İSLÂM TARİHİNDEN ÖRNEKLERLE İFTİRA OLAYINA TAHLÎLÎ BİR BAKIŞ

 

İslâm dini, insanların birbirinin hukukuna saygı beslediği, şeref ve haysiyetlerin korunduğu huzurlu bir toplumu gaye edinir.  Dolayısıyla ferdin ahlakî eğitimine (terbiye) büyük önem verir.  Çünkü fert, toplumun yapı

taşlarından birini oluşturur.  Onun, olumlu veya olumsuz davranışları, öngörülen huzurlu toplumu aynı biçimde etkiler.  Bu sebeple ferdin iyi ve kötü davranışlar konusunda bilgilendirilmesi, iyiliğe özendirilmesi, kötülükten

sakındırılması gerekir.

Kur’an’ı-Kerim, İslâm’ın öngördüğü bu toplumu oluşturmak için gerek Hz. Muhammed (sav)’den önceki devirlerden, gerekse aynı peygamberin devrinde tarihî örnekler vererek ders ve ibret almak için bizi düşündürür. Bu  doğrultuda  bizi  düşündürdüğü  konuların  başında  peygamberlerin,  yaşadığı  devirlerde  maruz  kaldıkları iftiralar gelir.   Kur’an-ı Kerim bilhassa Rasûl-i Ekrem (sav) devrinde cereyan eden bu kabil tarihî olaylara değinir.

Biz  bu  çalışmamızda  Kur’an-ı  Kerim’de  “ifk,  bühtan,  iftira”  gibi  tabirler  halinde  yer  alan  “iftira”

kavramını ele alarak, tarihî dökümanlarla değişik bir yorum kazandırmaya çalıştık.   Bununla, İslâm tarihinde yaşanmış hadiselerin eğitimde örneklemlerle ele alınması halinde yararlı sonuçlar doğurabileceğini göstermek istedik.   Böylece ahlâkî bir konuya tarihî bir boyut kazandırarak her iki alanın tetkikçilerini bu doğrultuda düşündürmeyi amaçladık.

LUGAVÎ İZAH

İftira lugat olarak "f.r.y" kökünden hümâsî olan "ifterâ" fiilinin mastarı olup "yalan uydurmak", "söz uydurmak" anlamlarına gelir.   İftira eden kimseye "müfterî" denir.   Ayrıca iftira etmek, aldatmak manasında

"e.f.k" sülâsisinden masdar olarak "ifk" ve "b.h.t"sülâsîsinden mastar olarak da "bühtan" kelimesi kullanılmaktadır.

İFTİRA, İFK VE BÜHTAN KELİMELERİNİN KUR'AN'DA YER ALIŞI

Kur'ân-ı Kerim'de "iftira, ifk ve bühtan" mastarları, bazen olduğu gibi, bazen de müştakları ile geçer. Meselâ  Nûr  Sûresinin  11.  âyetinde  Hz.  Peygamber'in  zevcesi  hakkında  yalan  uydurarak  iftira  edenlerden

bahsedilirken"el-ifk="   kelimesi   geçmektedir.         Keza   aynı   sûrenin   13.   âyetinde,   "apaçık   bir   iftira"

manasında"ifkün mübîn" ifadesi geçmekte, İslâm aleyhine asılsız söz uydurmak, Hz. Peygamber hakkında asılsız iddia ve iftiralarda bulunmak, Kur'an-ı Kerim hakkında uydurulmuş iddiasını ileri sürmek mânalarında"ifk, ifkün kadîm, ifkünmüfterâ, ifkünifterah" tabirleri kullanılmaktadır.1   Söz uyduran yalancı mânâsında Câsiye sûresinin

7. âyetinde "Effâk" geçmekte; verdiğini geri almak, teminat verdiği halde, gereğini yerine getirmeyip, almaması gerekeni almak kastedilerek iftira etmek ve apaçık günaha girmek, suçsuza suç isnadetmek, mü'minleri yapmadıkları  şeyden  dolayı  incitmek  mânâlarında  "bühtân"  kullanılmıştır.2        Hz.  Peygamber  hakkında münkirlerin haksız ve asılsız söz uydurmaları"zûr" kelimesi ile ifade edilmiştir.  Müşriklerin Allah'a, Kur'an-ı Kerim'e, Hz. Peygamber'e ve İslâm'a karşı sürekli yalan uydurmaları da, "İftira" kelimesinin çeşitli kalıplarıyle geçmektedir.  Meselâ; "Efteraytühü, Yefterûn, Tefterûn, Tefterû, Müfftereyât, Müfterâ, Yefterînehû, Müfterîne, Müfterûne gibi.3Kur'an-ı Kerim, Peygamberlerin kıssalarını naklederken zaman zaman onların maruz kaldığı iftiraları da bildirir.   Meselâ, Hz. Mûsa kendisine Cenâb-ı Hak tarafından mucize olarak verilen âsâ ile Mısır'lı sihirbazları mağlup ettiğinde onlar gösterilen bu şeyin bir beşer eseri olmadığını farkederek îmana geldikleri halde, Firavun ve yakın çevresi ona sihirbazlık isnâdettiler.4    Hz. Îsâ'nın, Allah'ın kudretiyle babasız dünyaya geldiğini idrak edemeyenler Hz. Meryem'e iffetsizlik isnâdettiler.5    Halbuki o, sıddîka idi.6    Keza, Hz. Îsâ, insanları birtakım belgelerle Hakk'a dâvet ettiğinde onun ileri sürdüğü delillere sihir dediler.7     Aynı şekilde müşrikler de Hz. Peygamber'in mucizelerine sihir dediler; onu, kâhinlik, mecnunluk ve şairlikle itham ettiler, iftirada bulundular.8

Bu âyetler incelendiği zaman, ilâhî hakikatleri her türlü şart altında tebliğ vazifesini üstün bir vazife şuuru ve derin bir sorumluluk anlayışı içinde yürüten peygamberlerin; çevresindeki insanların haşin, merhametsiz, kaba ve zalimce müdahalelerine ve iftira ile engellemelerine maruz kaldıkları anlaşılıyor.

