nedeniyle Kömür Tanrısı olarak da bilinir. Kömir (Kömür, Kümir) Han olarak da söylenir. Erlik'in dokuz oğlundan biri olduğuna inanılan ve Yeryüzü'ndeki kötülükleri yönetenler arasında yer aldığına inanılan ve kamla Erlik arasında arabuluculuk yaptığı kabul edilen tanrıdır. Kapkara bir görünümü vardır. Gömleği kara dumandandır. Yeraltında yaşar. Kötü ruhların ve şeytanların başı ve yöneticisi olarak görülür. Sözcük (Köm/Göm) kökünden türemiştir. Kara veya yanmış demektir. Kömür oluşumunun doğal koşullarda yeraltında gerçekleşmesi ile ad arasındaki bağlantı önemlidir.Badış
Badış - Türk ve Altay mitolojilerinde Felaket Tanrısı. Yeryüzünde felaketlere neden olur. Kıranlar ve afetler, salgınlar onun elinden gelir. İnsanların başına zorluklar getirir. Erlik Han’ın oğludur. Bastığında toprak yerinden oynar, değirmen taşlarını yutar. Demir kaşağılı olarak söylenir. Çolak (tek kollu) olarak anılır. Ancak bu tek kolunda dokuz insanın kollarının gücü vardır. Çolak sözcüğü günümüzde de Anadoluda tek kollu kimseler için kullanılan bir tanımlamadır. Kelime (Bat/Bad) kökünden türemiştir. Batmak fiili ile aynı köke sahiptir. Batıran demek olabilir. Badıç sözcüğü kabuk anlamına gelir. Badırdamak ise homurdanmak, gürültülü ve anlaşılmaz konuşmak demektir.Yabaş
Yabaş Han - Türk ve Altay mitolojisinde Bozgun Tanrısı. Cabaş Han olarak da anılır. Yeryüzünde kötülüklere ve bozgunculuğa sebebiyet verir. Karakam (kötücül şaman) ile Erlik arasında arabulucuk yapar. Erlik Han’ın oğludur. Aygır yeleli olarak betimlenir. Kelime Yab/Yap/Cab/Çap) kökünden türemiştir. Yapan (bozgunculuk ve kötülük eden) demektir. Yaba (çatal harman aracı) sözcüğü ile aynı kökten gelir. Ayrıca çapmak (at sürmek, yağmalamak) sözcüğü ile de bağlantısı bulunur.Uçar
Uçar Han - Türk ve Altay mitolojisinde Haber Tanrısı. Kötü haberleri getiren tanrıdır. Erlik Han’ın oğludur. Bazen casusların tanrısı olarak görülür. Türklerde "Çaşıt", casus demektir. Çaşmak/Çaşıtlamak ise casusluk yapmak anlamına gelir. Uçar Han da çaşıtları (casusları) korur. Sözcük, (Uç/Uc) kökünden türemiştir. Uçan, uçarak gelen demektir. "Uçar" sözcüğü haber anlamı da taşır.Kerey
Kerey Han - Türk ve Altay mitolojisinde Arabozuculuk Tanrısı. Kirey Han olarak da söylenir. Yeryüzündeki kötülükleri yönetir. İnsanlar arasına nifak sokar. Erlik Han’ın oğludur. "Yes"/"Ças" (demir) bilekli olarak betimlenir.[1] Yedi otağı bulunur. Ayrıca Moğol efsanelerinde adı geçen Kirey Han ile de isimsel benzerliği bulunmaktadır. (Ker/Kir/Gir) kökünden türemiştir. Girmek (insanların arasına girmek) anlamını içerir. Moğolca Hir/Kir kirlilik, kötülük anlamları taşır.Karaoğlan Motifi
Karaoğlan, Türk halk kültüründe gözüpek korkusuz ve bâzen de acımasız kimseleri tanımlamak için kullanılan bir tâbirdir. Görünüş olarak karayağız (esmer tenli) kimseler için de tercih edilir. Gözüpekliği, cesâreti mecazen ifade eder. Suat Yalaz’ın Karaoğlan adlı çizgi romanı Türk mitolojisinden izler taşıyan bir eserdir. Daha sonra seri olarak filmi de çekilen bu çizgi roman adı koylamadığı için kendisine Karaoğlan denilen bir yiğidin başından geçen maceraları anlatır. Her ne kadar Karaoğlan olumlu yönleri ağır basan bir kişilik olsa da bazen acımasızlaşır, çapkındır (hatta film ve çizgi roman erotik çağrışımlar içerir), adsız olma öte dünyanın kötü varlıklarına ait bir özelliktir. Bu sebeplerle kısmen de olsa Karoğlanlar ile benzeşen yönleri bulunduğu söylenebilir. Karaolğlanlardan bir olan Matır Han’ın adı olan Matır (Batır/Batur) kelimesi cesur, yiğit, korkusuz demektir. Karaoğlan da korkusuz bir kahramandır. Karaoğlanın daha birkaç aylıkken annesi öldürülür, babası yaralı bir şekilde oğlunu kurtarır ve daha adı bile koyulmamışken onu bir ormancıya verir. Ormancı ve karısı da ona bir isim vermezler. Ama kara saçlarından dolayı onu Karaoğlan diye çağırırlar. Bu çizgi romanda Karaoğlan gözüpek, pervasız ve mert bir delikanlıdır. Göçebedir ve bir yerde uzun süre kalmaz. Atının sırtında tüm Asya’yı dolaşır. Güçsüzlere yardım eder, ailesinin intikamını almak için uğraşır.Ak Oğlanlar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Türk mitolojisi |
---|
- Karağus Han: Kuşlar Tanrısı
- Karşıt Han: Temizlik Tanrısı.
- Pura Han : At Tanrısı.
- Burça Han: Zenginlik Tanrısı.
- Yaşıl Han: Doğa Tanrısı.
- Kanım Han: Güven Tanrısı.
- Baktı Han: Lütuf Tanrısı.
İçindekiler
Özellikler
Karağus
Karağus Han - Türk ve Altay mitolojisinde Kuşlar Tanrısı. Karakuş/Karaguş veya Harahus olarak da anılır. Karağuş şeklinde de söylenir. Kuşlara hükmeder. Tanrı Ülgen’in oğludur.[1] Ayrıca, kam'ın ayin sırasında yaptığı hareketlerin, bazı yörelerde rastlanan kartal oyunu ile temsil edildiği görülmektedir. Sözcük Kara (Hara) ve Kuş (Guş) sözcüklerinin bileşik halidir. Kartal anlamına gelir.Karşıt
Karşıt Han - Türk ve Altay mitolojisinde Temizlik Tanrısı. Karzıt olarak da tanınır. İnsanlara temizliği öğretmiştir. Ülgen Han’ın oğludur. Ülgenin oğulları içinde en duygulu olanıdır. Temizlik Türk kültüründe çok önemli bir yere sahiptir. Su, ateş, toprak temizleyici unsurlar olarak görülmüştür. Su zaten en önemli temizleyicidir. Ateşin de gözle görülmeyen mikroskobik canlıları öldürdüğü günümüzde bilimsel bir gerçektir. Toprak ise ölen canlıların gömülerek hastalıklara neden olmalarını engeller. Geçmişte köylerde kadınlar, kimyasal temizleyicilerin bulunmadığı dönemlerde tabak, çanak gibi mutfak gereçlerini ırmak ve dere kıyılarında mil ile (balçıklı kum) veya külle ovalayarak temizlemekteydiler. Karşıt Han, temiz insanlara yardımcı olur. Kelime (Kar) kökünden türemiştir. Beyazlık anlamı vardır. Kar sözcüğü ile bağlantılıdır.Pura
Pura Han, Türk ve Altay mitolojisinde At Tanrısı. Bura Han olarak da bilinir. Şamanların göğe çıkmak için kullandıkları atlara Pura (Bura) adı verilir. Sonraları İslamdaki Burak adlı binek ile özdeşleşmiştir. Bu hayvanlar kurt başlı olarak betimlenirler. Bu atları kendilerine Pura Han getirir. Pura Han ve Puralar şamanı kötü ruhlardan korurlar. Ülgen Han’ın oğludur. Şamanların gökyüzüne çıkmak için kullandıkları, kurt başlı atların adı. Bu atlar şamanları kötü ruhlardan korurdu. Sözcük (Bur/Pur) kökünden türemiştir. Bu kök, at, geyik, deve gibi anlamlar içerir. Bura / burçın (geyik), burcu (parfüm) sözleriyle kökteştir. Buğra sözcüğüyle aynı kökten gelir. Buğra, erkek deve demektir. Porhan (şaman) sözcüğü ile de bağlantılıdır.Burça
Burça Han - Türk ve Altay mitolojisinde gönenç tanrısı. Yeryüzündeki huzur ve refah meydana getirir. Tanrı Ülgen’in oğludur. Sözcük (Bur/Pur) kökünden türemiştir. Huzur, refah anlamları vardır. Bura/Burçın (geyik) ve burcu (parfüm) sözleriyle aynı kökten gelir. Burçukmak, izzet ikramda bulunmak demektir.Yaşıl
Yaşıl Han - Türk ve Altay mitolojisinde Doğa Tanrısı. Yeşil Han veya Çeçil (Çecil, Cecil) Han olarak da söylenir. Doğayı korur, bitkilere can verir. Yedi Altay boyundan birisinin koruyucusudur. Doğanın yeşillenmesini ve doğumunu (baharı) yönetir. Tanrı Ülgen’in oğludur. Türk kültürü doğayla bütünleşik ve onu kendi parçası gibi gören bir yaklaşıma sahiptir. Doğayı tüketmeyi ve onu cansız bir nesne görmeyi hiçbir zaman kabul etmemiştir. Bunun en somut örneği Yaşıl Han’dır. Bahar aylarında derelere ve göllere dökülen sütler, çökelekleri peynirler, ekmekler hem bir Saçı (Kansız Kurban) hem de buralardaki canlılar için bir besin niteliğindedir. Sözcük (Yaş/Yeş/Caş/Çaş) kökünden türemiştir. Yeşil renk demektir. Yaşam, yaşamak sözcükleri ile aynı köktendir. Canlılık bildirir. Aynı kök ışık anlamına gelen Yaşuk / Yaşık / Yaşı / Yaşu sözcükleriyle de bağlantılıdır.Er-Kanım