İSLÂM'IN FERT VE TOPLUM HAYATINA VERDİĞİ ÖNEM

Diğer taraftan İslâm, fert olarak insanın şahsına ve toplum hayatına büyük önem vermiştir.  İnsan, içinde ilâhî cevher taşır.  İnsanı insan yapan ruhu, kendi ruhundan olmak üzere Allah üflemiştir.9   Yüce Allah, insanı en güzel şekilde yaratmış10, onu yeryüzünde halifesi kılmış11, ona şeref ve izzet bahşetmiştir.12

Demek ki insan sadece bedeni ile değil, daha önemli olarak ruhu ile, mânevî varlığı ile de diğer yaratıklardan üstün değerlere mazhar kılınmıştır.   Dolayısıyle İslâm, Müslümanların birbirlerinin ırz, namus, şeref ve haysiyetlerine saygılı olmalarını emretmiş, bunu sağlamak için de, ferdî ve ictimâî birtakım değer ölçülerine uymayı gerekli kılmıştır.  Bu cümleden olarak istikamet, dürüstlük, adalet, eşitlik, ahde vefa, emanete riayet emrolunmuş; yalan, haset, istihza, fısk-u fücûr, kin, hakaret, kötü söz, gıybet, riya, nemime, suizan ve iftira yasaklanmıştır.13

Kur'an-ı Kerim'de belirtildiğine göre, insan güvenilir olmalıdır.   Cenâb-ı Hakk, güven telkin etmeyen bozguncuları  sevmez.14       Fâsıkların  verdikleri  haberlere  de  itimat  edilmez.15       Nitekim,  Hz.  Peygamber, Müslümanı "Diğer Müslümanların, dilinden ve elinden zarar görmediği kimse"16 diye tarif etmiş; söz söylerken yalan söylemeyi, vadettiğinde sözünde durmamayı, kendisine bir şey emanet edilince, hıyanet etmeyi münafıklığın alâmetlerinden saymıştır.17     İslâmî telâkkiye göre insanlara kötü sözle hitabetmek, lânet etmek, sövüp saymak, kusurlarını başına kakmak, suizanda bulunmak, ayıp araştırmak, Müslümanı hor görmek hoş karşılanmamıştır.18

İslâm dini, Müslümanların dostça, birlikte, âhenk ve huzur içinde yaşayabilecekleri bir toplum olmalarını istemektedir. Bu mânâda mü'min, kendisi insanlarla uyuşan ve insanların da kendisiyle uyuşabileceği kimsedir. Mü'minlerin en hayırlısı, ahlâkı en güzel olanıdır.19     Zira toplum hayatı, ahlâkın gerektirdiği tarzda yaygınlaşmasıyla gayesiz bir sürü olmaktan kurtulur ve hürmete lâyık bir cemiyet mahiyetini kazanır.

İFTİRANIN TANIMI

İftira,  özlenen  bu  saygıdeğer  cemiyet idealini kökünden  tahrip  eden ve ferdin haysiyetine,  şerefine, manevî hayatına saldırı anlamına gelen kötü huyların başında gelmektedir.  İftira, bir kimseye yalandan suç ve

kötülük  isnadetmektir.    Müfteri,  ya  kendi  suçunu  başkasına  yükler,  veya  başkalarına  işlemedikleri  suçları

isnadeder ki, her ikisi de çirkin bir davranış biçimidir.   İftira, dil yolu ile başkasının şeref, itibar, namus ve haysiyet gibi manevî haklarına saygısızlıktır.  Müslüman, Müslümanın kardeşi olduğu için, birbirlerinin hakkına tecavüz haramdır.20

İslâm ahlâk literatüründe-aslı olsa dahi-din kardeşini hoşlanmayacağı şeyle anmak gıybet, aslı olmayan hususları isnadetmekse iftiradır.21     Klâsik kaynaklarda kindarlık, haset, dedikoduculuk, gıybet, alaya almak, küçük görmek, kendini beğenmek, kendi hatasından sıyrılmak gibi kötü huy ve alışkanlıklar, kişiyi iftiraya sürükleyen sebepler arasında gösterilir.  Nitekim Hz. Peygamber, -doğruluğun, hayrın kaynağı olmasına karşılık- yalanın bizâtihi günah kaynağı olduğunu ifade eder.22     Bu münasebetle dilin afetlerinden sayılan yalancılık, nemime, gıybet gibi kötü huylarla iftira bir arada düşünülmelidir.

Tabiatın ihtiras ve aşırı isteklerine direnemeyen sabırsız kişiler, bilgi gücünün dinamizminden mahrum bir vaziyette yersiz korku ve gereksiz tutkulardan kendilerini sıyıramazlar; dolayısıyle itidal sınırının dışına çıkarlar, adaletten saparlar, zulme yönelirler.  Bu hâlet-i rûhiye içinde, böylelerinin diğer bir çok hataları yanında başvurduğu yollardan biri de iftiradır.  Buna göre iftira, kişinin, ruhu besleyen manevî kuvvetlerini kaybederek yalan, gıybet, dedikodu vs. gibi ahlâk-ı zemîmeye yönelişinden geçer, hedef edinilen insanları ve toplumları tahribetme bakımından en üst noktaya tırmanır

KUR'AN-I KERİM'İN KONUYA BAKIŞI

Cenâb-Hak, Kur'an-Kerim'de, kendisi ve peygamberleri hakkında vukubulan iftira ve isnadları ne kadar takbih ederse, ictimâî hayatın âfetlerinden olan fertler arasındaki iftirayı da kesinlikle yasaklar.  Nitekim Kur'an-

Kerim'e göre, kişinin yanılıp veya suç işleyip de, sonra bunu bir suçsuzun üzerine atmasını iftira olarak nitelendirir  ve bunu  yapan  kişinin  apaçık  bir  günah  yüklendiğini belirtir.23      Kişiyi  bilmediği  şeyin  peşine düşmekten alakor; kulak, göz ve kalbin o şeyden sorumlu olduğunu ifade eder.24    Keza, Kur'an-Kerim, inanan erkek ve kadınları yapmadıkları bir şeyden ötürü incitenleri müfterilikle vasfeder ve böylelerinin apaçık bir günah yüklenmiş olacakların açıkça bildirir.25

Kur'an-ı Kerim'in bildirdiğine göre, iftiranın en şiddetlilerinden biri iffetli mü'min kadınlara zina isnadetmektir.   Böyleleri dünyada da âhirette de lânete uğramışlardır.   Onlara büyük bir azap vardır.   İffetli kadınlara zina isnadedip de, dört şahitle ispat edemeyenlere ceza olarak seksen deynek vurulacağı (Hadd-i Kazf), şahitliklerinin ebediyyen kabul olunmayacağı ve böylelerinin, hak yoldan çıkmış kimseler olacağı ifade edilir.26

Kur'an-ı Kerim bize bu konuda, Hz. Âişe'nin iftiraya maruz kalması hadisesini unutulmaz bir ibret dersi olarak örnek verir.

KUR'AN-I KERİM'İN BU KONUDA ÖRNEK SEÇTİĞİ TARİHÎ BİR HADİSE

Benî Mustalik (Müreysi) gazvesinden (5/627) dönülürken bir ara Hz.Âişe zaruret sebebiyle (kaza-i hacet için) kafileden uzaklaşmıştı.   Döndüğünde hatıra değeri büyük olan gerdanlığının kaybolduğunu farkedince,

sür'atle  bulur  gelirim  düşüncesiyle   ve  mahfeye  bindirilmeden  kafilenin  hareket  etmeyeceği  yaklaşımı  ile,

aramak üzere ayrıldı ve buldu.   Fakat ordu uzaklaşmıştı.   Çünkü, beden yapısı bakımından zayıf bir hanım olması itibariyle hizmetliler, onun, içinde olduğunu zannederek mahfeyi (tahtırevan) deveye bağlamışlardı.  Bu durumda Hz. Aişe, mahfede olmadığı anlaşılınca kendisini bulmaya gelecekleri düşüncesiyle oturup beklemeye koyuldu.  Bu esnada ordunun gerisinde unutulan eşyayı (metrûkât) toplamak için görevli olan Safvan b. Muattal, Hz. Aişe'yi farketti, onu devesine bindirdi; deveyi yederek hiç konuşmadan ordunun konakladığı yere geldi.  Hz. Aişe'nin mahfede olmadığı da ordugâhta anlaşılmıştı.   Bu esnada Hz. Aişe ve Safvan'ın gelişini fırsat sayan münafıklar, her ikisinin de iffetine dil uzattılar, iftira ederek dedikoduyu hayli ileri götürdüler.

Safvan'la  olan eski husumetinden dolayı Hassan  b.  Sâbit,  Hz.  Peygamber'in  zevcesi olan  Zeyneb'in yükselmesi beklentisi ile Hamne bint Cahş ve Hz. Ebû Bekir'in malî desteğiyle hayatını sürüdürür olmanın hissî bir reaksiyonu içinde Mıstah b. Usase de bu söylentilere kulak verip aldanmışlardır27

Nihayet Cenâb-ı Hak, vahy ile Hz. Aişe'nin namuslu ve kendisine dil uzatanların müfteri olduklarını beyan  etti.    Bu  konuda  inzal  olunan  âyetlerde  Hz.  Peygamber'in  zevcesine  iftira  edenlerden  her  birine kazandıkları günaha karşı büyük ceza verileceği, elebaşılık yapanın ise, daha büyük azap göreceği belirtiliyor, Müslümanların duyduklarında hüsnüzan besleyerek bunun apaçık bir iftira olduğunu ifade etmeleri gerektiği vurgulanıyor, bu tip iddialarına dört şahit getirmeyenlerin Allah katında yalancı olduklarını bildiriliyor, İslâm toplumunun o kötü sözün yayılmasına fırsat vermelerinden dolayı büyük bir azaba uğramaktan ancak Allah'ın lutfu ile kurtulabildikleri hatırlatılıyordu.28   Bu konuda son üç âyet mealen şöyledir:

Onu dilinize dolamıştınız.    Bilmediğiniz şeyleri ağzınıza alıyordunuz.   Onu önemsiz bir şey sanıyordununuz.   Oysa, Allah katında önemi büyüktü.   Onu işittiğinizde " Bu konuda konuşmamız yakışık almaz; haşa bu büyük bir iftiradır" demeniz gerekmez miydi? Eğer mü'min kişilerdenseniz, Allah buna benzer bir şeye bir daha dönmemenizi tavsiye eder.29

Bu âyetler geldikten sonra sözkonusu iftiraya iştirak edenlere hadd-i kazf icra olunmuştur.  Fakat burada, Hz. Aişe'yi temize çıkaran âyetlerin nüzulünden evvel Ebû Eyyûb el-Ensârî (Halid b. Zeyd) Hazretlerinin ve

zevcesi Ümmü Eyyûb'un konuya yaklaşımına bilhassa işaret etmek gerekir.   Ümmü Eyyûb kocasına "Aişe

hakkında neler söylendiğini duydun mu?" dediğinde, "Evet duydum, fakat hepsi yalandır, iftiradır, uydurma şeylerdir" cevabını vermişti.  İşte bu cevap, "Bu apaçık bir iftiradır demeniz gerekmez miydi?" âyetine tam bir örnek teşkil ediyordu.   Bu konuda Hz. Peygamber tarafından fikri sorulunca Hz.Üsâme b. Zeyd'in "Hz. Aişe hakkında hayırdan başka bir şey bilmeyiz" ve Hz. Aişe'ye hizmetle vazifeli cariye statüsündeki Berîre kadının, "Aişe'de şüphe veren bir hal ve bir ayıp görmedim" tarzındaki sözlerini de bu meyanda zikretmek, kadirşinaslık olur.  Hz. Peygamber'in zevcesi Zeyneb'in itibarını yükseltmek gayesiyle iftiraya katılan kız kardeşi Hamne'ye karşılık bizzat Hz. Zeyneb'in, Hz. Aişe hakkında hüsnüşehâdeti takdire değer bir davranış olarak hatırlanmalıdır.

HZ. PEYGAMBER'İN İNSANLARI İFTİRADAN SAKINDIRMASI

Müslümanları  her  çeşit  kötü  huy  ve  davranıştan  (Ahlâk-ı  zemîme,  ahlâk-ı  seyyie,  ahlâk-ı  kabîha)

sakındıran Hz. Peygamber, iftiradan da sakındırmıştır.   Bilhassa İslâm'a yeni giren kimselerden biat alırken,"Allah'a, hiç bir şeyi ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina yapmamak, çocukları açlık korkusuyla öldürmemek, hiç bir hayırlı işte Rasûlüllah'a muhalefet etmemek, gibi prensipler yanında "yalan dolanla hiç bir kimseye iftirada bulunmama"yı da zikretmesi oldukça manidardır.30     Keza, hicretten hemen sonra Hz. Peygamber'in, kadınlardan, "gayr-i meşru bir çocuk dünyaya getirmekten ve bunu kocalarına nisbet etmekten kaçınmaları" konusunda biat alırken bunu "bühtan" kelimesiyle ifade etmesi de, üzerinde dikkatle durulması gereken bir husustur.  Buna Kur'an-ı Kerim'de de işaret vardır.31

Bu konuda Hz. Peygamber'in şu hadisi üzerinde ibretle düşünülmelidir: Bir ara Hz. Peygamber, etrafındakilere sordu:

-Benim ümmetim içinde müflis diye kime denir, bilir misiniz?  Yanındakiler dediler ki:

-Bizim aramızda müflis, zarar-ziyana uğramış, elinde avucunda parası, yiyip içeceği bir şeyi kalmamış kimseye denir.

Hz. Peygamber:

--Hayır!  Benim ümmetim içinde müflis olan o kimsedir ki, âhirette Allah'ın huzuruna namazı ile, orucu ile, zekâtı ile.... gelir.  Fakat öyle gelir ki, falana sövmüş saymış, falanın kanın akıtmış, falanın malını yemiş, falana iftira atmış, İşte o zaman oturulup onun amellerinden elde ettiği sevaplardan alınıp hak sahiplerine dağıtılır.  Eğer amelleri bu haklarını ödemeye yetmezse, o takdirde de hak sahiplerinin günahlarından alınıp bu kimsenin günahlarına eklenir, arkasından da bu müflis, kaldırılıp Cehennem'e atılır.32

İSLÂM TARİHİNDEN İLGİNÇ BİR ÖRNEK

İslâm tarihi kaynaklarının müfterîler ve iftiraya uğrayanlarla alâkalı olarak kaydettiği çeşitli örnekler arasında Sa'd b. Ebî Vakkas (ö.55/675) hadisesi dikkate değer bir tablo sergiler.

Bilindiği   gibi,   Sa'd   b.   Ebî   Vakkas   (r.a)   Sâbikûn-i   İslâm'dan,   İslâm   uğrunda   cihad   edenlerin öncülerindendi.   Hz. Peygamber'den dualı idi, bu yüzden müstecâbüdda've bir zattı.   İslâm uğrunda çeşitli

sıkıntılara göğüs germişti.  Mekke devrinde kendisi gibi cefakâr Müslümanlarla çeşitli sıkıntılara maruz kalıp,

sosyal boykot esnasında, gıdasızlıktan ağaç yaprakları çiğnemek mecburiyetinde kalanlardandı.  Hz. Peygamber devrindeki muharabelerde çeşitli yararlıklar gösterdiği gibi, Hz. Ömer devrinde Kadisiye'de 14(635) İran ordularını mağlup etmiş ve Kûfe taraflarına vali tayin edilmişti.  Böyle iken, Kûfe'de Benî Esed'den Cerrah b. Sinan el-Esedî'nin, çevresinde bir grup insanla (Üsame b. Katade gibileriyle)   Sa'd hakkında "Askerin başına geçip harp etmez, namazı doğru kıldırmaz, ganimet mallarının taksiminde ve duruşmalarda adalete riayet etmez" iddiaları ile halife Ömer'e şikâyette bulunduğu görüldü.

Hz. Ömer, Hz. Sa'd'ı merkeze alıp bölgeye Muhammed b. Mesleme (r.a) başkanlığında bir teftiş hey'eti gönderdi.  Bütün ahâli onun hakkında hayır söylüyordu.  Sadece Benî Esed'in Absoğulları kolundan Üsâme b. Katâde diye birinin aynı iddiaları tek yanlı olarak sürdürdüğü müşâhede olundu.   Teftiş hey'eti Medine'ye dönerek  Sa'd'ı  temize  çıkaran  raporunu  Hz.  Ömer'e  takdim  etmişti.     Vakıa,  Hz.  Ömer,  ihtiyata  riayet prensibinden hareketle onu görevden aldı, fakat kendisinden sonraki ilk halifenin onu Kûfe valiliğine getirmesini vasiyet etti.

Diğer yandan Hz. Sa'd, hadisenin ortaya çıktığı safhada bu iddiaları duyunca bu üç iddiaya karşı Üsâme b. Katâde hakkında "Ömrünü uzat, fakrını çoğalt, fitnelere uğrat" diye beddua etti.

Kaynaklar, Üsâme b. Katâde adlı müfterinin mâlî sıkıntı  ve fitneler içinde uzun bir ömür sürdüğünü ve başına gelen bu felâketlerin Sa'd'a yaptığı iftira belâsı olduğunu hatırladığını kaydederler.   Hz. Sa'd ayrılınca, şikâyette bulunan Cerrah ve arkadaşlarına da beddua etti, onların da hem bedenleri, hem de mallarına musibet ve felâket geldi.33   Tarihin kaydettiği bu canlı örnekten, müfterinin öteki dünyada göreceği ceza bir yana, henüz bu dünyada iken de rezil-rüsvay olacağı anlaşılıyor.

DİN KARDEŞİNE GIYABINDA SAHİP ÇIKMANIN ÖNEMİ

İslâm ahlâkına göre bir Müslüman kendisinin bulunduğu yerde bir din kardeşinin manevî hukukunun

çiğnenmesine; şeref, haysiyet ve şahsiyetine tecavüz edilmesine seyirci kalamaz.   Zira Kur'ân-ı Kerim, boş şeylerden ve kötü sözlerden yüz çevirmenin saâdete ermiş mü'minlerin vasfı olduğunu, cennette de cennet ehli arasında uydurma ve boş söz olmayacağını beyan ediyor.34    Kişiyi bilmediği şeyin peşine düşmekten de menediyor;  kulak  göz  ve  kalp  gibi  organların  o  şeyden  sorumlu  olacakların  açıkça  ifade  ediyor.35      Hz. Peygamber  de "Kişiye  günah  olarak  her  duyduğunu  söylemesi  yeter."  buyurmakta36   ve  lâf  taşıyan  kişinin cennete giremiyeceğini  bildirmektedir.37      Bütün  bunlardan  anlaşıldığına göre,  mü'min  aklen  ve  dinen  kötü (münker) olan yalan, gıybet nemime ve iftira kabilinden bir söz işittiği zaman, evvelemirde onu kabul etmemek, sonra da reddetmek durumundadır.  Aksi halde mü'miminn manevî hayatına saldırıya seyirci kalınmış ve tepki gösterilmemiş olur.  Bu konuda Hz. Peygamber'in ölçüsünden şaşmamak gerekir.  Buna göre bir kötülüğü gören kimse, bunu eli ile gidermeyi plânlayacak, bunu yapabilecek ortam yoksa, dili  ile  karşı çıkacak,  bunu  da yapamayacak durumda ise, en azından kalben buğzetmesi gerekecektir.38    Mü'min, şayet bu ölçüye göre davranırsa, iftira olayını önlemek suretiyle müfteriyi de eğitmiş olacaktır.

İFTİRAYA UĞRAYAN KİŞİNİN TAKİP EDECEĞİ YOL

İftiraya muhatap olan kişinin buna çok üzüleceği ve ruhen ızdırap hissedeceği kaçınılmaz ise de bir intikam alma cihetini iltizam etmesi muvafık olmaz.  Başa gelen bu sıkıntının meşru çerçevede aşılması uygun

olur.   Bu meyanda kişinin suçsuzluğunu, isnâdedilen şeyin asılsızlığını   gerek kendisinin, gerekse ammenin

teveccühüne mazhar olmuş üstün şahsiyetli salih kimselerin  diliyle ifade etmesi düşünülebilir.  İftiraya uğrayan kişinin bundan kurtarılması her kâmil mü'minin ve hüsnü ahlâk sahibinin uhdesine düşen bir vecibe olduğu hatırlanmalıdır.   Çünkü iftira bir fenalıktır ve fenalığa sevinen günaha girer.   Dolayısıyle aynı zümrelerin müfteriyi kınamaları onun ictimaî müeyyideyi açık bir şekilde hissetmesini sağlayabilir.   Böylece fenalık en güzel bir şekilde savulmuş olur.39    Bu konuda şu âyet üzerinde de düşünmek gerekir: "Bir kötülüğün karşılığı aynı şekilde bir kötülüktür.  Ama kim affeder ve barışırsa, onun ecri Allah'a aittir".40

MÜFTERİYE DESTEK VERİLMEMESİ

İslâm, müfteriye-yakınları bile olsa-taraftar olmamalarını, adaleti gözetmelerini emreder.41   İftira, kötü bir söz olduğuna göre bu sözü nakletmekten kaçınmak gerekir.Zira herkese karşı en güzel sözü sarf, mü'minlerin mükellef oldukları bir husustur.42    Din kardeşliği, insanların şeref ve haysiyetlerine tesahubu icabettirir.  İftira,

sahiplenme duygusuna ihanettir, ahde ve emanete riayetsizliktir.   İftira bir manada adaletin zıddı olan zulme

girer.  Zulmün revaçta olduğu bir toplumda huzur olmaz.  Dolayısıyle, iftira gibi kötülüklerin yayılmasına seyirci kalmak fitneyi muciptir.

İFTİRANIN KÖTÜLÜĞÜ

İftira güvenilir olmayı zedeler; birlik, saygı, sevgi ve tesanüd anlayışına zıttır.  Din kardeşliği pervasızca gıybet eden, onun hakkında yalan söyleyen, koğuculuk yapan ve bunların tabii bir neticesi olarak da iftiraya

cür'et  edenler  mevki  ve  mertebeleri  ne  olursa  olsun  değersiz  kişilerdir.    Böylelerinin  şerrinden  korunmak hususunda  iyilerin  âzamî  çabayı  sarfetmesi  makbul  sayılmıştır.    İftira;  rıfk,  tevazu  ve  vekar  duygularıyle

bezenmiş  insanı  itidale  sevkeden  hilm  duygusunu  zedeler,  bu  kabil  ahlâkî  değerleri  yıkar.    Bu  sebeple,

Müslümanların arasını ıslah ve bozguncuların zararını def' için-yerine göre- yalana ruhsat verildiği halde iftiraya hiçbir şekilde cevaz verilmemiştir.

İSLÂM HUKUKUNA GÖRE MÜFTERİNİN DURUMU

İslâm hukukuna göre namuslu bir insana zina isnad edip te dört şahitle ispatlayamayan kimseye hadd-i kazf icra olunur.43     Diğer taraftan herhangi bir insana haksız yere fiil ile veya yalan vs. söz ile eza cefada bulunan, salih kişilere kötü sözlerle sataşan, onu bunu gıybet eden veya elleriyle, gözleriyle, kaşlarıyle yaptığı işaretle halka eza veren kimseler ve ahlâken mazbut bir şahsiyet hakkında yalan, dedikodu, iftira ve sebb-ü şetmi hâvi olarak yazdığı bir yazıyı halk arasında yayan şahıslarla fısk-u fücûrun konuşulduğu yerlerde itiraz etmeden dinleyen kimselere İslâm hukukuna göre tazir cezası sözkonusudur.44

Meseleye  başka  bir  zaviyeden  bakıldığında,  müfterinin  dünyadaki  cezası  halk  arasında  rüsvaylık, ahiretteki cezası ise azaptır.   Âyet ve hadisler incelendiği zaman, ferdin salâhına ve toplumun huzuruna çok önem verildiği ortaya çıkar.   İslâm toplumu, belli ahlâki görevlerle yükümlü seçkin ve şerefli bir ümmettir. İslâm'ın hedef edindiği toplumda cemmaat şuuruna önem verilmiş, toplumun iyi halli ahlâk içinde gelişimi teşvik edilmiş, bu durum devam ettikçe ilahî ihsan ve nimetin esirgenmeyeceği, nankörlük edilirse bunun aksi olacağı da belirtilmiştir.45    Müfteri yaptığı işle toplumu ilahî teyide vesile olan birlik-beraberliğini, huzurunu, cemmaat şuurunu yıktığını düşünmeli; iftira sebebiyle eline hiçbir şey geçmeyeceğini hesab edip, toplumda itibarının kaybolacağını, ayrıca öbür alemde göreceği azabı hatırlamalıdır.  Şunu da teemmül etmeli ki, zannın kaynağı kişinin kendi iç bünyesinde yaptığı bir kıyastır.   Bir kimse kendi ruhunda kendisi hakkında tecviz edebildiği  ölçüde,  kendisine  benzettiği  kimseler  hakkında  kendi  iç  bünyesinde  kıyasla  bir  zanda  bulunur. Mü'min olan kişinin kendi ruhunda kötü şeylere yer verememesi ve nezih olması gerekir.   Müfteri, iftiranın kendine yapılması halinde, bunun kendi ruhunda meydana getireceği tahribatı da hesabederek, bu kötü huydan vazgeçmeye çalışmalıdır.  Hata yapan herkes gibi müfteri için de, samimi bir tövbe gerekir.46    Ayrıca iftiraya uğrayan kişiden helâllik dilemek, bu tövbeyi tamamlayacaktır. Zira, iftira, kişinin manevî hukukuna tecavüz olup, İslâm'ın büyük günahlar kapsamında zikrettiği kötülükler arasındadır.47

SONUÇ

Gölülüyor  ki,  geçmiş  tarihlerde  Hz.  Musa  ve  Hz.  İsa  gibi  nice  peygamberler  çevrelerindeki  kötü insanların iftiralarına maruz kalmışlar, Hz. Meryem gibi bir peygamber annesi de iftiraya uğramıştır.  Bizzat son

peygamber Hz. Muhammed (sav) ve onun ashabı da müfterilerin çeşitli iftiralarına hedef olmuşlardır.  Halbuki

İslâmî telakkiye göre Yüce Allah insanı en güzel bir şekilde yaratmış, onu yeryüzünün halifesi kılmış, ona şeref ve izzet bahşetmiş; dolayısıyla güvenilir insanların hüküm sürdüğü huzurlu ve emniyetli bir toplumu, barış içinde bir dünyayı makro hedef olarak belirlemiştir.  Dolayısıyla buna engel olacak her kötülüğü yasaklamıştır.

İftira eden kişi tövbe edip helâllik dilemediği sürece öbür dünyada cezasını çekecektir.   Müfterinin tövbesinin sonucunu da ancak Allah bilir.  Gerek Hz. Aişe'nin, gerekse Sa'd b. Ebî Vakkas'ın (ra) uğradığı iftira hadiselerini  tarihte  incelediğimiz  zaman  iftiraya  maruz  kalan  şahıslar  başta  olmak  üzere  aile  ve  akraba gruplarının çok sıkıntı çektiklerini görüyoruz.  Müfterileri ne daha bu dünyada iken rezil ve rüsvay oldukların, toplum içinde itibarlarını tamamıyle kaybettiklerini müşehade ediyoruz.

Netice olarak tarihte cereyan etmiş iftira hadiselerinde gerek müfteri, gerekse iftiraya maruz kalanların durumları göz önüne alındığı zaman, bunun toplumlar için ne kadar tahripkâr bir afet olduğu ortaya çıkıyor. Bundan sakınmak ve çevremizdekileri de sakındırmak için azami gayreti göstermek gerektiği de kendiliğinden bir toplum kuralı olarak varlığını hissettiriyor.

Böylece  ahlâkî  kavramlara  tarihî  bir  boyut  kazandırıldığı,  yani  ahlâk  esasları  tarihî  örneklerle  teyit edildiği zaman mesele daha net bir şekilde ortaya çıkmış oluyor.  Bu kabil yaşanmış tarihî örnekler iyiliklerin çoğalmasına, kötülüklerin de azalmasına yardımcı olacak biçimde değerlendirilebilir.

 

1         Ankebût, 29/17; Ahkaf, 46/11; Sebe', 34/43

2         Nisâ, 4/20, 112; Ahzâb, 33/58; Nûr, 24/16

3         Âl-i Ýmrân, 3/24, 94; Nisâ, 4/48, 50; Mâide, 5/103; En'am, 6/21, 24, 93, 112, 138, 140, 144; A'raf, 7/27, 53, 89, 152; Yûnus, 10/17, 30,

37, 38, 59, 60, 69; Hûd, 11/13, 18, 21, 35, 50; Yûsuf, 12/111; Nahl, 16/56, 87, 101, 105, 116; Kehf, 18/15; Tâhâ, 20/61; Enbiyâ, 21/5; Mü'minûn, 23/38; Furkan, 25/4; Kasas, 28/36, 75; Ankebût, 29/13, 68; Secde, 32/3; Sebe', 34/8, 43; Þûrâ, 42/24; Ahkaf, 46/8, 28; Mümtehine, 60/12; Sâf, 62/7

4         Tâhâ, 20/56- 73; Kasas, 28/ 36

5         Nisâ, 4/156; Meryem, 19/21; Tahrim, 66/12

6         Mâide, 5/75

7         Saff, 61/6

8         Saffât, 37/12-17; Zuhruf, 43/30-32; Tûr, 52/29-31; Kamer, 54/2

9         Secde, 32/9; Sa'd, 38/72

10       Tîn, 95/4

11       Bakara, 2/70

12       Ýsrâ, 17/70

13       Hucûrat, 49/11-12

14       Bakara, 2/205

15       Hucûrat, 49/6

16       Buhârî, Îman, 4

17       Buhârî, Îman, 24

18       Buhârî, Mezâlim, 3

19       Buhârî, Edeb, 39

20       Buhârî, Mezâlim, 3; Tecrid, X, 398

21       Müslim, Birr ve sýla,70; Ebû Davud, Edeb, 35; Dârimî, Rikak, 6

22       Müslim, Birr ve sýla, 103-105; Buhârî, Edeb, 69; Ebû Davud, Edeb, 80; Dârimî, Rikak, 7

23       Nisâ, 4/112

24       Ýsrâ, 17/36

25       Ahzâb, 33/58

26       Nûr, 24/4, 23

27       Ýbn Hiþam, es-Sîre, III, 311 vd. ; Ýbn Sa'd, Tabakat, II, 65; Ýbnü'l-Esîr, el-Kâmil, II, 195 vd.

28       Nûr, 24/11-14

29       Nûr, 24/15-17

30       Ýbn Hiþam, es-Sîre, II, 73-75; Ýbnü'l-Esîr, el-Kâmil, II, 96

31       Mümtehine, 60/12

32       Müslim, Birr, 60; Ýbn Hanbel, II, 302

33       Ýbnü'l-Esîr, el-Kâmil, III, 5 vd. ; Ýbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, VII, 106

34       Meryem, 19/62; Mü'minûn 23/3; Kasas, 28/55; Furkan, 25/72; Tur, 52/23; Vâkýa, 56/25

35       Ýsrâ, 17/36

36       Ebû Davud, Edeb, 80

37       Müslim Ýman, 168; Ahmed b. Hanbel, Müsded, V, 389

38       Müslim, Ýman, 78; Ebû Davud, Salat, 232

39       Fussilet, 41/34

40       Þûrâ, 42/40 Bu konuda diðer bazý âyetler için bk. Enfâl, 8/46; Hûd, 11/9-11; Nahl, 16/126-128; Furkan, 25/20; Þûrâ, 42/42-43

41       En'am, 6/152

42       Ýsrâ, 17/53

43       Ayrýntýlý bilgi için bk. Ö. Nasuhi Bilmen, Hukuku Ýslâmiyye ve Istýlahat-ý Fýkhiyye, Ýstanbul 1968, III, 229-248

44       Ö. Nasuhi Bilmen, a.g.e, III, 305-328

45       Enfâl, 8/53; Ra'd, 13/11; En'am, 6/89

46       Tevbe için bk. Hûd, 11/3; Tâhâ, 20/82; Kasas, 28/67; Þûrâ, 42/25; Zümer, 39/53-55

47       Ayrýntýlý bilgi için bk. Ýbn Hiþam, es-Sîre, II, 73-75; Ýbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye,  IV, 160-164; VII, 106; Ýbn Seyyinnâs, Uyûnü'l-Eser, II, 100-103; Ýbnü'l-Esîr, el-Kâmil,  II, 96, III, 5 vd.; Ragýb el-Ýsfahanî, ez-Zeria ila Mekârimi'þ-Þeria,s. 106; Buhârî, Îman, 4,5, 24; Edeb, 39, 69; Mezâlim, 3; Müslim, Birr ve Sýla, 103, 105; Îman, 78, 168; Ebû Davud, Edeb, 35, 80; Salât, 232; Darimî, Rikak, 6, 7; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 302; V, 389; Gazali, Ýhya, III, 104-105, 108, 117, 119, 120, 121, 124-128, 323, 328; Kýnalýzade Ali Çelebi, Ahlâk-ý Alâî, s. 128-129, 130, 160, 189, 191, 199; Ahmed Rifat, Tasvîr-i Ahlâk s. 160; Sahih-i Buhârî Muhtasarý Tecrîd-i Sarih Tercemesi, VIII, 80-97; M. Ferid Vecdi, Dâiretü'l-Maârif, Beyrut 1971, I, 417; Cevdet Paþa, Kýsâs-ý Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ,   I, (1-6), 570 vd.; Ö. N. Bilmen, Hukûký Ýslâmiyye ve Istýlâhâtý Fýkhiyye Kâmûsu,   III, 312-321; Elmalýlý Hamdi Yazýr, Hak Dini Kur'an Dili, VII, 4915 vd.; Ahmed Hamdi Akseki, Ahlâk Dersleri, s. 237-238, 239, 240, 241; Alay Müftüsü Hacý Salih Muhlis b. Muhammed Erzurumî, Hallu'r-Ruyûb fî Þifâi'l-Kulûb, s. 42-47, 51, 61; M. Yaþar Kandemir, Örneklerle Ýslâm Ahlâký, s. 95-101, 143, 146, 147; Mustafa Çaðýrýcý, Ahlâkýmýz, s.70-74; M. Çaðýrýcý, Ana Hatlarýyla Ýslâm Ahlâký, Ýstanbul 1985, s. 235, 253-254; M. Çaðýrýcý, Gazaliye Göre Ýslâm Ahlâký, Ýstanbul 1982 s. 151, 177-178, 186; Hüseyin Algül, Ýslâm Tarihi, I, 253,

287-288, 289, 423-437; Ali Turgut, Kur'an-ý Kerim'e Göre Ahlâk Esaslarý, s. 71, 72,97, 111, 114, 149, 150, 159, 160, 175; Süleyman

Uludað, Ýslâm'da Emir ve Yasaklarýn Hikmeti, s. 107, 113, 127, 161.

BİBLİYOGRAFYA

Ahmed b. Hanbel, Müsned, Beyrut ts.

Ahmed Rifat, Tasvîr-i Ahlâk-Ahlâk Sözlüğü, (Hzr. Hüseyin ALGÜL),

1001 Temel Eser

no. 62, İstanbul ts.

Akseki, Ahmed Hamdi, Ahlâk Dersleri, İstanbul 1968

Algül, Hüseyin, İslâm Tarihi, I-III, İstanbul 1985-1986

Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu,

I-VIII,

İstanbul 1968

Buharî, el-Câmiu's-Sahîh, İstanbul 1315

Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ, Dersaadet 1331

Çağırıcı, Mustafa, Ahlâkımız, İstanbul 1981

--------------------, Gazalî'ye Göre İslâm Ahlâkı, İstanbul 1982

--------------------, Ana Hatlarıyla İslâm Ahlâkı, İstanbul 1985

Ebû Davud, Sünen, Mısır ts.

Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, I-IX, İstanbul ts.

Erzurumî, Alay Müftüsü Hacı Salih Muhlis b. Muhammed, Hallür'-Ruyûb

fî Şifâi'l-

Kulûb, Dersaadet 1332

Gazalî, İhya, I-IV, (Çev. Ahmed Serdaroğlu), İstanbul 1394/1974

İbnü'l-Esîr, el-Kâmil, I- XII, Beyrut 1385/1965

İbn Hişam, es-Sîretü'n-Nebeviyye, (nşr. Mustafa es-Sakka ve dğr.), I-IV,

Kahire

1356/1936

İbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, I-VIII, Beyrut 1966

İbn Seyyidinnâs, Uyûnu'l-Eser, I-II, Beyrut ts. (Dâru'l-Ma'rife) Kandemir, M. Yaşar, Örneklerle İslâm Ahlâkı, İstanbul 1980

Kınalızade Ali Çelebi, Ahlâk-ı Alâî, Bulak 1248 h. M. Ferid Vecdi, Dairetü'l-Maarif, Beyrut 1971

Müslim, el-Câmiu's-Sahîh, (çev. M. Sofuoğlu), İstanbul 1386/1967

Ragıp el-İsfahanî, ez-Zerîa ilâ Mekârimi'ş-Şerîa, Mısır 1324 h. Turgut, Ali, Kur'an-ı Kerim'e Göre Ahlâk Esasları, İstanbul 1980

Uludağ, Süleyman, İslâm'da Emir ve Yasakların Hikmeti, Ankara 1988

ez-Zebîdî, Zeynüddin Ahmed, Sahîh-i Buharî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh

Tercemesi,

(Terc. ve şrh. A. Naim-K. Miras), Ankara 1957-1973