Kanım Han - Türk ve Altay mitolojisinde Güven Tanrısı. Yeryüzündeki dürüst ve güvenilir insanları korur. Ülgen Han’ın oğludur. Er Kanım olarak anılır. Güvenilirlik Türk inanç sistemindeki önemli kavramlardan birisidir. “Eline, beline, diline sahip ol!” (Hacı Bektaş-ı Veli) sözü bu anlayışın en özlü ve en muhteşem anlatımıdır. Sözcük (Kan/Han) kökünden türemiştir. Soyluluk, inanç, güven gibi anlamları vardır.Baktı
Baktı Han - Türk ve Altay mitolojisinde Lütuf Tanrısı. Paktı Han olarak da söylenir. Yeryüzündeki iyiliklere vesile olur. İnsanlara lütufta bulunur. Tanrı Ülgen’in oğludur. Şor Türklerinde güz mevsiminde kendisine “Paktıgan” adı verilen bir tören yapılır. Adı Koça Han ile birlikte anılır. Kök (bahar) mevsiminde ise “Koçagan” töreni gerçekleştirilir. Sözcük (Bak/Pak) kökünden türemiştir. Gözeten, kollayan demektir. Bakmak fiili ile aynı kökene sahiptir. Baksı (şaman) sözcüğü ile de bağlantılı görünmektedir.Akkızlar & Karakızlar
Akkızlar
Ak sözü Altay Türkçesinde cennet anlamına gelirdi. Cennette oturan
tanrılara da rengi ve ruhu apak anlamına gelen Aktu (Aklılar) denirdi.
(123) Temizlik, parlaklık, beyazlık anlamında kullanılan Ak’lık, Altay
Şamanizm’de tanrıçalara özgü bir renk olarak görülürdü. (124)
Beyaz renk birçok destanda ve tasvirde Tanrı Ülgen’in rengi olarak
karşımıza çıkmaktadır. Güney Sibirya’da yaşayan Altay Türklerinin
Maaday-Kara destanında, gugu kuşlarının sesinden beyaz renkli çiçekler
açılır ve böylece bu kuşların Tanrı Ülgen’in olduğu anlatılır. Çünkü
beyaz çiçek, beyaz renk Ülgen’e aittir.(125) Ülgen’in kızlarına da Ak
Kızlar anlamına gelen Ak Kıstar veya Kıyanlar denir. Özel isimleri
bilinmeyen bu kızlar, Şaman’ın ilham perileridir ve yalnızca Şaman
onlarla ilişki kurabilmektedir. Akkızlar için Şaman ilahilerinde “ay
(gibi) kulağıma kişi olup söylüyorsunuz” denilmektedir:
“Ay kulagıma kişi boplu
Ayıtıp bereten edinger…” (126)
Daha önceki bölümlerde de söz edildiği gibi, bu kızları temsilen kukla
biçiminde yapılan ongunlar Şaman’ın elbisesine iliştirilmektedir. Daha
önce de bahsedildiği gibi, bu şekilde Şaman elbiselerinde sıralanan
dokuz küçük kukla Ülgen’in dokuz kızını, küçücük elbiseler onların
elbiselerinin, demir veya başka şeyler onların küpelerini temsil eder.
(127)
Karakızlar
İyi ruh Ülgen gibi, kötü ruh Erlik de çoluk çocuk sahibidir. Erlik’in
Karakızlar denilen dokuz yaramaz kızı vardır. Bu kızların belli işleri
yoktur, eğlence ve oyunla vakit geçirirler. Akkızlar gibi alımlı ve
güzel değillerdi ama işveli ve cilveliydiler. Ülgen’e kurban sunmak için
göğe çıkan Şamanların yolunu şaşırtmaya çalışırlar, kendi yataklarına
çağırırlar. Yeraltına inen Şamanları kandırıp kendilerine çekerler ve
ağlarına düşürürlerdi.Şaman görevini unutup cilvelerine aldanırsa başka
ruhlar tarafından cezalandırılır. Onların kurbanı olan Şamanlar daha
sonra Erlik tarafından öldürülürdü. Şaman dualarında utanmaz maskaralar
olarak söz edilen bu kızlardan sadece ikisinin ismi bilinir. Bu isimler
sekiz gözlü Kiştey Ana ve Erke Solton’dur. (169)
KAYNAK: Sema ÖZGÜR
123 Ögel, a.g.e., Cilt I, s.571124 Ögel, a.g.e., Cilt I, s.570
125 Zühre İndirkaş, Türklerde Hükümdar Tacı Geleneği, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002, s.23
126 Inan, a.g.e., s. 33-34
127 İnan, a.g.e ., s. 92
169 İnan, a.g.e., s.40
Bu reklamlar hakkında
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder